پرۆسه‌ی ئاشتی ئه‌مجاره‌ له‌ توركیا چۆن ده‌ستی پێكرد؟ جیاوازییه‌كانی له‌گه‌ڵ پرۆسه‌ شكستپێهنراوه‌كانی پێشوو چین ؟

له‌ یه‌كی ئۆكتۆبه‌ری ساڵی ڕابردوو له‌گه‌ڵ كردنه‌وه‌ی ساڵی په‌رله‌مانی نوێ له‌ توركیا و له‌ په‌راوێزی دانیشتنه‌كه‌دا، ده‌وڵه‌ت باخچه‌لی سه‌رۆكی بزوتنه‌وه‌ی نه‌ته‌وه‌په‌رستی توركیا به‌ره‌و ڕووی ئه‌ندامانی پارتی یه‌كسانی و دیموكراتی گه‌ڵان- ده‌م پارتی ڕۆشت و ته‌وقه‌ی له‌گه‌ڵ كردن، ئه‌مه‌ش له‌ هه‌ر وڵاتێكی دیموكراسیدا شتێكی نه‌ریتی و زۆر سانایه،‌ به‌ڵام بۆ وڵاتێكی وه‌ك توركیا، وه‌ك ڕووداوێكی ده‌گمه‌ن ته‌ماشا كرا، به‌تایبه‌ت ئه‌م ده‌ستپێشخه‌رییه‌ له‌ لایه‌ن سیاسه‌تمه‌دارێكه‌وه‌ بوو كه‌ به‌درێژای ته‌مه‌نی سیاسی خۆی نكوڵی له‌ بوونی كورد كردووه‌ و هه‌ر به‌شدارییه‌كی سیاسی ئه‌وانی وه‌ك هه‌وڵ بۆ پارچه‌كردنی توركیا و شوناسی تاكانه‌ و یه‌كگرتووی توركیا ته‌ماشا كردووه‌.
له‌ 22ی هه‌مان مانگدا، باخچه‌لی له‌به‌رده‌م ئه‌ندامانی په‌رله‌مانی پارته‌كه‌یدا گوتی
"ئه‌گه‌ر گۆشه‌گیری له‌سه‌ر سه‌رۆكی PKK کە باخچەلی وەک ڕێكخراوی ( تیرۆریستیی)ناوی برد  هه‌ڵبگیرێت، با بێت بۆ په‌رله‌مان و له‌به‌رده‌م ئه‌ندامانی په‌رله‌مانی پارتی یه‌كسانی و دیموكراتی گه‌لاندا و به‌ته‌واوه‌تی كۆتایی به‌ تیرۆر بهێنێت و پارته‌كه‌ی هه‌ڵبووه‌شێنێته‌وه‌، با ناونیشانه‌كه‌ نه‌ ئه‌درنه‌ نه‌ قه‌ندیل بێت به‌ڵكو له‌ ئیمرالییه‌وه‌ بێت بۆ پارتی یه‌كسانی و دیموكراتی گه‌لان و با پرسی قورس و مێژوویی تیرۆر به‌ یه‌كجاری له‌ ئه‌جیندای وڵاته‌كه‌دا بچێته‌ ده‌ره‌وه‌".
به‌م لێدوانه‌ی،‌ باخچه‌لی و پرۆسه‌ی ئاشتی له‌ توركیا دووباره‌ كه‌وتنه‌وه‌ به‌رباس و سه‌رجه‌م ڕاگه‌یاندنه‌كان و فه‌زای سیاسی و دبلۆماسی توركیا وروژانێكی گه‌وره‌ی تێكه‌وت، ده‌م پارتی و سه‌ركرده‌كانی گه‌رچی پێشوازییان له‌ لێدوانه‌كانی باخچه‌لی كرد، به‌ڵام وایان به‌پێویست زانی ده‌بێت گوتاری ئاشتی جیاواز بێت، هه‌روه‌ك ده‌بێت هه‌لومه‌رجی گشتی بۆ بڕه‌خسێنرێت، به‌تایبه‌ت له‌به‌رئه‌وه‌ی ئۆجه‌لان به‌ موخاتیب گیراوه،‌ بۆیه‌ ده‌بێت گۆشه‌گیری سه‌ر ئۆجه‌لان هه‌ڵبگیرێت، هه‌روه‌ك نابێت له‌ كه‌سێك یان ڕێكخراوێك داوای ئاشتی بكرێت كه‌ هێشتاكه‌ به‌ زمانی شه‌ڕ له‌گه‌ڵیدا بدوێیت و زاراوه‌كانی سه‌رۆكی تیرۆر و ڕێكخراوی تیرۆریستی ده‌بێت به‌كارنه‌هێنرێت.
هه‌رچه‌نده‌ بۆ هیچ لایه‌ك تا ئێستا ڕوون نییه‌ ئامانجه‌كانی پشت ئه‌م ده‌ستپێشخه‌رییه‌ی باخچه‌لی چی بووه‌ و چی وای له‌ باخچه‌لی كرد، بیر له‌ ئاشتی له‌گه‌ڵ كورد بکاتەوە،بەو پێیەی لێدوانه‌كانی باخچه‌لی پێش لاوازبوونی حزب الله و كه‌وتنی ڕژێمه‌كه‌ی به‌شار ئه‌سه‌د و باڵاده‌ستی ئیسرائیل و تەنانەت پێش ڕاگه‌یاندنی ئاگربه‌ستی نێوان حه‌ماس-ئیسرائیل بوو، بۆیه‌ ئه‌سته‌مه‌ باوه‌ڕ ته‌نیا به‌ تیۆری ترس بكه‌ین له‌ هه‌ڵكشانی ڕۆڵی ئیسرائیل و به‌هێزبوونی پێگه‌ی كورد و بزاڤی كوردی وابه‌سته‌ به‌ هزری ئۆجه‌لان له‌ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و بەدیاریکراوی له‌ناوچه‌كانی باكوور و ڕۆژهه‌ڵاتی سوریا بەسەرکردایەتی پەیەدە و هەسەدە و لە باکوری کوردستان هاوکات شۆڕشەکانی گەلانی ئێران لە ژێرناونیشانی ( ژن – ژیان – ئازادی ) ، ئەگەر چی ناشكرێت هه‌موو ئه‌وانه‌ش نادیده‌ بگیرێن به‌تایبه‌ت بۆ سیاسییه‌كی كۆن و قاڵبووی وه‌ك باخچه‌لی كه‌ توانیبێتی پێشبینی ڕووداوه‌كانی چه‌ند مانگی ئاینده‌ بكات و مه‌ترسی په‌ره‌سه‌ندنی ئه‌و ڕووداوانه‌ی كردبێت كه‌ ئه‌گه‌ری ئه‌وه‌ی هه‌یه‌ به‌ زیانی توركیا ته‌واو ببن، به‌تایبه‌ت ئه‌گه‌ر كورد له وڵاته‌كه‌یدا له‌گه‌ڵ ده‌وڵه‌تدا ئاشت نه‌كاته‌وه‌، گه‌رچی بۆ ماوه‌یه‌كی كاتیش بێت

ئایا هیچ ڕێكه‌وتنێكی ژێر به‌ژێر هه‌یه‌ له‌نێوان باخچه‌لی و ئه‌ردۆگاندا ؟ 

دوای تێپەڕینی چەند مانگێک بەسر دەستپێکێکی جیاواز لە چارەسەری پرسی کورد و دیدارەکانی ئیمرالی و گەشتنی شاندی دەم پارتی بە لایەنە کوردیەکان، گومانه‌كان له‌سه‌ر هه‌ڵوێستی ئه‌ردۆگان هێشتاكه‌ به‌رده‌وامه‌، پرسی سه‌ره‌كی ئه‌وه‌یه‌ ئایا هیچ ڕێكه‌وتنێكی ژێر به‌ژێر هه‌یه‌ له‌نێوان باخچه‌لی و ئه‌ردۆگاندا له‌سه‌ر پرۆسه‌ی چاره‌سه‌ری پرسی كورد، بەو پێیەی ئه‌ردۆگان هه‌مان حه‌ماسی بۆ ڕێكه‌وتنه‌كه‌ ده‌رنه‌بڕیوه‌، به‌ڵام به‌ ئاشكرا دژایه‌تیشی نه‌كردووه‌، دەبینرێت ئه‌ردۆگان به‌رده‌وامه‌ له‌سه‌ر هه‌ڕه‌شه‌كانی له‌ كورد، چ له‌ باكوور به‌ لێسه‌ندنه‌وه‌ی شاره‌وانییه‌ كوردیەكان و دانانی قه‌یوم له‌ جێگایان، بۆمباران و له‌شكركێشییه‌كانی له‌ هه‌رێمی كوردستان، هه‌روه‌ها هه‌ڕشه‌كردن له‌ ئیداره‌ی خۆسه‌ری له‌ باكور و ڕۆژهه‌ڵاتی سوریا و هێزه‌كانی هه‌سه‌ده‌ و پڕچەک کردنی گرووپە تیرۆرستیەکان لە باکوری سوریا دژی کورد بۆردومانی بەردەوامی ناوچه‌ مه‌ده‌نی و سه‌ربازییه‌كانی ڕۆژاڤا و دنە دانی بەردەوامی ئەحمەد شەرعی سەرۆکی کاربەڕێکەری سوریا بەمەبەستی گەمارۆدان و بێڕۆڵکردنی کورد لە باکوری ڕۆژهەڵاتی سوریا و بەئامانجگرتنی بەردەوامی کەسایەتی و چالاکوان و ڕۆژنامەنوسانی کورد لە ڕێگەی درۆنەکانەوە .
 
تورکیا لە پیلاندابووە بۆ کورد و بەردەوام پاشەکشەی کردووە لە پرۆسەی ئاشتی 

پرۆسه‌ی ئاشتی له‌ توركیادا یه‌كه‌مجاری نییه‌، به‌ڵكو چه‌ندین پرۆسه‌ی ئاشتی دیكه‌ ماوه‌ ماوه‌ له‌ توركیا خراوه‌ته‌ به‌رباس و هه‌موو جاره‌كانیش توركه‌كان پاشه‌كشه‌یان لێ كردووه‌ و دووباره‌ شه‌ڕ ده‌ستی پێكردۆته‌وه،‌ پرسی كورد دووباره‌ كراوه‌ته‌وه‌ به‌ پرسی تیرۆر.
له‌ مێژووی تازه‌دا، سلێمان دیمیریل له‌ ساڵی 1999 دا گوتی: "پرسی كورد واقیعه‌"، پاشان تانسۆ چێله‌ر گوتی: "چاره‌سه‌ركردنی پرسی باسك نموونه‌یه‌كه‌ ده‌كرێت ئێمه‌ لاسایی بكه‌ینه‌وه‌"، پاشتر مه‌سعود یه‌ڵماز گوتی: "پێوه‌ره‌كانی كۆپنهاگن به‌ دیاربه‌كردا تێپه‌ڕ ده‌بن"، له‌ كۆتایشدا له‌ هاوینی ساڵی 2005 ئه‌ردۆگان دانی به‌وه‌دا نا كه‌ "پرسی كورد له‌ توركیا ڕاسته‌قینه‌یه‌"، پاشان له‌ ساڵی 2015 دا دووباره‌ پرسی ئاشتی هێنایه‌ ئاراوه‌، مه‌به‌ستی سه‌ره‌كیشی هه‌ندێك ده‌ستكه‌وتی هه‌ڵبژاردن بوو، بۆ ڕاكێشانی سۆزی ده‌نگده‌رانی كورد، به‌ڵام هه‌ر زوو لێی كشایه‌وه‌ و سه‌رده‌مێكی هه‌ره‌ تاریك و خوێناوی له‌گه‌ڵ كورد ده‌ستپێكرد كه‌ تا ئێستا درێژه‌ی هه‌یه‌. 
هه‌موو ئه‌و سه‌ركردانه‌ی توركیش كه‌ ئه‌و لێدوانانه‌یان داوه‌ له‌ سه‌رووی هه‌ڕه‌می ده‌سه‌ڵاتدارێتیدا بوون له‌ توركیا و ئامرازه‌كانی چاره‌سه‌ر كردنی پرسه‌كه‌یان له‌ ده‌ستدا بووه‌، به‌ڵام هه‌موو جارێك پاش ماوه‌یه‌ك لێی كشاونه‌ته‌وه‌.
بۆیه‌ كورد ئه‌زموونێكی درێژی هه‌یه‌ له‌ به‌ڵێندانه‌ ساخته‌كان و فریودانه‌ هه‌میشه‌یه‌كانی ده‌وڵه‌تی تورك له‌گه‌ڵ كورددا، به‌ڵام به‌ناچاریش هه‌موو جارێك ده‌بێت به‌ پیری ده‌ستپێشخه‌رییه‌ كورتمه‌وداكانی ده‌وڵه‌ته‌وه‌ بچێت بۆ ئاشتی و چاره‌سه‌ركردنی یاسایی پرسه‌كه‌ی، ئەگەر چی جەمیل بایک لە دواین چاوپێکەوتنیدا بە روونی ووتی ئەوان ئەزموونیان هەیە لەبەرامبەر تورکیا و جارێکی دیکە فریوناخۆن و مەجالی دەوڵەتیش نادەن بۆ جارێکی دیکەی فریودانی کورد . 
ئه‌وه‌ی گومانه‌كانی كورد له‌جێی خۆی ده‌هێڵێته‌وه‌ ته‌نیا ئه‌وه‌ نییه‌ كه ئه‌زموونی ده‌ستپێشخه‌رییه‌ ساخته‌كانی له‌گه‌ڵ ئه‌و ده‌وڵه‌ته‌دا چه‌ند جار دووباره‌ كردۆته‌وه‌، به‌ڵكو‌ كورد چاك ده‌زانێت هزری كۆلێكتیڤی فه‌رهه‌نگی و سیاسی و ده‌وڵه‌تی له‌ توركیا به‌رامبه‌ر ناسنامه‌ی تاقانه‌ی ده‌وڵه‌ت و به‌رامبه‌ر گه‌لانی ناتوركی ناو ئه‌و ده‌وڵه‌ته‌ نه‌گۆڕاوه‌، سیاسه‌تی نكۆڵیكردن له‌ ماف و ناسنامه‌ی چاره‌كێكی دانیشتوانی ئه‌و ده‌وڵه‌ته‌ هێشتاكه‌ له‌ ئاستی جه‌ماوه‌ری و له‌ ئاستی سیاسیدا وه‌ك خۆیه‌تی

ئامانجی باخچه‌لی له‌ پرۆسەی ئاشتی جودایە له‌ ئامانجی ئه‌ردۆگان

بە پێی شرۆڤە و دەرکەوتەکان پرۆسه‌ی ئاشتی ئه‌مجاره‌ له‌ ڕوانگه‌ی توركه‌كانه‌وه‌ بۆ یه‌ك ئامانجی یه‌كگرتوو ده‌ستی پێ نه‌كردووە وه‌ك هه‌ندێك له‌ چاودێرانی سیاسی باسی ده‌كه‌ن، دەکرێت ئامانجی باخچه‌لی له‌ پرۆسه‌كه‌ زۆر جودا بێت له‌ ئامانجی ئه‌ردۆگان .
 چاودێرانی سیاسی ئاماژه‌ به‌وه‌ ده‌كه‌ن باخچه‌لی هیچ قازانجێكی كه‌سیی تایبه‌ت له‌ پرۆسه‌كه‌ ناكات بۆیه‌ ده‌كرێت ئامانجه‌كه‌ی له‌ پێناوی ڕێگرتن بێت له‌ مه‌ترسییه‌ك كه‌ پێشبینی ده‌كات به‌هۆی به‌هێزبوونی پێگه‌ی كورد له‌دوای ئاڵۆزییه‌كانی ناوچه‌كه‌وه‌ به‌ر ده‌وڵه‌ته‌كه‌ی بكه‌وێت. به‌ڵام ئه‌ردۆگان هێشتاكه‌ ته‌ماحی سیاسی له‌به‌رده‌وامی ده‌سه‌ڵاتدارێتێكه‌ی هه‌یه‌، ئامانجی ئه‌و ئه‌وه‌یه‌ پرۆسه‌كه‌ هه‌ندێك بچێته‌ پێشه‌وه‌ تا بكرێت كورده‌كان به‌ هه‌ندێك مافی سه‌ره‌تایی قایل بكرێن و له‌به‌رامبه‌ردا كورده‌كانیش له‌ په‌رله‌مان هاوكاری بكه‌ن له‌ ده‌ستكاریكردنی ده‌ستوور و دواتر له‌ هه‌ڵبژادنه‌كاندا هاوكاریبن له‌ دووباره‌ بوونه‌وه‌ به‌ سه‌رۆك كۆمار.
بایک لە سەر زار و بە پێی لێدوان و پەیامەکانی بۆ شاندی ئیمرالی و قەندیل ووتی "ئۆجەلان با ڕۆڵی پێبدرێت بۆ ئەوەی زەمینەی شەڕ لە ناوچەکە و تورکیاش بگۆڕێت بۆ زەمینەی چارەسەر لە رێگەی سیاسی و یاسایی هەرئەوەش ئامانجی کوردان بووە هەروەک ئەوەی ئۆجەلان داوای کردبوو " بەڵام ئەوەی دەردەکەوێت تا ئێستا و سه‌ره‌ڕای هه‌موو ئه‌و به‌رچاوڕوونی و ئه‌زموونه‌ی له‌مڕووه‌وه‌ هه‌یانە،  کورد تا دوا هه‌نگاو له‌گه‌ڵ پرۆسه‌كه‌دا ده‌ڕوات، هه‌رچه‌نده‌ هێشتاكه‌ هیچ گومانێك له‌وه‌ نییه‌ كه‌ ته‌نیا چیاكان دۆستی ئه‌ون.