شیعە هەڕەشەی نەوت و سوننە هەڕەشەی ئاو دەکات

ناوەندی هەواڵ

مالیكی: ئه‌گه‌ر بیر له‌ فیدڕاڵی ده‌كه‌نه‌وه‌ زۆرینه‌ی نه‌وتی عێراق له‌ كوێیه‌؟
مه‌حمود مه‌شهه‌دانی: ئه‌وانه‌ی بیر له‌ هه‌رێمی شیعه‌ ده‌كه‌نه‌وه‌، با ئه‌وه‌شیان له‌بیر بێت دجله‌ و فورات له‌ كوێوه‌ دێن؟!
حه‌نان فه‌تلاوی: چه‌ند پێویستیمان به‌ گه‌ورانێك هه‌ن كه‌ نێوانمان یه‌كبخاته‌وه‌ نه‌ك هه‌ڕه‌شه‌ی ئاوگرتنه‌وه‌ یاخود نه‌وت بڕین بكات.

دوای نزیكه‌ی بیست ساڵ له‌ داواكاری، بۆ دامه‌زراندنی هه‌رێمی شیعه‌ له‌ لایه‌ن (عه‌بدولعه‌زیز حه‌كیم )‌ له‌ ساڵی 2005، دووباره‌ مشتومڕی دامه‌زراندنی هه‌رێمی شیعه‌ی عێراق سه‌ریهه‌ڵدایەوە و سوننەکانیش بەهەڕەشەیەکی هاوتای هەڕەشەکەی مالیکی وەڵامیان دایەوە  .
نوری المالیکی سه‌رۆك وه‌زیرانی پێشووی عێراق و سه‌رۆكی حزبی ده‌عوه، پێشتر و بە پێچەوانەی (عه‌بدولعه‌زیز حه‌كیم )‌ کە بۆ یەکەم جار باسی هەرێمی شیعەی لە عێراقدا کرد، ڕوو لە سوننەکانی عێراق دەڵێت : ئەوانەی بیر لە دابەشکردنی عێراق دەکەنەوە به‌سه‌ر هه‌رێمه‌ فیدڕاڵییه‌كاندا ده‌بێت ئه‌وه‌یان له‌به‌رچاو بێت كه‌ زۆرینه‌ی سامانی ژێر زه‌وی له‌ ناوچه‌ شیعییه‌كاندایه‌ بە تایبەت نەوت و غاز کە سەرچاوەی سەرەکی ئابوری عێراقن، لێدوانەکەی مالیکی وه‌ك هەڕەشەیەک بۆ ترسناندنی سوننه و قایلكردنی پێكهاته‌كانی تری عێراق لێکدرایەوە بە قبوڵکردنی دەسەڵاتداری شیعەکان لە عێراق .

له‌ وه‌ڵامی ئەو لێدوانە هەڕەشە ئامێزەدا، مه‌حمود مه‌شهه‌دانی سه‌رۆكی په‌رله‌مانی عێراق و كه‌سایه‌تی سیاسی بەناوبانگی سوننه‌ ڕایگەیاند : "ئه‌وانه‌ی بیر له‌ هه‌رێمی شیعه‌ ده‌كه‌نه‌وه‌ با ئه‌وه‌شیان له‌بیر بێت كه‌ ئاوی دیجله‌ و فورات له‌ كوێوه‌ دێت" هاوکات مەشهەدانی ڕایگەیاند له‌ دۆخێكی لەو شێوەی مالیکی باسی دەکات سوننەکانیش ده‌سه‌ڵاتییان هه‌یه‌ به‌سه‌ر بڕی ڕۆشتنی ئاوی دیجله‌ و فورات بەرەو ناوچەکانی خوارووی عێراق .
هه‌ڕه‌شه‌كه‌ی مه‌شهه‌دانی بۆ مالیکی و شیعەکانی عێراق لەکاتیکدایە کە پێكهاته‌ی شیعه‌ی عێراقی زۆرینه‌ی دانیشتوانی وڵاته‌كه‌ پێك ده‌هێنن .

حه‌نان فه‌تلاوی ئه‌ندامی پێشووی په‌رله‌مان له‌ كاردانه‌وه‌ی هه‌ڕه‌شه‌ و هۆشیاریەکەی مه‌شهه‌دانیدا،  گوتی: جێی داخه‌ ئه‌و لێدوانه‌ له‌ كه‌سێكه‌وه‌ دێت كه‌ سه‌رۆكی باڵاترین ده‌زگای یاسادانانه‌ له‌ وڵاتدا .
ڕاستی فه‌رمووه‌ ئه‌وه‌ی گوتوویه‌تی (خۆزگه‌ ملم وه‌ك ملی حوشتر بوایه‌ تا قسه‌كانم هه‌ڵسه‌نگێنم)، چه‌ند پێویستیمان به‌ گه‌ورانێك هه‌ن كه‌ نێوانمان یه‌كبخاته‌وه‌ نه‌ك هه‌ڕه‌شه‌ی ئاوگرتنه‌وه‌ یاخود نه‌وت بڕین بكات لە پێکهاتە ڕەسەنەکانی ئەو وڵاتە، حەنان فەتلاوی وا دەڵێت .
به‌هۆی گۆڕانكارییه‌كانی ناوچه‌كه‌ و لاوازبوونی به‌ره‌ی شیعه‌ له‌ناوچه‌كه‌دا و ده‌ركه‌وتنی ده‌سه‌ڵاتێكی نوێی سوننی له‌ سوریا، مه‌ترسی له‌ لای پارت و هێزه‌ شیعه‌كانی عێراق دروست بووە، شیعەکانی عێراق ترسی ئه‌وه‌یان هه‌یه‌ كه‌ پلانێك بۆ لاوازكردن یاخود دوورخستنه‌وه‌یان له‌ ده‌سه‌ڵات بەروێوە بێت، بەتایبەت کاتێک ئەوان زیاتر له‌ بیست ساڵە باڵاده‌ستیان به‌سه‌ر عێراقدا هەیە ..

ترس لە خستن یان دوورخستنەوەی شیعە لە دەسەڵات ، بەتایبەت دوای دوورخستنەوەی بەشار ئەسەد و جێگیربوونی دەسەڵاتێکی سوننی توند لە سوریا کە وەک پشکۆ وایە بۆ سوننەی عێراق، شیعەی عێراقی ترساندووە، بەشێک لە كه‌سایه‌تییه‌ سیاسیە شیعیەکان بیرۆكه‌ی دامه‌زراندنی هه‌رێمێكی شیعه‌ له‌ عێراقدا كه‌ له‌ 9 پارێزگا پێك بێت بە بیرۆكه‌یه‌كی گونجاو دەزانن لە پێناو دوورخستنه‌وه‌ی مه‌ترسییه‌كانی له‌ ده‌ستدانی دەسەڵاتیان بەسەر به‌غداد کە تایبەتمەندی جیاوازی بۆ هەریەک لەو دوولایەنە مەزهەبییە هەیە . ‌.

بەشێک له‌ شیعه‌كان بەردەوام باسی ئەوە دەکەن کە به‌شی زۆری سامانی نیشتمانی عێراق له‌ناوچه‌كانی ئه‌واندایه‌ و ده‌درێت به‌ هه‌رێمی كوردستان و ناوچه‌ سونییه‌كان، کە ئەگەر وانەبێت دەتوانرێت بەو داهاتانە ناوچەکەانی ناوەڕاست و باشوری عێراق کە زۆرینەیان شیعە نشینن باشتر خزمەت بکەن و ئاوەدانی بکەنەوە .
یاسین عوبێدی ئه‌ندامی په‌رله‌مان پێی وایه‌ باسكردنی هه‌رێمی شیعه‌ ته‌نیا په‌رچه‌كردارێكی كاتییه‌ و داواكاریەکی ڕاسته‌قینه‌ی شیعەکان نین و له‌ بنه‌مایه‌كی دیاریكراویشەوە و نه‌هاتون، عوبێدی دەڵێت : هەنگاوەکە لە ئاستی ناوخۆ و دەرەوە پێشوازی لێكراو نییه‌، هه‌رچه‌نده‌ به‌ پێی ده‌ستووری عێراق ڕێوشوێنی خۆی هه‌یه‌ و ڕێگه‌ پێدراوه .‌

ماوه‌یه‌ك له‌مه‌وبه‌ر حسێن موئه‌نس ئه‌ندام په‌رله‌مانی عێراق له‌سه‌ر لیستی گروپی چه‌كداریی حزب الله ی عێراقی له‌ به‌رنامه‌یه‌كی ته‌له‌فزیۆنیدا ڕایگه‌یاند: پێویسته‌ هه‌رێمی سه‌ربه‌خۆیی شیعی كه‌ له‌ 9 پارێزگا پێكدێت، وه‌ك یه‌كێك له‌ بژارده‌كانی پێكهاته‌ی شیعه‌ ته‌ماشا بكرێت . 
 موئەنەس پێی وایە : دۆخی شیعه‌ له‌ عێراقدا تا ئێستا بریتی بووە لە پاراستنی حوکم و دەسەڵات ئەگەرچی لە هەموو هەڵبژاردنەکاندا بۆ دانانی سەرۆک وەزیرانێک توشی فشار و لێکترازان دەبێت، بەڵام لە ئێستا بەدواوە پێویستە شیعەی عێراق بژاردەکانی سەربەخۆیی یان هەرێمیکی9 پارێزگایی لەبەرچاو بێت  .

شیعەی عێراقی دەبێت بە سوننە و کورد بڵێت یان دەبێت ئەوە قبوڵبکەن کە دەسەڵات لای شیعە بێت یان بژاردەی دیکەیان هەیە لەوانە سەربەخۆیی یان هەرێمێکی 9 پارێزگایی، حسین موئەنەس وادەڵێت  .

چاودێرانی سیاسی پێیان وایه‌، لەگەڵ ترسی شیعەکان بۆ لەدەستدانی دەسەڵاتیان، زۆرینەی ئەو لێدوانە گەرمانەی لە نێوان هەردوو پێکهاتەکەی عێراق ( شیعە و سوننە ) دەدرێت بۆ جیابوونەوە و دروستکردنی هەرێمەکان تانیا بانگەشەی پێشوەختەی لایەنەکان و گەرمکردنی بازاڕی سیاسیە بە تایبەت لەناوچە شیعییەکاندا کە دەسەڵاتداری یەکەمن لە عێراق .