ڕۆیته‌رز: واشنتۆن فشار له‌به‌غدا ده‌كات بۆ ده‌ستپێكردنه‌وه‌ی هه‌نارده‌كردنه‌وه‌ی نه‌وتی هه‌رێمی كوردستان

ئیرادە میدیا

سه‌رچاوه‌ئاگاداره‌كانی به‌ڕۆیته‌رزیان ڕاگه‌یاندووه‌كه‌ئیداره‌ی سه‌رۆك تره‌مپ فشارێكی جدییان ده‌ستپێكردووه‌بۆ ده‌ستپێكردنه‌وه‌ی هه‌ناردنه‌ده‌ره‌وه‌ی نه‌وتی هه‌رێم یاخود سه‌پاندنی سزا به‌سه‌ر عێراقدا هاوشێوه‌ی سزاكانی سه‌ر ئێران.

ده‌كرێت ده‌ستپێكردنه‌وه‌ی هه‌نارده‌كردنه‌وه‌ی نه‌وتی هه‌رێمی كوردستانی عێراق یارمه‌تیده‌ر بێت له‌قه‌ره‌بووكردنه‌وه‌ی ئه‌و دابه‌زینه‌ی كه‌چاوه‌ڕوان ده‌كرێت ڕووبدات له‌ڕێژه‌ی نه‌وتی به‌بازاركراوی جیهانیدا

ده‌كرێت ده‌ستپێكردنه‌وه‌ی هه‌نارده‌كردنه‌وه‌ی نه‌وتی هه‌رێمی كوردستانی عێراق یارمه‌تیده‌ر بێت له‌قه‌ره‌بووكردنه‌وه‌ی ئه‌و دابه‌زینه‌ی كه‌چاوه‌ڕوان ده‌كرێت ڕووبدات له‌ڕێژه‌ی نه‌وتی به‌بازاركراوی جیهانیدا دوای جێبه‌جێكردنی به‌ڵێنه‌كانی واشنتۆن به‌قه‌ده‌غه‌كردنی ته‌واوه‌تی هه‌نارده‌كردنی نه‌وتی ئێران كه‌له‌بازاره‌كانی جیهاندا ڕوو ده‌دات، وه‌ك به‌شێك له‌سیاسه‌تی "فشار تا دوا ئه‌ندازه‌" كه‌تره‌مپ بڕیاری لێداوه‌له‌به‌رامبه‌ر ئێراندا جێبه‌جێی بكات.

ئه‌م فشاره‌ی ئیداره‌ی نوێی ئه‌مریكا ده‌كرێت ببێته‌هۆی كۆتاییهێنان به‌مشتومڕێكی سیاسی كه‌دوو ساڵه‌له‌نێوان هه‌رێم و به‌غدا و توركیادا به‌چڕی له‌ئارادایه‌

ئه‌م فشاره‌ی ئیداره‌ی نوێی ئه‌مریكا ده‌كرێت ببێته‌هۆی كۆتاییهێنان به‌مشتومڕێكی سیاسی كه‌دوو ساڵه‌له‌نێوان هه‌رێم و به‌غدا و توركیادا به‌چڕی له‌ئارادایه‌و وایكردووه‌كه‌زیاتر لە 300 هه‌زار به‌رمیل نه‌وت ڕۆژانه‌كه‌متر بخرێته‌بازاڕی جیهانییه‌وه‌.

ڕۆیته‌رز له‌گه‌ڵ هه‌شت سه‌رچاوه‌ی جیاواز له‌به‌غدا و هه‌ولێر و واشنتۆن قسه‌ی كردووه،‌به‌ڵام ڕه‌تیكردۆته‌وه‌سه‌رچاوه‌كان ئاشكرا بكات له‌به‌ر هه‌ستیاری پرسه‌كه‌، هه‌موویان جه‌ختیان له‌وه‌كردۆته‌وه‌كه‌فشاره‌كان له‌لایه‌ن ئیداره‌ی نوێی ئه‌مریكاوه‌ پاڵنه‌ری سه‌ركی بوون بۆ لێدوانه‌كه‌ی ڕۆژی دووشه‌ممه‌ی ڕابردووی وه‌زیری نه‌وتی عێراق له‌باره‌ی ده‌ستپێكردنه‌وه‌ی هه‌نارده‌كردنه‌وه‌ی نه‌وتی هه‌رێم له‌ڕێگه‌ی به‌نده‌ری جه‌یهانیی توركییه‌وه‌.

به‌ڵام هه‌ندێك له‌و سه‌رچاوانه‌پێیان وابوو فشاره‌زۆره‌كان وایان كرد كه حه‌یان عه‌بدولغه‌نی‌ وه‌زیری نه‌وتی عێراق په‌له‌بكات له‌ڕاگه‌ینراوه‌كه‌یدا، بێ ئه‌وه‌ی ورده‌كارییه‌كان له‌باره‌ی چۆنیه‌تی چاره‌سه‌ركردنی كێشه‌ته‌كنییه‌كانی په‌یوه‌ست به‌هه‌نارده‌كردنه‌وه‌ی نه‌وت بخاته‌ڕوو.

به قاچاخبردنی نه‌وتی هه‌رێم له‌ڕێگه‌ی ته‌نكه‌ره‌وه‌بۆ ئێران ته‌واو گه‌شه‌ی كردووه‌

وه‌ك ئاشكرایه‌له‌گه‌ڵ ڕێگه‌گرتن له‌هه‌ناردنه‌ده‌ره‌وه‌ی نه‌وت له‌ڕێگه‌ی بۆری نه‌وتی عێراق-جه‌یهانه‌وه‌له‌ئاداری 2023 له‌لایه‌ن دادگایی ناوبژیوانی نێوده‌وڵه‌تییه‌وه‌له‌پاریس و سزادانی توركیا بە 1.5 ملیار دۆلار له‌به‌ر هاوكاریكردنی هه‌رێم له‌ناردنه‌ده‌ره‌وه‌ی نه‌وت بێ ڕه‌زامه‌ندی حكومه‌تی ناوه‌ندی، به قاچاخبردنی نه‌وتی هه‌رێم له‌ڕێگه‌ی ته‌نكه‌ره‌وه‌بۆ ئێران ته‌واو گه‌شه‌ی كردووه‌، به‌مشێوه‌یه وه‌ك چاودێران ئاماژه‌ی بۆ ده‌كه‌ن‌تا ئێستا وا نزیكه‌ی دوو ساڵه‌به‌هۆی ڕاگرتنی ناردنه‌ده‌ره‌وه‌ی نه‌وتی هه‌رێم له‌ڕێگه‌ی بۆرییه‌وه‌به‌به‌رده‌وامی ڕۆژانه‌نزیكه‌ی 400 هه‌زار به‌رمیل نه‌وتی هه‌رێم له‌ڕێگه‌ی تانكه‌ره‌وه‌ڕه‌وانه‌ی ئێران ده‌كرێت له‌زۆرینه‌ی خاڵه‌سنوورییه‌كانی هه‌ردوو زۆنی ده‌سه‌ڵاتدارێتی یه‌كێتی و پارتییه‌وه‌بێ ئه‌وه‌ی هیچ پاره‌یه‌ك به‌شێوه‌یه‌كی "ئاشكرا" بچێته‌سه‌ر ژمێره‌ی وه‌زاره‌تی دارایی حكومه‌تی هه‌رێمه‌وه‌و بێ ئه‌وه‌ی هیچ كاریگه‌رییه‌كی ئه‌رێنی له‌سه‌ر قه‌یرانی دارایی هه‌رێم بكات.

به‌قاچاخبردنی نه‌وتی هه‌رێم له‌م دوو ساڵه‌ی دواییدا بێ ئه‌وه‌ی هیچ قازانجێكی بۆ خه‌ڵكی كوردستان هه‌بێت له‌به‌ر خاتر و قازانجی كۆمپانییا نه‌وتییه‌ جیهانییه‌كان بووە

له‌هه‌مان كاتدا ناردنه‌ده‌ره‌وه‌ی گوماناویی نه‌وت له‌ڕێگه‌ی ته‌نكه‌ره‌وه‌ بۆ ئێران سه‌رپێچیكردنێكی ئاشكرا بووه‌ له‌سزاكانی ئه‌مریكا بۆ سه‌ر ئێران، به‌ڵام ئه‌وه‌ی جێگه‌ی سه‌رنجه‌هیچ كات ئه‌مرێكا فشارێكی جدی ڕاگه‌یه‌نراوی بۆ وه‌ستاندنی ئه‌و پێشێلكاریانه‌نه‌كردووه‌وه‌ك ئه‌وه‌ی ڕۆیته‌رز ئه‌مڕۆ ڕایگه‌یاند، ده‌كرێت چاوپۆشی ئه‌مریكا له‌به‌قاچاخبردنی نه‌وتی هه‌رێمی كوردستان له‌م دوو ساڵه‌ی دواییدا بێ ئه‌وه‌ی هیچ قازانجێكی بۆ خه‌ڵكی كوردستان هه‌بێت له‌به‌ر خاتر و قازانجی كۆمپانییا نه‌وتییه‌جیهانییه‌كان بێت كه‌له‌هه‌رێم كار ده‌كه‌ن و وه‌به‌رهێنانێكی دیاریكراویان له‌هه‌رێم كردووه‌، ده‌كرێت فشاری ئه‌و كۆمپانیایانه‌وای له‌ئیداره‌كانی ئه‌مریكا كردبێت كه‌چاوپۆشی بكه‌ن له‌به‌قاچاخبردنی نه‌وتی هه‌رێم له‌ماوه‌ی دوو ساڵی ڕابردوودا، له‌كاتێكدا ئه‌م به‌قاچاخبردنه‌هیچ زیاده‌یه‌كی نه‌خستۆته‌سه‌ر داهاتی گشتی هه‌رێم و سه‌ر حسابی وه‌زاره‌تی دارایی بۆ چاره‌سه‌ركردنی قه‌یرانی دارایی به‌رده‌وامی هه‌رێم و كێشه‌ی دواكه‌وتن و نه‌دانی موچه‌ی فه‌رمانبه‌رانی كه‌رتی حكومی هه‌رێم.

گفتوگۆكانی هه‌رێم و به‌غدا له‌باره‌ی چۆنیه‌تی هه‌ناردنه‌ده‌ره‌وه‌ی نه‌وت و شایسته‌داراییه‌كانی هه‌رێم شكستیان هێناوه

هه‌روه‌ك  سه‌رچاوه‌هه‌واڵییه‌كان ئاشكرایان كرد كه‌گفتوگۆكانی هه‌رێم و به‌غدا له‌باره‌ی چۆنیه‌تی هه‌ناردنه‌ده‌ره‌وه‌ی نه‌وت و شایسته‌داراییه‌كانی هه‌رێم شكستیان هێناوه،‌چونكه‌حكومه‌تی عێراقی ده‌یه‌وێت ناردنه‌ده‌ره‌وه‌ی نه‌وتی هه‌رێم ده‌ست پێی بكاته‌وه‌بێ ئه‌وه‌ی هیچ به‌ڵێنێك له‌سه‌ر شایسته‌داراییه‌كانی هه‌رێمه‌وه‌بدات. 

پارته‌ده‌سه‌ڵاتداره‌كانی هه‌رێمیش ده‌یانه‌وێت عێراق قه‌ره‌بووی گشتی و تایبه‌تی ئه‌و زیانانه‌بكاته‌وه‌كه‌له‌ڕێگه‌كرتن له‌به‌قاچاخبردنی نه‌وت له‌ماوه‌ی ساڵانی ڕابردوودا ده‌ستیان كه‌وتووه‌.

بۆ ئێران ڕاگرتنی ناردنه‌ده‌ره‌وه‌ی نه‌وتی هه‌رێم له‌ڕێگه‌ی توركیاوه‌ده‌رفه‌تێكی گه‌وره‌بووه‌تا له‌به‌شێكی گه‌رچی كه‌میش بێت له‌ئابڵوقه‌كانی ئه‌مریكا ڕزگاری بێت

بۆ ئێرانیش ڕاگرتنی ناردنه‌ده‌ره‌وه‌ی نه‌وتی هه‌رێم له‌ڕێگه‌ی توركیاوه‌ده‌رفه‌تێكی گه‌وره‌بووه‌تا له‌به‌شێكی گه‌رچی كه‌میش بێت له‌ئابڵوقه‌كانی ئه‌مریكا ڕزگاری بێت، ئێران هه‌میشه‌عێراق وه‌ك ده‌لاقه‌یه‌كی هه‌ناسه‌دان ده‌بینێت تا كاریگه‌ری ئابڵوقه‌ی ئه‌مریكا له‌سه‌ری ته‌واو خنكێنه‌ر نه‌بێت، به‌قاچاخبردنی نه‌وتی هه‌رێم له‌م دوو ساڵه‌ی دواییدا ده‌لاقه‌یه‌كی گرنگ بووه‌، به‌ڵام ئیداره‌ی نوێی ئه‌مرێكا ئه‌مجاره‌وا دیاره‌سووره‌له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی به‌غدا سنوورێك بۆ ئه‌م به‌قاچاخبردنی نه‌وت له‌لایه‌ن یه‌كێتی و پارتی دابنێت و سه‌رپێچیه‌كان‌له‌ئابڵوقه‌كانی سه‌ر ئێران كۆتایی پێ بهێنێت.

لە مانگی ئاداری ساڵی 2023ەوە هەناردەکردنی نەوتی هەرێمی کوردستان بەهۆی سکاڵایەکی بەغداد لەسەر ئەنقەرە وەستاوە کە لە دادگای ناوبژیوانی پاریس سکاڵاکەی لێبردەوە و داوای قەرەبووی 1.5 ملیار دۆلاری لە تورکیا کرد بەهۆی ئەوەی نەوتی هەرێمی کوردستانی لەنێوان 2014-2018 بەبێ ڕەزامەندی حکومەتی عێراق گواستووەتەوە.

بەگوێرەی ئاماری کۆمەڵەی پیشەسازیی نەوتی کوردستان (ئەپیکور)، تائێستا زیانی راگرتنی هەناردەی نەوتی هەرێم 26 ملیار دۆلارە.