بایك: ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دیزاین دەكرێتەوە و بەدڵی توركیا و ئێرانیش نابێت

ناوەندی هەواڵ

لە بەشی چوارەمی چاوپێكەوتنی جەمیل بایك هاوسەرۆكی دەستەی بەڕێوەبەری كەجەكە، دۆخی ناوچەكە و كوردستان دەخرێتە بەرباس، بایك دەڵێت "بەپێی پلانی ئەمریكا و ئیسرائیل و بەریتانیا" رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دیزاین دەكرێتەوە و بەدڵی توركیا و ئێرانیش نابێت.
هاوسەرۆكی دەستەی بەڕێوەبەریی كەجەكە جەمیل بایك هەڵسەنگاندنی بۆ لایەنە خۆبەڕێوەبەرەكانی شۆڕشی رۆژئاوا كرد و ئەوەی خستەڕوو كە هەرێمەكانی كۆمۆنی دیموكراتیك، ئازادیپارێزی ژنان و كۆمەڵگەی ئیكۆلۆژیك نەك هەر بۆ باكور و رۆژهەڵاتی سوریا، بەڵكوو بۆ تەواوی رۆژهەڵاتی ناوەڕست مۆدێلێكی چارەسەریی پێشكەش دەكات.
بایك ئاماژەی بە بەرخودانی گەل لە دژی دەوڵەتی تورك كرد و وتی، "ئەگەر هێرشەكانی دەوڵەتی تورك پوچەڵ بكرێنەوە، شۆڕش بە شێوەیەكی بەهێزتر بەردەوام دەبێت."
بەشی چوارەمی چاوپێكەوتن لەگەڵ جەمیل بایك هاوسەرۆكی دەستەی بەڕێوەبەریی كەجەكە بەم جۆرەیە:
ئەو قۆناغەی لە سوریا بە هێرشەكانی 27ی تشرینی دووەم بۆ سەر حەڵەب دەستیپێكرد و بە رووخانی ئەسەد خێراتر بوو، بەردەوامە. ئەو پەرەسەندنە بۆجی بەو خێراییە روویدا؟ دەبێت هەڵوێستی رژێم و هێزە پشتیوانەكانی (روسیا، ئێران) چۆن هەڵسەنگێندرێت؟ ئایا رێككەوتنێك لە نێوان ئەو جەمسەرەی  روسیا سەركردایەتی دەكات و ئەو هێزانەی ئەمریكا پێشەنگیانە هاتووەتە ئاراوە؟ پێشبینییەكان بۆ سوریای نوێ بە چ شێوەیەكە؟

لە سوریا قۆناغێك كە بە رووخانی رژێمی بەعس گەیشتە ئەنجام، بە خێرایی پەرەی سەند، بەڵام دەمێك بوو ئامادەكاری بۆ كرابوو. قۆناغەكە بە خێرایی پێشكەوت، بەڵام كتوپڕ نەبوو. خۆڕاگری نەكردنی ئێران و روسیا، بە بێ هیچ رووبەڕووبوونەوەیەك كشانەوەی سوپای سوریا و دواجاریش چوونە دەرەوەی بەشار ئەسەد، ئاسایی نەبوو. لەبەر ئەوە ئاشكرایە كە رێككەوتن و سات و سەودا كراوە. هەڵبەتە پێویستە دۆخی هەر هێزێكی پەیوەندیدار بە جیا هەڵبسەنگێندرێت.

رێكەوتنی دەستپێكردنی قۆناغی نوێ لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، هێرشەكەی ٧ی تشرینی یەكەمی ٢٠٢٣یە. لەو رێكەوتە بەدواوە، ئەمریكا، بەریتانیا و ئیسرائیل بە گونجاویان زانی كە پلانەكانی خۆیان لەسەر رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بخەنە بواری جێبەجێكردنەوە. لەو چوارچێوەدا هێزی ئێران لە ناوچەكە كرایە ئامانج. بە توندیەكی زیاتر لەوەی پێشبینی دەكرا هێزەكانی لایەنگری ئێران وەك حەماس، حزبوڵا و حوسیەكان كرانە ئامانجی ئەمریكا، بەریتانیا و ئیسرائیل. رەنگە ئیسرائیلیان وەك هێزێك نیشاندابێت كە گورزەكان دەوەشێنێت، بەڵام لە بنەڕەتدا ئەمریكا بەڕێوەبەری ئەم شەڕەیە. هەروەها لەدوای ئەمریكا ئەوەی لە پشت ئەو هێرشەوەیە بەریتانیایە. ئێران بە بێ ئامادەكاری خۆی لەناو ئەم قۆناغەدا بینیەوە. هەمان ئەو تاسان و شۆكبوونەی روسیا لە شەڕی ئۆكرانیادا هەیبوو، ئێرانیش تووشی بوو. لە بنەڕەتدا لە شەڕی ئۆكرانیادا هێندەی رووسیا جیهانیش تووشی شۆك بوو. بۆ نمونە ژەنەڕاڵە توركەكان كە ئەو كات ئەركداربوون دەیانگوت، رووسیا لەماوەی چەند رۆژدا ئوكرانیا داگیردەكات. چونكە كەس پێشبینی بۆ پلانی ئەمریكا نەبوو و چاوەڕێ نەبوو كە ئیدارەی بایدن بە خێرایی فەرمان بە سەر ناتۆدا بكات. هەمووان وابیریان دكردەوە كە ئەوە پلانی رووسیا و پوتینە. رەنگە رووسیاش بە گوێرەی خۆی پلانی دانابێت، بەڵام بە هەرحاڵ درەنگ تێگەیشتووە كە جیاوازی زۆر لە نێوان ئەوەی هاتووەتە ئاراوە و ئەوەی بیری لێدەكردەوە هەیە.

هەمان دۆخ لە هێرشەكەی ئیسرائیل بۆ سەر حەماسیشدا هاتە ئاراوە. هەمان وابیریان دەكردەوە كە لە ماوەی چەند رۆژدا ئاگربەست رابگەیەندرێت و نەگاتە چەند هەفتەیەك. بەڵام بەو جۆرە نەبوو. دوای ئەوەی حەماس كرایە ئامانج و لە هێز كەوت، شەڕەكە رووی كردە لوبنان. لەوێش حزبوڵا كرایە ئامانج و لە هێز خرا. دوای ئەوەی حزبوڵا تێكشكێندرا و لەگەڵ لوبنان ئاگربەست راگەیەندرا، دۆخی سوریا هاتە ئاراوە.

گرنگە كە بەر لە دەركەوتنی دۆخی سوریا، هێزی حزبوڵا شكێندرا. ئەگەر ئەوە نەكرایە، پەرەسەندنەكان لە سوریا بەو جۆرە نەدەبوون. ئەگەر پلانی رووخاندنی رژێمیش ئامادەبووایە، بەو خێراییە جێبەجێ نەدەبوو. هەڵبەتە شكاندنی هێزەكان حەماس و دواتریش حزبوڵا، لاوازكردنی هێزی ئێران لە ناوچەكەی لێكەوتەوە. بەتایبەتیش بوونی حزبوڵا لە سوریا دەبووە هۆی ئەوەی ئێران كاریگەر بێت. بەڵام نەمانی حزبوڵا كاریگەری نەرێنی كردە سەر قورسایی ئێران لە ناوچەكە. لە وەها دۆخێكدا تاكە یەك شت مابووەوە كە ئێران بیكات، ئەوەش ئەوە بوو كە بەناوی ئێران و وەك دەوڵەتێك بكەوێتە ناو شەڕەوە. بەو جۆرە دەبینرێت كە ئەوە بە سوود دانەنراوە یاخود ئەوەیان لەبەر چاونەگرت. ئێران بڕیارێكی لەو جۆرەی نەدا. دوای ئەوەی ئەم هەڵوێستەی هەبوو، هیچ واتایەكی نییە كە بە رێككەوتن یاخود بێ رێكەوتن بكشێتەوە. ئێران بەو هەڵوێستەی رێگری كرد لەوەی راستەوخۆ گرژییەكان روو لە خۆی بكەن یاخود لانیكەم ئەو پێكدادانە راستەوخۆیەی هەڵپەسارد. بەڵام جی دەبێت با ببێت، ئەوەی لەم قۆناغەدا زۆرترین زیانی بەركەوت ئێران بوو. تەنیا كاریگەری لە سوریا لەدەست نەدا، دۆخەكەی لە سوریاش كەوتە مەترسییەوە.

قۆناغی نوێ لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە پاساوی هێرشەكەی حەماس دەستیپێكرد، بەڵام داواكاری سەرلەنوێ دیزاینكردنەوەی سیستمی جیهانی هێزەكانی مۆدێرنیتەی سەرمایەداری بە پێشەنگایەتی ئەمریكا یاخود خواستیان بۆ ئەو كارەی پێشتر دەستیان پێكردبوو، ویستیان بە خێرایی بیگەیەننە ئەنجام، ئەوەش لە رێگەی شەری ئوكرانیاوە هاتبووە ئاراوە. هەڵسەنگاندنی بزوتنەوەكەمان بەم جۆرەیە و خۆی لەسەر ئەو بنەمایە ئامادەكرد. لەبەر ئەوە لە رێگەی شەڕی ئوكرانیاوە یاخود لەگەڵ دەستپێكردنی شەڕەكە ئاماژەی ئەوەیان خستەڕوو. زۆر ئاشكرایە كە شەڕی ئوكرانیا بۆ روسیا گۆڕدراوە بۆ گرێیەك. ئەمریكا بە تێوەگلاندنی روسیا لەو شەڕەوە هێزەكەی شكاند، گەیاندیە دۆخێك كە رەوایەتیەكەی بكەوێتە ژێر پرسیارەوە، هەمیش لە ئاستی خۆیەوە پرۆسەی رێگەی وزەی كە لە باكورەوە تێپەڕدەبوو تێكدا. كاتێك روسیا لە دۆخێكی بەو جۆرەدا و لە هەوڵی دۆزینەوەی رێگەیەكدابوو بۆ راگرتنی شەڕ لەگەڵ ئوكرانیا، نەدەبوو كە لە دژی پلانی ئەمریكا، بەریتانیا و ئیسرائیل بوەستێتەوە و لە سوریا بكەوێتە شەڕەوە. ئێستا ئەو بابەتەی مشتومری لەسەرە ئەوەیە كە ئایا روسیا و ئەمریكا رێككەوتوون یان نا. ئەگەری زۆر هەیە كە لە سەر شەڕی ئوكرانیا لەگەڵ ئەمریكا رێككەوتووە. رێككەوتنێكی لەو جۆرە لەگەڵ ئیدارەی بایدنیش نەبێت، ئەگەری زۆرە لەگەڵ ترەمپ كردبێتی. زۆر روونە كە رووسیا بە لەبەرچاوگرتنی هەلومەرج هەوڵیداوە بە كەمترین زیانەوە یاخود بە زۆرترین قازانجەوە بێنە دەرەوە. ئێستا باس لەوە دەكرێت كە بارەگاكانیان لە باكور و رۆژهەڵاتی سوریا داخراون. ئێمە نازانین كە بەم جۆرە بەردەوام دەبێت، یاخود بەسەریدا دەسەپێندرێت كە بچێتە دەرەوە. بەڵام بە دڵنیاییەوە روسیا زیانە كەمەكەی هەڵبژارد و كاریگەرییەكانی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و رۆژهەڵاتی دەریای سپی گورزی گەورەی بەركەوت.

كاریگەربوونی رژێمی بەعش لە نەبوونی ئێران و روسیا لەو وڵاتە دۆخێكی چاوەڕوانكراونەبوو. هێزی خۆبەڕێوەبەر و ئیرادەی خۆی زوو لە دەستدا. رژێمی بەعس تاكە یەك دەرچەی هەبوو ئەویش رێككەوتن بوو لەگەڵ كوردەكان و ئیدارەی خۆبەڕێوەبەریی باكور و رۆژهەڵاتی سوریا، بۆ ئەوەی لەو سەر ئەو بنەمایە هەنگاوی دیموكراتیك بنرێت و وەرچەرخانی دیموكراتیك ئەنجام بدات. بەڵام ئەو هۆشمەندیەی نیشاندا. بە گوێرەی ئێمە ئەو هەلومەرجەی هەبوو، بەڵام هەم بە هۆی كاریگەری هێزەكانی دەرەوە و هەمیش بە هۆی تایبەتمەندی داخراویی خۆی بەڕووی گۆڕانكارییەوە، هەم  بەهۆی تایبەتمەندی تاكڕەوی و دیماگۆكەوە نەیتوانی ئەو كارە بكات.

لەئەنجامدا دۆخی سوریا هاتە ئاراوە، بە گوێرەی ئەو پلانەی لە چوارچێوەی سەرلەنوێ دیزاینكردنەوەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بەڕێوەیان برد، ئەنجامدرا. لە چوارچێوەی ئەو پلانەدا دیاریدەكرێت كە لەمەودوا لە سوریا چ پەرەسەندنێك روودەدا و چ جۆرە سیستمێك بەڕێوەدەبرێت.

هاوتەریب بە هێرشەكانی هەتەشە بۆ سەر شارەكانی سوریا، دەوڵەتی تورك و چەتەكانی سوپای نەتەوەیی سوریا (NSA)، بەتایبەت لە مەنبەج هێرشیان كردە سەر هەرێمەكانی خۆبەڕێوەبەری. پێویستە ئەم هاوتەریبی و هاوكاتییە چۆن تێ بگەین؟ سیاسەتی هێزە نێونەتەوەییەكان بۆ سەر ڕۆژئاوا و باكوور و سوریا چییە؟

هاوكات پێویستە دەربارەی ڕەوشی سوریا، پێگەی توركیا و دەسەڵاتی ئاكەپە_مەهەپە ببینرێت. ئاشكرایە لە پرۆسەی سەرلەنوێ دیزاینكردنەوەی ڕۆژهەڵاتی ناوین، وەك جاران ڕۆڵ بە توركیا نەدراوە. ئێستە دەبینرێت بە دەستوەران لە ڕەوشی سوریا، هەوڵدەدات پێگەی خۆی بەهێز بكات. ڕەنگە لە ڕەوشی ئێستادا، ڕەنگە بگوترێ پێگەی دەوڵەتی تورك لە سووریا بەهێزتر بووە، بەڵام دیار نییە كە ئاخۆ ئەمە بەردەوام دەبێت یان نا. وەك لە سەرەتاوە ڕوونم كردەوە، نزیكایەتی دەوڵەتی تورك لە سەرەتادا لەسەر بناغەی دژایەتی پلانی ئەمریكا و بەریتانیا و ئیسرائیل بوو. چون توركیا لە دوای كۆبوونەوەی لوتكەی گرووپی (جی ٢٠) لە هیندستان لە پرۆژەی ڕێڕەوی ئابووری هیند_ڕۆژهەڵاتی ناوین_ئەوروپا (IMEC) دوور خرایەوە، هەڵوێستی دژایەتی تەیب ئەردۆغان بە ئاشكرا دیار بوو. ئەوان بەڕوونی ئەوەی ڕاگەیاندووە كە ڕێگە بە پڕۆژەیەك نادەن كە بەشدارییان پێ نەكرێت. تەنانەت مانگێكی نەبرد، هێرشی حەماس ڕوویدا. پاشان ئەمریكا و بەریتانیا و ئیسرائیل ئەمەیان كردە بیانوو و ئەو پلانەیان جێبەجێ كرد كە پێشتر ئامادەیان كردبوو و بەم شێوەیە پرۆسەیەكی نوێ لە ڕۆژهەڵاتی ناوین دەستی پێكرد. زۆر ڕوونە كە هەموو شتێك پێشوەختە پلانی بۆ دانراوە. تەنها پریشكێك مابووەوە و ئەمەش بەدەستی توركیا و بە جووڵاندندی حەماس كرد. ئەوەی ئێمە نایزانین ئەوەیە كە ئایا تەیب ئەردۆغان بە زانابوون هەموو ئەم شتانەی بۆ خۆی بەكارهێناوە یان بێ ئاگاییانە كەوتووەتە نێو یارییەكەوە؟ ئەگەر ئەمەیش نەزانین، بێگومان دەبینین كە ئەم ڕەوشە تادێت لێكەوتەی نەرێنی بۆ ئەو لایەنانە لێ دەكەوێتەوە كە ڕێككەوتنیان لەگەڵ ئەمریكا كردووە. ئێستا ئەمریكا و بەریتانیا و ئیسرائیل بەپێی پلانەكەیان لە سوریا دەجووڵێنەوە.

هێرشی دەوڵەتی تورك بۆ سەر ڕۆژئاوا، یان هێرشەكانی لە ئایندەدا، چاوەڕواننەكراو نەبوو. ئەو چەتانەی بە سوپای نەتەوەیی سوریا (NSA) ناویان دەبەن و گرێدراویی دەوڵەتی توركن، بۆ ئەمە ئامادە كردووە. كاتێك ئەم ڕەوشە نوێیە لە سوریا سەریهەڵدا، بووە دەرفەتێك و چەتەكانی سوپای نەتەوەیی سوریا (NSA)ی جووڵاند و دەستی بە هێرشی نوێ كرد. لەنێو سوپای نەتەوەیی سوریا (NSA)دا سەرباز و ئەفسەری تورك هەن. هەروەها ئەفسەرانی تورك سوپای نەتەوەیی سوریا (NSA) بەڕێوەدەبەن. ئامانجی دەوڵەتی تورك دیارە. دەیەوێت بە داگیركردنی ڕۆژئاوا، ئیدارەی خۆبەڕێوەبەری تەسفیە بكات. ئامانجی هێرشەكان ئەمەیە.

كاتێك ئەم ڕەوشە نوێیەی سوریا سەریهەڵدا، شوێنی هەرە گرنگ شەهبا و تەل ڕەفعەت بوون. لەوێ كەمپی كۆچبەرانی گەلی عەفرین هەبوو. لەو هەرێمەدا، لەنێوان كەمپەكان و حەلەبدا، ئێران و ڕووسیا هەبوون. كاتێك ئێران و ڕوسیا ئەم هەرێمانەیان بۆ چەتەكان جێهێشت و كشانەوە، تەل ڕەفعەت بە تەواوی گەمارۆدرا. بەمەش هێزەكانی قەسەدە ڕێڕەوێكیان دامەزراند و هەوڵیاندا، پەیوەندی ئەم شوێنانە ڕابگرن. بەڵام سەركەوتوو نەبوون. كاتێك ئەمە سەری نەگرت، بڕیاردرا، گەل لەو هەرێمانە دەربچن و پاشان ڕێككەوتن بۆ دەرچوونی خەڵكی عەفرین كە لە شەهبا و تەل ڕەفعەت مابوونەوە. دەوڵەتی تورك و چەتەكانی سوپای نەتەوەیی سوریا (NSA) وەك بڵێی ئەو شوێنانەیان بە شەڕ گرتبێت، پرۆپاگەندەیان بۆ خۆیان دەكرد. بەڵام ڕاستی شەڕ ڕووی نەدا، كشانەوە لەڕێگەی ڕێككەوتن بوو. لەو شوێنانەی هێرش هەبوون، بەرخۆدانی گەل و شەڕڤانانی قەسەدە بەردەوامە. وەك دیارە شەڕڤانانی قەسەدە لە تشرین و قەرەقۆزاق بەرخۆدانێكی مەزن دەكەن، زیانی مەزن لە دوژمن دەدەن. دوژمن لەبەرئەوەی ناتوانێت ئەوێ بگرێت، ناتوانێت ڕووبكاتە شوێنەكانی تر. دەوڵەتی تورك تێگەیشتووە ناتوانێت بە چەتەكانی سوپای نەتەوەیی سوریا (NSA) دژی قەسەدە سەربكەوێت، فشار لە هەتەشە دەكات و ناچاری دەكات كە دژی قەسەدە هەڵوێست وەربگرێت.

بەرخۆدانی هێزە شۆڕشگێڕەكان و گەل ئایندەی ڕۆژئاوا و باكوور و ڕۆژهەڵاتی سوریا یەكلادەكاتەوە، نەوەك هەڵوێستی هێزەكانی هاوپەیمانان. تا ئەمڕۆش ئەم ئاستە لە داگیركاری و هێرشی دەوڵەتی تورك لەبەرچاوی هێزەكانی هاوپەیمانان ڕوویدا. بەڵام ئەوان هەڵوێستیان لە دژی ئەمە نەبوو. بەبێ ڕەزامەندی ئەوان دەوڵەتی تورك نەیدەتوانی ئەو هێرشانە ئەنجام بدات. بۆیە پێویستە لەوێ چاوەڕوانییەكیان نەبێت. گەلی ڕۆژئاوا، باكور و ڕۆژهەڵاتی سوریا پێویستە بە تەواوەتی بەگوێرەی شەڕ خۆیان ئامادە بكەن. پێویستە گەل لە هەموو شوێنێك خۆیان بپارێزن. بەم شێوەیە ئەگەر گەل و هێزە شۆڕشگێڕەكان دەست بدەنە دەستی یەك و پێكەوە دژی هێرشەكان بەرخۆدان بكەن، بەدڵنیاییەوە دوژمن ئەنجامێكی دڵخوازی دەست ناكەوێت. گەلەكەمان و دۆستەكانمان لە بەشەكانی تر و دەرەوەی وڵاتیش پێویستە پشتیوانی ڕۆژئاوا بكەن. بۆ ئەمەش دەبێت لەسەر پێی خۆیان بوەستن، لە هەموو جێیەك بكەونە جووڵە و ڕای گشتی كۆمەڵگە بجووڵێنن، وە بۆ وەستاندنی هێرشەكانی دەوڵەتی تورك فشاری سیاسی بكرێت.

شۆڕشی ڕۆژئاوا لە ١٣ هەمین ساڵی خۆیدایە. ئاستی بنیاتنانی سیستەماتیك و كۆمەڵایەتی شۆڕش لە ڕۆژئاوا و باكوور و ڕۆژهەڵاتی سوریا چۆنە؟ سەرباری گەمارۆ و هێرشەكان كە بەدرێژایی ٢٠٢٤ بەردەوام بوو، بە هێزی خۆسەری خۆیان لەسەر پێی خۆیان مانەوە، چۆن لەمە تێبگەین؟ لەبەر ڕۆشنایی پێشهاتەكانی ئەم دواییە لە ساڵی نوێدا هەڕەشەكانی سەر ئیدارەی خۆبەڕێوەبەری و كۆمەڵگە چین؟ ڕەوشی نوێ چی دەرفەتێكی لەخۆ گرتووە بۆ ئەو كوردانەی لەپێناو ستاتۆدا تێدەكۆشن و هاوپەیمانەكانیان؟

هەڵبەت لەژێر ئەم هەموو هێرشەدا هەبوونی شۆڕشی ڕۆژئاوا لەخۆیدا شۆڕشێكی مەزنە. بێگومان ئەمە بەرئەنجامی هەوڵ و خەباتێكی مەزنە. وەك دەبینرێت، ڕژێمەكان دەڕووخێن، دەوڵەتەكان دەڕووخێن. هێرشەكانی سەر ڕۆژئاوا لەوانیتر كەمتر نین، بەڵكو زیاترن. بەڵام شۆڕشی ڕۆژئاوا بەرامبەر هەموو هێرشەكان بەرخۆدانی كردووە و بەپێوە ماوە. بەڕاستی شۆڕشی ڕۆژئاوا وەك مێرگێك لەنێو بیاباندا ماوەتەوە. لە ڕۆژهەڵاتی ناوین، لەو جوگرافیایەی هێزە سەردەستەكانی جیهان حیساباتی لەسەر دەكەن، مانەوە وەك هێزێكی ئەڵتەرناتیڤ لەوە سەختترە كە بیری لێ دەكرێتەوە. بێگومان مانەوە لەسەر پێی خۆت، تاكە پێوەر نییە. ئامانج و ڕەگەزەكانی شۆڕشیش هەیە. پێویستە بەگوێرەی ئەوانە هەڵسەنگاندن بكرێت. بەڵام هەڵسەنگاندنێك بێ ڕەچاوكردنی هەلومەرج و هێرشەكان، ڕێی تێ ناچێت.

گەر هەڵسەنگاندن بۆ شۆڕشی ڕۆژئاوا بكەین، پێویستە ئامانج و ڕەگەز و ڕەهەندە سەربەخۆكانی ڕەچاو بكەین. پێش هەموو شت، شۆڕشی ڕۆژئاوا بەگوێرەی پارادایمی دەوڵەتپارێز نەچووەپێش. بەگوێرەی سۆسیالیزمی بنیاتنراوی دەوڵەتی و بەكۆمەڵگابوون لەسەرەوە بۆ خوارەوە، ناخاتەپێش. هەموو موڵك و دەسەڵاتەكان ناخاتە دەستی دەوڵەت و بەدەستی دەوڵەت كۆمەڵگا ناگۆڕێت. ئەو ڕێبازانە بە ڕاست نابینێت كە سۆسیالیزمی بنیاتنراو هیچ ئەنجامێ لێ وە چنگ نەخست. شۆڕشی ڕۆژئاوا پشت دەبەستێت بە ڕاستی كۆمۆنەی دیموكراتیك و تاكی ئازاد شۆڕش بنیات دەنێت و دەیەوێت لەسەر ئەم بناغەیە كۆمەڵگا بگۆڕێت. بە واتایەكی تر، دەیەوێت بنیاتنانی شۆڕش لەسەر بناغەی گۆڕانی زیهنیەت و بەشداركردنی كۆمەڵگە پێش بخات. لێرەشدا ئازادیی ژنان بە بنەما وەردەگرێت. ئەمەش بەگوێرەی ئەو باوەڕەی كە بنیاتنانی سۆسیالیزم و شۆڕش، بە پێشخستنی تێگەیشتنێكی نوێی ژیانكردن لەسەر بناغەی ئازادیی ژن، دێتەدی. هەروەها ئیكۆلۆژیا و ژیانی ئیكۆلۆژیك وەك ڕەگەزی سەرەكی ژیان دەبینێت و بەبنەما وەریدەگرێت. لەسەر ئەم بناغەیە، ئامانجی بنیاتنانی ژیانی كۆمەڵگەی دیموكراتیكی ڕێكخراوە، وە دژی مۆدێرنیتەی سەرمایەداری، ژیانی مۆدێرنیتەی دیموكراتیك دەخاتەپێش. لەلایەكی ترەوە، بۆ تێپەڕاندنی زیهنیەتی نەژادپەرستی و مەزهەبی و تاكپەرستی كە مۆدێرنیتەی دەوڵەت_نەتەوە خستووەیەتییە نێو كۆمەڵگە، هەوڵدەدات زیهنیەتی نەتەوەی دیموكراتیك پێش بخات.

كاتێك هەڵسەنگاندن دەكەین بۆ شۆڕشی ڕۆژئاوا، بەگوێرەی ئەو ڕەگەزە بنەڕەتییانە و لێكۆڵینەوە ستراتیژییانەی كە بە كورتی باسمان كرد، دەتوانین بە ئاسانی دەستنیشانی بكەین كە پێشكەوتنی گرنگ ڕوویانداوە و ئەنجامی گرنگ هەبوون. پێش هەموو شت، گەلانی باكوور و ڕۆژهەڵاتی سوریا بە زیهنیەتی نەتەوەی دیموكراتیك ژیانی هاوبەشیان پێش خستووە. ئەمە یەكەم ئەزموونە لە ڕۆژهەڵاتی ناویندا. ئەمەش تا دێت، بۆ تەواوی سوریا و ڕۆژهەڵاتی ناوین دەبێتە مۆدێلێك. پێشكەوتنی گرنگی دووەم، سەركەوتنی ئازادیی ژنانە. پێشكەوتنی ژنان لەڕێگەی شۆڕشی ڕۆژئاواوە، زۆر لەپێش پێوەرە جیهانییەكانییەوەیە. كاتێك مرۆڤ لەم پێشكەوتنانە دەڕوانێت، دەتوانێت بزانێت كە شۆڕشی ڕۆژهەڵاتی ناوین لەسەر ئەم بناغەیە پێش دەكەوێت. هەروەها ئەوەندەی دەتوانین ببینین، بۆ بنیاتنانی شۆڕش، خەباتێكی بێ وێنە هەیە. لە هەموو جێیەك لەسەر بناغەی ڕێكخستنی ئەنجوومەنەكانی گەل و كۆمۆنەكان و كۆمیتەكان، خەبات هەیە. وە دەزانین بۆ نەهێشتنی كەموكوڕییەكان هەوڵێكی بەردەوام هەیە. بێگومان هێرش و گەمارۆ و كۆچبەری و داگیركاری، كاریگەری نەرێنی دەبێت لەسەر ژیانی كۆمەڵایەتی. بەشێوەیەكی سرووشتی پاراستنی شۆڕش لەبەرامبەر هێرش و هەوڵەكان دەردەكەوێت. بێگومان كاتێك ئایندەی شۆڕش لەژێر هەڕەشە و مەترسیدایە، پاراستنی شۆڕش پرسی هەرە سەرەكییە و پێویستە سەرنج لەسەر ئەم ڕەهەندە بێت.

ئێستە مەترسی سەرەكی لەلایەن دەوڵەتی توركەوە دێت. گەر لەسەر بناغەی بەرخۆدانی سەرتاسەری كۆمەڵگە، هێرشەكانی دەوڵەتی تورك بشكێنرێت و پووچەڵ بكرێنەوە، شۆڕش پێشدەكەوێت و بۆ تەواوی سوریا دەبێتە نموونە. چارەسەری ڕاستەقینە لە سوریا ئەزموونی باكوور و ڕۆژهەڵاتی سوریایە. پێویستە سوریا سود لەم ئەزموونە وەربگرێت.

لە چوارچێوەی ڕێككەوتنی توركیا_پەدەكە_عێراق، هێرشەكان دژی تەڤگەری ئازادیی بەردەوامە. لەلایەكی ترەوە لە باشووری كوردستان هەڵبژاردن كرا. پەدەكە بۆ ئەوەی ببێتە دەسەڵاتدار، نەیتوانی زۆرینە بەدەست بهێنێت. كێشە ناوخۆییەكانی عێراق بەردەوامە. هێشتا كێشەی كەركوك و شەنگال چارەسەر نەبووە. ساڵی ٢٠٢٤ بۆ باشووری كوردستان چۆن تێپەڕی؟ هێرشە داگیركارییەكان چ كاریگەرییەكیان كردە سەر كۆمەڵگە؟ ساڵێكی چۆن چاوەڕێی كۆمەڵگەی باشووری كوردستان دەكات؟

عێراق یەكێكە لەو شوێنانەی زۆرترین كاریگەری بەركەوتووە بەهۆی پێشهاتەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوین. لەم ڕووەوە دەتوانین بڵێین ئەو دەوڵەتەی كە زۆرترین كاریگەری ڕەوشی نوێی سووریای لەسەر بووە، عێراقە. ئێران لەمێژە بووەتە ئامانج لە چوارچێوەی پلانەكانی ئەمریكا، بەریتانیا و ئیسرائیل. پلانەكە وایە بە شكاندنی هێزی ئێران ڕۆژهەڵاتی ناوین دووبارە دیزاین بكەنەوە. لە هێرشەكانی سەر حەماسەوە تا ڕووخاندنی ڕژێمی سوریا، ئامانجی سەرەكی هەموو هێرشەكان ئێرانە. سەرەتا لە غەززە، پاشان لوبنان، ئێستە لە سوریا هێزی ئێران شكێنرا. بە ڕەچاوكردنی هێز و كاریگەریی ئێران لەسەر عێراق، دەتوانین پێشبینی ئەوە بكەین كە پاش سوریا نۆرەی عێراقە. ئەم گریمانەیە زۆرە. لەم ڕووەوە، ڕەوش و ئایندە عێراق تەواو ناڕوونە.

لە ڕاستییدا كێشەكانی عێراق هێشتا بوونیان ماوە و بەتەواوەتی چارەسەر نەكراون. ڕژێمی بەعس لە ساڵێ ٢٠٠٣دا ڕوخێندرا، بەڵام مۆدێلێك پێش نەخرا كە بەشێوەیەكی هەمیشەیی چارەسەری كێشەكان بكات. دەستورێكی بنەڕەتی ئامادە نەكرا كە بەتەواوەتی كێشەكان چارەسەر بكات. ناوچەكانی موسڵ و كەركووك لە دەستووری بنەڕەتییدا وەك هەرێمە كێشە لەسەرەكان هێڵدرایەوە. هەوڵدرا چارەسەرییەكان تەنها لە چوارچێوەی عێراقدا پێشبخرێت، بەڵام بینرا ئەمە سەرنەكەوت. چونكە چارەسەرییەك پێشنەخرا كە هەموو هەرێمەكان لە خۆ بگرێت. توركیا و ئێران سوودیان لەمە وەرگرت. ئێران لە ڕێگەی شیعەكانەوە، دەوڵەتی توركیش لە ڕێگەی پەدەكە و سوونیەكانەوە هەوڵیدا كاریگەری لەسەر عێراق دانێت. لە ئێستادا وا دەردەكەوێت پەند لەمەوە وەرگیراوە و نزیكایەتی هەرێمی بە بنەما گیراوە. لەسەر ئەم بنەمایە چاوەڕوان دەكرێت كە لە بەرانبەر عێراق نزیكایەتییەك پێشبخرێت و كاریگەرییەكانی ئێران بشكێنرێت. گەر چارەسەرییەكی لەم شێوەیە درووستببێت، دیسان هاوسەنگییەكان لە عێراق بگۆڕن. ڕەنگە دابەشبوونی عێراقیش بكەوێتەوە ڕۆژڤەوە. لەم ڕووەوە مومكین نییە كە كاردانەوەی ئێران لەسەر ئەمە وەك ئەوەی سووریا بێت. لەبەرئەوەی عێراق لەم ڕووەوە بۆ ئێران وەك كۆتا قەڵایەتی لە دەرەوە. جگە لەمەش ڕاستەوخۆ شەڕ دەرباسی ئێران دەبێت. لەم بوارەدا ڕەنگە كاردانەوەی توندی ئێران هەبێت. ئەمەش گریمانەی دابەشبوونی ئێران زیاد دەكات.

دەربارەی ڕێككەتنامەكانی نێوان توركیا و عێراق ئەم شتانە دەڵێم. دەبێت عێراق پەند لە دۆخی سووریا وەرگرێت. بە هاوكاری ئەردۆغان ڕژێمی بەشار ئەسەد هەڵوەشێندرایەوە. لە ئێستاشدا دەیەوێت ئیدارەی دیمەشق وەك ولایەتێكی خۆی بەڕێوەبەرێت. كاتێك بەیانی بڕیارێكی لەم شێوەیە بەرانبەر عێراق بدرێت، دەتوانرێت لێرەش دەوڵەتی تورك بەشدار ببێت. بە هاوكاری تەیب ئەردۆغان عێراق دابەش بكەن، یان بیخەنە دۆخێكی هاوشێوەی دیمەشقەوە. لەم دۆخێكی وادا ئەو ئیدارەیەی لە بەغدا هەیە لە ویلایەتێك زیاتر هیچ هێز و دەسەڵاتێكی نییە. بەڕاستی سەیرە ئەم بابەتە لە لایەن عێراقییەكانەوە نابیندرێت. تێناگەین لەوەی عێراقییەكان ئەمە نابینن یان دەیبینن بەڵام ناتوانن كاریگەی لەسەر سودانی دانێنن. پەیوەندی دانانی لەگەڵ توركیادا هیچ سوودێك ناگەیەنێت بە عێراق. بە پێچەوانەوە ئەم پەیوەندییە مەترسییەكی گەورەیە بۆ عێراق. كاتێك لە ساڵی ١٩٥٨دا مەلیكێتی عێراق ڕوخێندرا، لە دووەم ڕۆژی شۆڕش ئەو شتەی یەكەمجار كرا، بەتاڵكردنەوەی ڕێككەوتننامەی بەغدا بوو. لەبەرئەوەی پەیوەندییەكان لەگەڵ توركیادا عێراقی بەرەو كارەسات برد. لەئێستا لەگەڵ ئەم ئەزموونانەدا، گەر عێراق سەرلەنوێ پەیوەندی خۆی لەگەڵ توركیادا دروستكاتەوە ئەمە بەمانای ئەوەدێت پەندی وەرنەگرتووە و پێشهاتەكانی ئەمڕۆ بە درووستی ناخوێنێتەوە.

پەدەكە و بارزانی بەتەواوەتی چارەنووسی خۆییان بە دەوڵەتی تورك و دەسەڵاتداری ئاكەپە-مەهەپەوە بەستووەتەوە. بەگوێرەی ئامانج و پلانەكانی دەوڵەتی تورك دەجوڵێتەوە، نەك بە گوێرەی خواست و ئایندەی گەلی كورد. هەموو ئامانجەكانی قازانجی ئابووریە. جگە لەمە هیچ بیركردنەوەیەكی دیكەی نییە. پەدەكە و بارزانی بە تەواوەتی لەسەر بناغەی هاوكارییدان. بە هۆی ئەم هاوكارییانەوە باشووری كوردستان دووچاری مەترسییەكی گەورە بووەتەوە. بە ئاشكرا پاڵپشتی دەداتە داگیركردنی باشوور و داگیركاری ڕەوا دەكات. كاتێك كە گەریلا لە دژی داگیركاری بەرخۆدان دەكات، پەدەكە لە پێگەی هەموو جۆرە هاوكاریدانێك بە دووژمندا بوو. دەزگایی هەواڵگری پارستنی پەدەكە لە هەموو هێرش و كۆمەڵكوژییەكان كە میت لە باشووری كوردستان لە دژی وڵاتپارێزانی ئەنجام دەدات، ڕاستەوخۆ هاوكار و بەشدارە. بەبێ هاوكاری پەدەكە، دەوڵەتی تورك بوێری ئەوەی نییە بەم شێوەیە ڕووبكاتە گۆڕەپانەكانی گەریلا و نە دەشتوانێت لە ناوەندی شارەكاندا وڵاتپارێزان تیرۆر بكات. هەموو ئەمانە بە هاوكاری پەدەكە ئەنجام دەدرێت. پەدەكە بەمەشەوە ناوەستێت، هاوكاری و خیانەت لەسەر هەر كەسێكی دەرەوەی خۆی دەسەپێنێت و هەڕەشەییان لێ دەكات. هەوڵەدەدات هەموو كەسێك بخاتە هاوكاریدانی دەوڵەتی توركەوە. لە لایەكی دیكەوە بەو سیستەمە تاڵانكارییەی كە دایمەزراندووە، گەل بێ هیوا بووە و بێ ئایندەی كرد. دەستی بەسەر هەموو دەرفەتەكاندا گرتووە و گەلیان بەرەوە هەژاری و نەهامەتی برد. وەك پارچەكانی دیكەی كوردستان، لە باشووریش كۆچبەرییەكی دژوار هەیە. لە لایەكی دیكەوە، وەك نیاشاندەرێت ئیدارەیەكی باشووری كوردستان بوونی نییە. سیستەمێكی كارا بوونی نییە. ڕێباز و پرۆسەیەكی دیموكراتیكی بوونی نییە. ئەمە پلانی دزییە كە بارزانی بۆ بەرژەوەندییەكانی خۆی پێشكەشی دووژمنی دەكات.

پەدەكە چۆن نزیكی پارچەكانی دیكە دەبێتەوە، هەرهەمان شێوە نزیكی باشووری كورستان دەبێتەوە. ئەوەی لە باشوور دەیكات، لە پارچەكانی دیكەی كوردستانیش بە گوێرەی پلانەكانی دەوڵەتی تورك دەجوڵێتەوە. بە گوێرەی بەرژوەندییە نەتەوەییەكانی گەلەكەمان بیرناكاتەوە، بە گوێرەی بەرژوەندییە مادییەكانی خۆی بیردەكاتەوە كە لە پەیوەندی دانانی لەگەڵ دووژمندا بە دەستی هێناوە. نزیكاتییەكەی لە ڕۆژئاوا، باكوور، ڕۆژهەڵات بەم شێوەیە. لە هەموو جێگەیەك بە گوێرەی پلانی دووژمن دەجوڵێتەوە، خاوەنی هەڵوێستی پشتگیری و ڕەواكردنی هێرشەكانی دووژمنە. ئەم هەڵوێستەی پەدەكە مەترسییەكی گەورە درووستەكات. دەتوانین بڵێین مەترسی هەرە گەورە لەسەر گەلی كوردستان مەترسییەكانی دووژمن نییە لە دەرەوە، سیاسەتی هاوكاری و خیانەتە كە پەدەكە لە ناوخۆ پەرەی پێداوە. ئەوەی مەترسییەكانی دووژمنان زیاتر دەكات ئەم سیاسەتەی پەدەكەیە. هەڵبەت لێرەدا بابەتی هەر گرنگ ئەوەیە لە بەرانبەر هێڵی هاوكاری، خیانەت كە پەدەكە پێشی خستووە، دەبێت پەرە بە هەڵوێستێكی وڵاتپارێزی بدرێت. بە تایبەت لە باشووری كوردستان دەبێت هەڵوێستێكی لەو شێوەیە پێشبخرێت. لەسەر ئەم بنەمایە دەبێت هەموو پارت، ڕێكخستن و دامەزراوەی وڵاتپارێزی و كەسایەتی وڵاتپارێز لە دژی هێڵی هاوكاری، خیانەت لەسەر هێڵێ وڵاتپارێزی كۆببنەوە و بە هێزی هاوبەشی خۆیان پێشەنگایەتی تێكۆشانی نەتەوەی دیموكراتیكی بكەن.

لە نێو ساڵێكدا شەڕی نێوان ئیسرئیل و ئەو هێزانەی لەژێر كاریگەری ئێراندایە كە پیان دەگوترێت هیلالی شیعی یان بەرەی مقاومە بەردەوام بوو. لەم پرۆسەیەدا ئێرانیش بەشداری شەڕ بوو. ئەم هێزانە زۆر لاواز بوونە. لە بەرانبەر سیاسەتەكانی دەروەی ئێران لە ناوخۆی ئێراندا دژبەرییەكی جدی كۆمەڵایەتی هەیە. بە تایبەتی ڕۆژهەڵاتی كوردستان لە سەرهەڵدانی ژینا ئەمینەوە لە ناو بەرخۆدانێكی گرنگدایە. وە لە زیندانەكانی ئێراندا بەتایبەت لە لایەن ژنانی سیاسیەوە بەرخۆدان دەكەن. ئێوە ئەم بەرخۆدانە چۆن هەڵدەسەنگێنن؟ پێشهاتە هەرێمییەكان كاریگەرییەكی چۆن لە ڕۆژهەڵاتی كوردستان دەكات؟ لە داهاتوودا چ پێشهاتێك لە چاوەڕوانی ڕۆژهەڵاتی كوردستان و ئێراندایە؟

خواستی ئازادی و ژیانی دیموكراتیكی لە ئێراندا زۆر زیادی كردووە. هەم كۆمەڵگەی ئێران و هەمیش گەلی ڕۆژهەڵات هەموو كاتێك لە بەرخۆداندان. بە سەرهەڵدانی ژن ژیان ئازادیەوە قۆنانێكی نوێ دەسپێكراوە و پێشەنگایەتی ژن پێش كەوتووە. گەلی ئێران خاوەنی سەدەیەك لە ئەزموونی تێكۆشانە. لە دژی ڕژێمی شا تێكۆشانێكی هاوبەش بەڕێوەبردرا و رژێمی شا ڕوخێندرا. هەڵوەشاندنەوەی ڕژێمی شا كە بەتەواوەتی لەژێر كۆنترۆڵی مۆدێرنێتەی سەرمایەدارییدا بوو، ئەمە سەركەوتنێكی گەورە بوو لە بەرانبەر مۆدێرنێتەی سەرمایەدارییدا. لەم ڕووەوە لە ساڵی ١٩٧٩دا قۆناغێكی مێژوویی گرنگ پێكهات. بەڵام پەرەسەندنەكانی دواتر لە دژی شۆڕش بوون. لە ژێر ناوی دەسەڵاتداری ئیسالامییدا هێڵی شۆرشگێڕی تێكدرا و لێگەرینی كۆمەڵایەتی ژیانی دیموكراتیكی ئاستەنگكرا. بەم شێوەیە كێشەكانی ئێران چارەسەنەكرا و زیاتر قوڵبوویەوە. لەمڕۆشدا ئێران دووچاری كێشەی قوڵی كۆمەڵایەتیەوە بووەتەوە.

هێزی هاوسەنگی ئێران كە بە هێزی دەرەكی خۆییەوە پێشیخستبوو، لەسەر بنەمای خزمەتكردنی كۆمەڵگە نەبوو. نەك بە هەوڵدانەكانی خۆی، بە سوودوەرگرتن لە پلانی رۆژهەڵاتی ناوین كە مۆدێرنێتەی سەرمایەداری نەیگەیاندبووە ئەنجام، كاریگەرییەكانی لەسەر هەرێمەكە زیاد كرد. لە دوای ڕووخاندنی یەكێتی سۆڤییەت، سەرلەونوێ دیزاینكردنەوەی ڕۆژهەڵاتی ناوین بە پێشەنگایەتی ئەمریكا كەوتە ڕۆژەڤەوە و لەم چوارچێوەیەدا دەستوەردانی ئەمریكا لە عێراق پێشكەوت. بەڵام ئەم دەستوەردانە لە هەموو هەرێمەكەدا بڵاونەبووەوە و بە نیوەچڵی مایەوە. سیستەمێك پێش نەخرا كە تەواوی هەرێمەكە بگرێتەوە. ئەم دۆخە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە تایبەت لە عێراق بۆشاییەكی درووستكرد. ئێرانیش لەم بۆشاییە سوودی وەرگرت و بە هێزی خۆی كاریگەری لەسەر ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست درووستكرد. دەوڵەتی توركیش نزیكایەتیییەكی لەم شێوەیەیی نیشاندا. بەڵام تێكۆشانی ئێمە نەیهێشت كە دەوڵەتی تورك كاریگەرییەكی زۆر لە هەرێمەكەدا دروست بكات. بەڵام ئێران بە هەڵە نزیكی ئەم دۆخە بوو، وە ئەو پێشكەوتنانەی لە هەرێمەكەدا بەدەستی هێنا، تەنها بۆ بەرژەوەندی خۆی بەكاریهێنا. وای بیردەكرەوە كە كاریگەرییەكانی لە عێراق و سووریا تەنها لە بەرژەوەندی ئەو دایە. نمونەیەك، لەبەر ئەم نزیكایەتییە هەڵە، ئەو گەشەدانانەی كە تەڤگەرمان لە ڕۆژهەڵاتی ناوین بەدەستی هێناوە پشتگوێی خست. لە ئێستادا دەركەوت دۆخەكە وەك ئەوە نییە كە ئێران بیری لێ كردووەتەوە. پلانێك كە تەواوی هەرێمەكە لە خۆدەگرێت، لە سەر بنەمای سەرلەونوێ دیزاینكردنەوەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست پێكهات، ئەو بەرەیەیی كە ئێران ئافراندی و پێوابوو بەهێزە بوو، گورزێیان لێ دا و لەماوەیەكی زۆر كورتدا لەبەریەك هەڵوەشایەوە.

ئێران و توركییدا ئەو دوو هێزەن كە دۆخییان زۆر لە مەترسیدایە. لە لایەكی دیكەوە دووچاری كێشەی كۆمەڵایەتی جدی و زەحمەتی جۆراجۆر دەبنەوە و لە لایەكی دیكەوە ئامانجی بنەڕەتی پلانەكانی ئەمریكا، بەریتانیا و ئیسرایلدان. هێزی ئێران لە دەرەوە زۆر لاواز بووە. لە دوای رووخاندنی رژێمی بەعسی سووریا، وا دەردەكەوێت ئەو دۆخە كاریگەری سەختی لەسەر عێراق هەبێت. ئەمەش بەواتای ئەوەدێت شەڕ لەبەر دەرگای ئێرانە. لە راستییدا ئەمەش وادەكات كە لەسەر دۆخی ئاڵۆزی ناوخۆی ئێران ڕۆڵی هەبێت. بەڵام لەبەر پێگەی جیۆپۆلیتیكی، تا ئێستا دابەشبوونی ئێرانیان نەخستووەتە رۆژەڤەوە. مەترسی ئەوە هەیە لێكهەڵبوەشێتەوە و لە كۆنترۆڵ دەربچێت. لەبەرئەمە پشتگیرییان لە ڕژێمی شا كرد و پاراستییان، وێڕای دۆخی ناكۆكی و ئاڵۆزی دوای ڕووخانی شا دەستكاری یەكپارچەیی ئێرانیان نەكرد. بەڵام لە ئێستادا پلانڕێژی دیزاینكردنەوەی هەرێمەكە جیبەجێ دەكرێت. بە گوێرەی ئەم نزیكایەتییە لە بەرانبەر ئێرانیش بگۆرێت. گۆڕانكاری لە بەردەم ئێراندایە. لە لایەكەوە پرسە جدییە كۆمەڵاتییەكانی ئێستا و لە لایەكی دیكەوە پلانەكانی سیستەم لەسەر ڕۆژهەڵاتی ناوین و ئێران، ڕیگە نادەن ئێران دۆخی ئێستای بەردەوام بێت. زۆر جار ئەمە دەڵێین، بەڵام نازانین تا چ ئاستێك لێی تێدەگەن. بەڵام دیسانەوە دەیڵێم ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست پێویستی بە هەنگاوی دیموكراتیكی هەیە. ئێران یەكێكە لەو جێگانەی كە زۆر پێویستی بەمە هەیە. دەبێت ئێران بۆ چارەسەری كێشەكان بە تایبەت بۆ پرسی كورد هەنگاوی دیموكراتیكی بنێت. ئێمە نە لە ئێران و نە جێگەكانی دیكە دەستوەردانمان ناوێ. لەوباوەڕەداین كە كێشەكان بە دینامیكی ناوخۆی و دیموكراتیكبوون چارەسەر بكرێن و وەك تەڤگەرمان بۆ ئەمە تێدەكۆشێن. ئەم پێشبینییە بۆ ئێران، توركیا و دەڤەرەكانی دیكەش ڕاستە. ڕێگەی هەرە درووست ئەوەیە ئێران لەسەر ئەم بنەمایە هەنگاوبنێت. وەكتر دۆخی ئێستای زۆر هەڵە و مەترسیدارە. ئەو سزا لە سێدارانە شەرمەزار دەكەین كە دراون. كێشەكان بە فشار و ستەم و لە سێدارەدان چارەسەر نابن و ناگات بە هیچ. دەبێت ئێران دەستبەرداری سزای لە سێدارەدان ببێت و ڕایوەستنێت.