لە 90 منداڵ لە هەرێم کە لەدایک دەبن، یەکێکیان ئۆتیزمی هەیە

ناوەندی هەواڵ

سەرۆکی کۆمەڵەی ئۆتیزمی کوردستان دەڵێت، بەپێی ئامارە نارەسمییەکان "سێ هەزار و 900" حاڵەتی ئۆتیزم لە هەرێم تۆمار کراون. دەشڵێت، لە 90 منداڵ لە هەرێم کە لەدایک دەبن، یەکێکیان ئۆتیزمی هەیە.

کەمال جەباری سەرۆکی کۆمەڵەی ئۆتیزمی کوردستان رایگەیاند، "سێ هەزار و 900" حاڵەتی ئۆتیزم لە هەرێم تۆمار کراون، کە پارێزگای هەولێر زۆرترین حاڵەتی تێدایە.

کەمال جەباری راشیگەیاند، تاوەکو ئێستا 50 خێزان بەهۆی منداڵی ئۆتیزم و گرفتەکانی پەیوەست بە سەختی حاڵەتەکەوە، وەک هەژاری و سەختی دۆخی ژیان و نەبوونی سەنتەری راهێنان هەڵوەشاونەتەوە، هەروەها 40٪ی خێزانەکان بەدەست هەژاری و کرێچێتییەوە دەناڵێنن، 80٪ی دایک و باوکانیش رووبەڕووی نالەباری دۆخی دەروونی بوونەتەوە و دەرمان بەکاردەهێنن.

باسی لەوەشکرد، تاوەکو ئێستا بەهۆی نەبوونی سەنتەری گونجاوەوە تەنها 12٪ی حاڵەتەکانی ئۆتیزم لە سەنتەرە حکومییەکان سودمەندن، هەروەها تەنها 11٪یان شایستەی دارایی بە بڕی 150 هەزار دیناری مانگانەیان هەیە.

ئەمڕۆ 2ی نیسان، رۆژی جیهانی هۆشیاری ئۆتیزمە، لە هەرێمی کوردستانیش کەمی سەنتەری حکومی و پاڵپشتی نەکردنی خێزانەکان لە رووی ماددی و ئاسانکردنی دۆخی خێزانەکان لە رووی شێوەی ژیان و پەروەردەی تایبەت، ئەو خێزانانەی منداڵی ئۆتیزمیان هەیە بەدەست دۆخێکی سەختەوە دەناڵێنن، چونکە بە گشتی حاڵەتەکانی ئۆتیزم پێویستیان بە پەروەردەی تایبەت و راهێنان و لە حاڵەتە توندەکاندا بەکارهێنانی دەرمان و چاودێری بەردەوامی پزیشک هەیە.

بەپێی پارێزگاکان حاڵەتەکانی ئۆتیزم بەم جۆرەیە: هەولێر هەزار و 350 حاڵەت، سلێمانی و هەڵەبجە 950 حاڵەت، دهۆک 90 حاڵەت، زاخۆ 350 حاڵەت، گەرمیان 350 حاڵەت.

بەپێی ئامارەکان، لە ساڵی 2008 دا لە 150 منداڵ یەکێکیان حاڵەتی ئۆتیزمی هەبووە، بەڵام ئێستا لە 90 منداڵ یەکێکیان ئۆتیزمی هەیە. ئەگەر رێکاری گونجاویش نەگیرێتە بەر، لە داهاتوودا حاڵەتەکە بەرێژەیەکی بەرچاو زیاد دەکات.

بەگوێرەی ئامارە نافەرمییەکانی کۆمەڵەی منداڵانی ئوتیزم حاڵەتە تۆمارکراوەکان بەمشێوەیە دابەشبون:

کۆی گشتیی 3900 حاڵەت
هەولێر 1350 منداڵی ئۆتیزم
%80 کوڕ
%20 کچ
%40 حاڵەتی توند
%40 حاڵەتی مامناوەند
%20 حاڵەتی تاڕادەیەک ئاسایی

سلێمانی‌و هەڵەبجە 950 منداڵی ئۆتیزم
%79 کوڕ
%21 کچ
%45 حاڵەتی توند
%35 حاڵەتی مامناوەند
%20 حاڵەتی تاڕادەیەک ئاسایی

دهۆک 900 منداڵی ئۆتیزم
%77 کوڕ
%23 کچ
%50 حاڵەتی توند
%30 حاڵەتی مامناوەند
%20 حاڵەتی تاڕادەیەک ئاسایی

ئیدارەی سەربەخۆی زاخۆ 350 منداڵی ئۆتیزم
%76 کوڕ
%24 کچ
%55 حاڵەتی توند
%35 حاڵەتی مامناوەند
%10 حاڵەتی تاڕادەیەک ئاسایی

ئیدارەی سەربەخۆی گەرمیان 350 منداڵی ئۆتیزم
%80 کوڕ
%20 کچ
%48 حاڵەتی توند
%32 حاڵەتی مامناوەند
%20 حاڵەتی تاڕادەیەک ئاسایی

"تائێستا 50 خێزان بەهۆی منداڵی ئۆتیزمەوە لەبەریەک هەڵوەشاوەتەوەو ئەندامانی خێزانەکان پەرتەوازە بون، هەروەها %80ى دایک‌و باوکانی منداڵانی ئۆتیزم توشی گرفتی دەرونی بونەتەوە، لەکۆی 3900 حاڵەتی ئۆتیزم تەنها 12%یان لەسەنتەرە حکومییەکانی لەڕاهێنان‌و چارەسەری ئۆتیزم سودمەندن‌و تەنها 11%ی منداڵانی توشبوی ئۆتیزم لەلایەن حکومەتەوە موچەیان پێدەدرێت، کە ژمارەیان 394 منداڵه‌و موچەیان بۆ بڕاوەتەوە".

 بۆ بڕینەوەی مووچە بۆ تەواوی منداڵانی ئۆتیزم، حکومەتی هەرێم لیستی ناوەکانی ڕەوانەی بەغدا کردوە، بەڵام بەغدا تائێستا کارەکانی تەواو نەکردوە.

به‌گوێره‌ى زانیارییه‌كان، سەنتەرەکانی ڕاهێنان‌و چارەسەری منداڵانی ئۆتیزم ژماره‌یان 49 سەنتەره‌و 10 لەسەنتەرەکانیش حکومیین‌و هەولێر 14 سەنتەرو سلێمانی 8 سەنتەر، دهۆک 7 سەنتەر، گەرمیان 4 سەنتەرى هه‌یه‌.