هاوسەرۆكی كەجەكە: لە بارودۆخی گۆشەگیرییدا چۆن چاوەڕوانی بانگەوازییەك لە ڕێبەر ئاپۆ دەكرێت؟

ناوەندی هەواڵ

بەسێ هۆزات ڕایگەیاند، تا شەڕی قڕكردن و سیاسەتی فەرامۆشكردن و لەناوبردن بەردەوام بێت، تا پرسی  كورد لەسەر بنەمایەكی دیموكراسیی چارەسەر نەكرێت، تێكۆشان و بەرخۆدانی چەكداریی بەردەوام دەبێت و دەشڵێت: ئەگەر كورد بە پارچەپارچەبوو بمێنێتەوە، لەم پڕۆسەیەدا بێكاریگەر دەبێت.

بەسێ هۆزات، هاوسەرۆكی كۆنسەی بەڕێوەبەری كەجەكە لە میانی لە بەشداری كردنی لە بەرنامەیەكی تایبەتی مەدیا خەبەر تیڤییدا هەڵسەنگاندنی بۆ دوای دیدارەكانی ئیمراڵی و چەندین بابەتی دیكەی گرنگ كرد. ئاماژەی بەوەكرد، تا هەلومەرجی سەلامەتی، تەندروستی، ژیانی ئازاد و كاركردنی ڕێبەر ئاپۆ نەڕەخسێندرێت ئەوا ناتوانێت ڕۆڵی خۆی بگێڕێت.

هاوسەرۆكی كەجەكە دەپرسێت  لە بارودۆخی گۆشەگیریدا بانگ و پەیامێك كە دەیكات مەگەر حوكمێكی هەیە؟ هەر خۆشی وەڵام دەداتەوە و دەڵێت" بەڕاستی هیچ ئیمكانێكی ئەمە نییە، لە بارودۆخی گۆشەگیرییدا چۆن چاوەڕوانی بانگەوازییەك لە ڕێبەر ئاپۆ دەكرێت و چاوەڕوانی ئەوە دەكرێت كە بە شێوەیەكی كراوە بانگەوازی لە گەل بكات".

بەشێك لە هەڵسەنگاندنەكانی بەسێ هۆزات بەم شێوەیەیە؛

تا هەلومەرجی سەلامەتی، تەندروستی، ژیانی ئازاد و كاركردنی ڕێبەر ئاپۆ نەڕەخسێندرێت ، هیچ ئیمكانێكی نییە ڕێبەر ئاپۆ بە ڕۆڵی خۆی هەستێت، بە ئازادانە كاربكات، بانگ لە كۆمەڵگە بكات، پەیامی و بانگەوازی لە كوردان بكات، بۆمەگەر گۆڕانكاری بەسەر بارودخۆی ڕێبەر ئاپۆدا هێنراوە، مەگەر گۆشەگیری لابراوە تا ڕێبەر ئاپۆ بە ئاسودەی بانگ لە ڕای گشتی و كوردان بكات، باس لە ڕوانگەكانی خۆی بكات؟ پارێزەر، بنەماڵە، سیاسەتەمەدار، چەندان كەس هەن كە دەیانەوێت چاوپێكەوتنیان لەگەڵ ڕێبەر ئاپۆدا هەبێت، چەندان لایەنی مەدەنی و ڕێكخراوەی هەیە ئەو خواستەیان هەیە، بۆ مەگەر دەتوانێ لەگەڵ هەموو ئەمانەدا پەیوەندی دانێ، ڕاو و ڕانگەی خۆی بگەیەنێت، هەڵسەنگاندن بكات، پەیامەكانی بدات و بیگەیەنێت، داخۆ هەلومەرجەكان ڕەخسێندراون؟ بێگومان نەخێر.

لە بارودۆخی گۆشەگیریدا بانگ و پەیامێك كە دەیكات مەگەر حوكمێكی هەیە؟ بەڕاستی هیچ ئیمكانێكی ئەمە نییە، لە بارودۆخی گۆشەگیرییدا چۆن چاوەڕوانی بانگەوازییەك لە ڕێبەر ئاپۆ دەكرێت و چاوەڕوانی ئەوە دەكرێت كە بە شێوەیەكی كراوە بانگەوازی لە گەل بكات.

لە دونیادا نموونەی ئەمە نییە، ماندێلا ئەو مەرجەی پێدرا كە بە ئازادی بژی و كار بكات، لەگەڵ هەمووان پەیوەندی دادەنا، كۆدەبووەوە و گفتوگۆی دەكرد و بۆچوونەكانی خۆی هاوبەش دەكرد، پەیوەندییەكانی دەكرد و پەیامەكانی دەگەیاندە هەمووان، هەموو ئەمانە دوای هەڵگرتنی مەرجەكانی گۆشەگیری ڕوویدا، لە هەموو شوێنێكی دونیا بەو شێوەیە، ئێستاش گۆشەگیرییەكی زۆر توند بەسەر ڕێبەر ئاپۆدا دەسەپێندرێت، گۆشەگیرییەكی ڕەها، سیستەمی ئەشكەنجە و گۆشەگیری بە شێوەیەكی سیستماتیك بۆ ماوەی ٢٥-٢٦ ساڵ بەردەوام دەبێت، بەبێ ئەوەی هیچ گۆڕانكارییەك لە بارودۆخی ڕێبەر ئاپۆدا ڕووبدات، دەبێت یاسایەك لە پەڕلەماندا تێپەڕبكرێت و بە فەرمی گۆشەگیری هەڵبگیرێت، دەبێت بە یاسا ئەمە پەسەند بكرێت.

ماوەی ٢٥ـی ساڵی بەسەردا تێپەڕیوە، بە گوێرەی دادگا و هەموو پەیمانە نێونەتەوەییەكان دەبێت ڕێبەر ئاپۆ سود لە “مافی هیوا” وەربگرێت، دەبێت گۆشەگیری لا ببرێت و بە ئازادانە كارەكانی بكات، دەبێت لە ڕووی جەستەییەوە ئازاد بێت، یاسا نێونەتەوەییەكان ئەمە دەڵێن، كۆمیتەی وەزیرانی كۆنسەی ئەورووپا لەم چوارچێوەیەدا بڕیارگەلێكی دا، بۆ گۆڕانكاری یاسایی ماوەی ساڵێك دەرفەتی داوە بە توركیا، بێگومان ئەمە بەربنەمای تێكۆشانی هەڵمەتی ئازادی جیهانییە.

گۆشەگیری تاوانی دژە مرۆڤایەتییە، پێشێلكردنی یاسایە، توركیا بە سیستەمی گۆشەگیری هەموو ئەو پەیمانە نێونەتەوەییانەی پێشلكردووە كە واژۆی لەسەر كردوون، لێپرسینەوەی تۆڵەكاری دەكرێت، ئەمە تاوانە، ئەمە كۆمەڵكوژیی یاساییە، دەبێت دەستبەجێ كۆتای بەمانە بهێنێت، تاوەكو ئێستا، لە ڕێبەرێتییەوە هیچ شتێك نەهاتووە، یانی نە نامە، نە پەیامێكی ڕاستوخۆمان بۆ نەهاتووە، بەڵام لە چاوەڕوانی ئەوەداین بۆمان بێت، كاتێك هات هەڵیدەسەنگێنین، بەگوێرەی ئەوە دەجوڵێینەوە.

لەبەرئەوەی پرسی كورد لە ئارادایە بۆیە چەك و چەكداری هەیە، گەر ئەو سیاسەتەی لەسەر كورد بەڕێوەدەچێت، وە سیاسەتەكانی قڕكاری و تواندنەوەی كورد نەبوایە، ئەوكاتە پەرە بە تێكۆشانی چەكداری نەدەدرا، بە مانایەكی دیكە پەكەكەش درووست نەدەبوو، هۆكاری درووستبوونی پەكەكە، دەسپێكردنی تێكۆشانی چەكداری لە ساڵی ١٩٨٤، ئەم تێكۆشانە گەورەیە بەردەوامە و بە شێوەیەكی یەكلاكەرەوە گەشە دەكات سەرەڕای قورابانییەكی گەورە، بەهۆی سیاسەتەكانی پشتگوێخستن و لەناوبردنی گەلی كورد، ئەگەر تا ئەمڕۆش بەردەوام بێت، ئەوە لەبەر ئەوەیە كە هێشتا ئەم هۆكارانە لە ئارادایە و كۆتاییان پێنەهێندراوە.

ئێستا پرسی كورد لەسەر بنەمای دیموكراسی چارەسەر نەكراوە و توركیا هێشتا دیموكراسی نییە، بەبێ چارەسەركردنی پرسی  كورد، چۆن گەلی كورد بێ پاراستن دەمێنێتەوە؟ شەڕی قڕكردن دژی گەلی كورد بەڕێوەدەچێت، شەڕی لەناوبردن هەیە، تا ئەو سیاسەتانەی قڕكردن و قڕكردن نەگەنە كۆتایی، گەلی كورد چۆن وەك قوربانی ملكەچی ئەم بازنەی قڕكردنە دەبێت و خۆی بێ پاراستن جێدەهێڵێت، ئایا ئەوەندە قەرەبووكردنەوە و دەستكەوت و بەهاكانی ئازادی بەبێ هۆكار درا یان بەدەست هات؟ بێگومان نەخێر، بۆیە تا شەڕی قڕكردن بەردەوام بێت، سیاسەتی فەرامۆشكردن و لەناوبردن بەردەوام دەبێت، تا پرسی  كورد لەسەر بنەمایەكی دیموكراسی چارەسەر نەكرێت، تێكۆشان و بەرخۆدانی چەكداری بەردەوام دەبێت.

پرسی  كورد لەسەر بنەمای دیموكراسی چارەسەر دەبێت، لەم بابەتەدا ئەگەر دەوڵەت نیازپاكی خۆی نیشان بدات، ئیرادەی خۆی نیشان بدات، سیاسەتی چارەسەری دابڕێژێت؛ لەگەڵ ڕێبەر ئاپۆ دابنیشن و بەپێی بنەمای دیموكراسی كێشەكە چارەسەر بكەن، ئەوكات بێگومان پرسی چەكیش باس دەكرێت.

هەڵگرتنی چەك بە هۆی ئەم پرسەوەیە، هەر بۆیە بە ڕوونی دەتوانین بڵێین ئەو گفتوگۆیانەی لە ئێستادا لە میدیای دەسەڵاتەوە دەكرێت هەموویان شەڕێكی دەروونی تایبەتن، كاریگەرییەكانی تێكۆشان بۆ ئازادی، بەتایبەتی كاریگەرییەكانی هەڵمەتی جیهانی بۆ ئازادی، ئاستی تێكۆشان كە سەریهەڵدا و تەنگەتاوبوونی دەوڵەت و دەسەڵات، ترس و هەڕەشەكانی پەیوەست بە پێشهاتەكانی ناوچەكە، دۆخێكی جددی دروستكرد، لە كۆتاییدا پەنایان بۆ هەوڵێكی لەو شێوەیە برد، بەڵام ئێستا هەوڵ دەدەن هێز لەم پرۆسەیە وەربگرن.

لە بنەڕەتدا ئەمە تێكۆشانی ٣٢ ساڵە، ئەو لێگەڕینەی كە ڕێبەرێتی بە ئاگربەست لە كۆتاییەكانی ساڵی ١٩٩٣ دەستیپێكرد، كردەوەیەكی لەم جۆرە بوو، بە تێپەڕبوونی كات ئەم پرۆسەیە پێشكەوت، ئەم بیرۆكەیە گەیشتە سیستەمێك لە ئیمراڵی لەسەر بنەمای پارادایمی نەتەوەی دیموكرات، لە پارادایمی دیموكراسی و ئیكۆلۆژی و ئازادی ژناندا، ئەمە زۆر گرنگە.

ئێستا ڕێبەرێتی بە تەواوی تێكۆشانێك لەسەر ئەم پارادایمە بەڕێوەدەبات، دەیەوێت بە پێی ئەم پارادایمە كێشەی كورد چارەسەر بكات، بۆیە هەروەك تێبینیمان كرد، بەتایبەتی ئەو ئەنجامانەی كە لە دیدارەكان دەركەوتوون، لەمەوە تێدەگەین: ڕێبەرێتی دەیەوێت پەیوەندی نێوان دەوڵەت و دیموكراسی لە ڕێگەی تێكۆشانەوە چارەسەر بكات كە لەسەر بنەمای چارەسەری كۆمەڵگەیەكی دیموكراسی دامەزرابێت.

لە ئێستادا دەوڵەت لە دووڕیانێكی گەورەدایە، دەزانێت ئیتر ئەم پرۆسەیە بەم شێوەیە بەردەوام نابێت، ئەمەش بە ڕوونی دیارە، هەرچی بكات، ناتوانێت ئەم بزووتنەوە و خەباتە سەركوت بكات، مەحاڵە ڕێگری لە خەباتی گەلی كورد بۆ ئازادی بكرێت، ئێستا لە هەموو جیهان و لە هەر چوار پارچەی كوردستان، كوردێكی زۆر زانا و خاوەن ئیرادەی بەهێز و بەڕێكخستن كرا و سیاسی هەیە، تێكۆشانیكی بەڕێكخستن هەیە، ئەمەش تا دێت قووڵتر و قووڵتر دەبێتەوە، ئەمە لە كۆمەڵگای كوردیدا تەشەنەی كردووە و نەهێشتنی مەحاڵە، بۆیە دەوڵەت لە ئێستادا لە ناو لێكۆڵینەوەدایە، بەڵام هێشتا بە تەواوی ئەمەی قبوڵ نەكردووە، لە ئێستاوە شەڕێكی زۆر جددی و تێكەڵییەك هەیە، یەكێك لە هۆكارەكانی ئەم شەڕە و ئەم هێرشانە ناڕوونی و دوودڵی دەوڵەتە.

لە هەلومەرجی جەنگی جیهانی سێیەمدا كە لە كوردستان و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا ڕوودەدات، جارێكی دیكە یەكێتی نەتەوەیی كورد هاتۆتە ئاراوە، ئەگەر یەكڕیزی كورد بەدیهات، دەتوانێت ڕۆڵێكی كاریگەر لە دیزاینی ناوچەكەدا بگێڕێت، دەتوانن ستاتۆ و ناسنامەی سیاسی خۆیان بەدەست بهێنن، بوون و ئازادی خۆیان مسۆگەر بكەن، بەڵام ئەگەر كورد بە دابەشبووی بمێنێتەوە، لەم پرۆسەیەدا بێكاریگەر دەبێت.

لە ئێستادا مێژوو دەرفەتی زۆر گرنگ دەخاتە بەردەم كورد، كورد بووەتە یەكلاكەرەوەترین هێزی ناوچەكە، ئەكتەرێكی سەرەكییە لە سیاسەتی ناوچەیی و هاوسەنگیەكاندا، لەم چوارچێوەیەدا یەكڕیزی دیموكراسی كورد زۆر گرنگە، كێشەی یەكڕیزی لە نێوان خەڵكدا نییە، هۆشیاری و ڕۆح و هەستی نەتەوەیی زۆر بەهێزە، كاتێك هێرش دەكرێتە سەر شوێنێك، لە هەموو شوێنێك پشتیوانی و ڕەنگدانەوەی نیشان دەدرێت، لە بەرامبەر ئەم خواستە بەهێزە بۆ یەكڕیزی.

پێویستە پشتیوانی هەموو هەوڵێك بۆ یەكڕیزی نەتەوەیی بكرێت، هاوكات پشتیوانی ئەم هەوڵانەش دەكەین، لە ڕۆژائا هەوڵی هاوشێوە هەیە و ئەو هەوڵانەش زۆر بەنرخن، هەروەها ئامادەین بە هەموو شێوەیەك بەشداری لە یەكێتی نەتەوەیی بكەین، ئەم پرۆسەیە وەك ئەركێكی بنەڕەتی بۆ جێبەجێكردنی یەكێتی دیموكراتیك لەبەردەمماندایە.