سه‌رهه‌ڵدانه‌وه‌ی بیرۆكه‌ی 'هه‌رێمی شیعه‌' له‌ عێراق كاردانه‌وه‌ی لێده‌كه‌وێته‌وه‌

ئیرادە میدیا

به‌ درێژایی ساڵانی ڕابردوو دابه‌شبكردنی عێراق به‌سه‌ر چه‌ند هه‌رێمێكی فیدڕاڵیدا ترسی لای حكومه‌ته‌ یه‌ك به‌دوای یه‌كدا هاتووه‌كانی به‌غدا و هێزه‌ باڵاده‌سته‌كانی شیعه‌ دروست كردووه‌، هه‌رێمی دیكه‌ی فیدڕاڵی له‌ شێوه‌ی هه‌رێمی كوردستان كه‌ وه‌ك دیفاكتۆ له‌ ساڵی 1991ه‌وه‌ له‌ ئه‌نجامی ڕاپه‌ڕینی خه‌ڵكه‌وه‌ دروست بوو، پاشان له‌ یاسایی كاتی عێراق و له‌ ده‌ستووری عێراقدا دانی پێدا نرا، له‌ لای حزبه‌ شیعییه‌كانی و ته‌نانه‌ت سوننه‌كانیشه‌وه‌ وه‌ك سه‌ره‌تاییه‌ك بۆ دابه‌شبوونی وڵاته‌كه‌ ته‌ماشا كراوه،‌ هه‌رچه‌نده‌ ده‌ستووری عێراق ڕێگه‌ی پێداوه‌.

حسێن موئه‌نس ئه‌ندام په‌رله‌مانی عێراق له‌سه‌ر لیستی گروپی چه‌كداریی حزب الله ی عێراقی له‌ به‌رنامه‌یه‌كی ته‌له‌فزیۆنیدا ڕایگه‌یاند، پێویسته‌ هه‌رێمی سه‌ربه‌خۆیی شیعی كه‌ له‌ "نۆ" پارێزگا پێكبێت وه‌ك یه‌كێك له‌ بژارده‌كانیان وه‌ك پێكهاته‌ی شیعه‌ ته‌ماشا بكرێت. 

ئه‌م لێدوانه‌ی حسێن موئه‌نس له‌ تۆڕه‌ كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كاندا كاردانه‌وه‌ی جۆربه‌جۆری لێكه‌وته‌وه‌، هه‌ندێك پێیان وابوو كه‌ هه‌رێمی شیعه‌ دوا كارتی ئێران و هاوپه‌یمانه‌كانێتی، هه‌ندێكی تریش ڕایان وابوو كه‌ ئه‌مه‌ دووڕووی سیاسی ئه‌و هێزانه‌ پیشان ده‌دات كه‌ جاران هه‌موو هه‌وڵێكی ئه‌وانی تریان بۆ دامه‌زراندنی هه‌ر هه‌رێمێكی فیدڕاڵی له‌ عێراقدا وه‌ك پرۆژه‌ و پیلانێكی ئه‌مریكی-سه‌هیۆنی ناوزه‌د كردووه، ئێران ده‌زانێت گۆڕانكارییه‌كان عێراقیش ده‌گرێته‌وه‌ بۆیه‌ ده‌یه‌وێت هه‌رێمی شیعی وه‌ك دوا كارتی خۆی بهێڵێته‌وه‌ بۆ مانه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵاتی شیعه لانی كه‌م‌ له‌ پارێزگا شیعه‌نشینه‌كاندا‌.

لێدوانه‌كه‌ی حسێن له‌و ڕووه‌وه‌ هات كه‌ دۆخی شیعه‌ له‌ عێراقدا ئێسته‌ دۆخی ده‌سه‌ڵاتدارێتییه‌ و ته‌نیا بیر له‌ پاراستنی ئه‌و دۆخه‌ ده‌كاته‌وه‌ به‌ڵام له‌هه‌موو هه‌ڵبژاردنێكدا پێكهاته‌ی شیعه‌ تووشی فشار ده‌بێت بۆ دانانی كه‌سێك وه‌ك سه‌رۆك وه‌زیران. هه‌روه‌ها ڕاشیگه‌یاند كه‌ ده‌بێت شیعه‌ له‌ عێراقدا بژارده‌كانی به‌رده‌می جگه‌ له‌ ده‌سه‌ڵاتدارێتی ته‌واو له‌به‌رچاو بێت له‌وانه‌ سه‌ربه‌خۆیی و هه‌رێمێكی شیعی كه‌ لە 9 پارێزگا پێك دێت.

حسێن موئه‌نس ڕاشیگه‌یاند: "ده‌بێت ئێمه‌ به‌ پێكهاته‌كانی تری عێراق بڵێین یان ئه‌وه‌ قبوڵ ده‌كه‌ن كه‌ ئێمه‌ ده‌سه‌ڵاتدار بین له‌ به‌غدا یان ئێمه‌ش بژارده‌ی ترمان هه‌یه‌ كه‌ بریتییه‌ له‌ سه‌ربه‌خۆیی 9 پارێزگاكه‌مان".

له‌ماوه‌ی دوو ده‌یه‌ی ڕابردوودا هه‌ندێك له‌ سیاسییه‌كانی پێكهاته‌ی سوننه‌ باسیان له‌ پێویستی دروستكردنی هه‌رێمێكی سوننی كردبوو كه‌ پارێزگاكانی "موسڵ و ئه‌نبار و سه‌ڵاحه‌دین و دیاله‌ و هه‌ندێك ناوچه‌ی ده‌وروبه‌ری به‌غدا) بگرێته‌وه‌، هه‌میشه‌ له‌ لایه‌ن ده‌سه‌ڵادارانی شیعه‌وه‌ ڕه‌ت كراوه‌ته‌وه‌ و ته‌نانه‌ت تۆمه‌تیشیان بۆ هه‌ڵبه‌سراوه‌، هه‌روه‌ها پرۆژه‌ی هه‌رێمی به‌سڕه‌ كه‌ له‌ نێوان ساڵانی 2008 و 2013 به‌رباس بوو و چه‌ند كه‌سایه‌تی و ئه‌ندام په‌رله‌مانی خه‌ڵكی به‌سڕه‌ پشتگیرییان ده‌كرد به‌شێوه‌یه‌كی توند به‌رپه‌رچ درایه‌وه‌.

هه‌رچه‌نده‌ ده‌ستووری عێراق له‌ مادده‌ی (119)دا ده‌ڵێت:"هه‌ر پارێزگایه‌ك به‌ ته‌نیا یاخود له‌گه‌ڵ پارێزگای دیكه‌دا مافی ئه‌وه‌یان هه‌یه‌ له‌ ڕێگه‌ی ڕێكخستنی ڕاپرسییه‌وه‌ داوای بوون به‌ هه‌رێم بكه‌ن". به‌ڵام تا ئێستا دوای تێپه‌ڕبوونی بیست ساڵ به‌سه‌ر ده‌ستووری عێراقدا هیچ هه‌رێمێكی تری جگه‌ له‌ هه‌رێمی كوردستان نه‌هاتۆته‌ ئاراوه‌ و هه‌موو بیرۆكه‌ و لێدوانێكیش له‌باره‌ی دامه‌زراندنی هه‌رێمی دیكه‌وه‌ له‌ عێراق به‌توندی تۆمه‌تبار كراوه‌ به‌ هه‌وڵ بۆ پارچه‌كردنی عێراق. 

هه‌رچه‌نده‌ هه‌ندێك له‌ ڕۆشنبیران و چالاكوان و سیاسییه‌ عێراقییه‌كان وای ده‌بینن كه‌ ده‌سه‌ڵاتی هه‌رێمه‌كان ده‌شێت زیاتر بتوانن و له‌باریاندا بێت خزمه‌تی هه‌رێمه‌كانی خۆیان بكه‌ن و ئاوه‌دانی و گه‌شه‌كردن ئاوا بكه‌ن، به‌ڵام ڕای زۆرینه‌ی سیاسییه‌كانی عێراق له‌ پێشیانه‌وه‌ پێكهاته‌ی شیعه‌ كه‌ ده‌سه‌ڵاتداری سه‌ره‌كی ده‌وڵه‌تی تازه‌ی عێراقن ڕێگه‌دان به‌ جێبه‌جێكردنی ئه‌و بڕگه‌یه‌ی ده‌ستووری عێراق ڕه‌ت ده‌كه‌نه‌وه‌، ته‌نانه‌ت فایه‌ق زێدانی سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی باڵای دادوه‌ری عێراق له‌ 18ی شوباتی 2024دا ڕایگه‌یاندبوو:

"واقیعی جوگرافی و نه‌ته‌وه‌یی كوردستان  پێش په‌سه‌ندكردنی ده‌ستووری عێراق له‌ ساڵی 2005دا بوونی هه‌بووه‌، كوردستان واقعێكه‌ له‌ 1991ه‌وه‌ هه‌یه، هه‌روه‌ها هه‌رێمی كوردستان دۆخێكی تایبه‌تی هه‌یه‌ له‌ لایه‌ن ته‌واوی گه‌لی عێراقه‌وه‌ دانی پێدانراوه‌ هه‌رچه‌نده‌ ده‌ستووری عێراق ڕێگه‌ی به‌ ڕێكخستنی هه‌رێمی دیكه‌ داوه‌ به‌ڵام له‌وكاته‌وه‌ تا ئێستا دۆخه‌كه‌ گۆڕاوه‌ و هه‌موو ئه‌وانه‌ی جاران بڕوایان به‌ ئه‌و بڕگه‌ یاسایانه‌ هه‌بوو ئێسته‌ ئه‌و بڕوایه‌یان لا دروستبووه‌ كه‌ ده‌بێت ئه‌و ماددانه‌ بگۆڕدرێن، بیرۆكه‌ی دروستكردنی هه‌رێمی دیكه‌ ڕه‌تكراوه‌یه‌ چونكه‌ یه‌كێتی و سه‌لامه‌تی خاكی عێراق ده‌خاته‌ به‌ر مه‌ترسییه‌وه‌".
 
مێژووی بیرۆكه‌ی هه‌رێمی شیعه‌ 

دروستكردنی هه‌رێمی شیعه‌ بیرۆكه‌یه‌كه‌ وه‌ك سه‌ره‌تا ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ سه‌ركرده‌ی كۆچكردووی مه‌جلیسی ئه‌علای ئیسلامی شیعی "عه‌بدولعه‌زیز ئه‌لحه‌كیم" له‌ سه‌روه‌ختی نووسینه‌وه‌ی پرۆژه‌ی ده‌ستووری عێراقدا. 

له‌ 11-8-2005دا عه‌بدولعه‌زیز حه‌كیم له‌ دووهه‌مین ساڵیادی كوژرانی براكه‌یدا "محه‌مه‌د باقر الحه‌كیم" له‌ نه‌جه‌ف و له‌ به‌رده‌م جه‌ماوه‌ری ماته‌مگێڕدا ڕایگه‌یاند: دامه‌زراندنی هه‌رێمێكی شیعه‌ كه‌ پارێزگا شیعه‌نشینه‌كانی باشوور و ناوه‌ڕاستی عێراق بگرێته‌وه‌ پێویستییه‌كه‌ بۆ ساڕێژكردنی ئه‌و سته‌مانه‌ی له‌ خه‌ڵكی ئه‌و پارێزگایانه‌ كراوه‌. 

هه‌روه‌ك له به‌رده‌م هه‌مان جه‌ماوه‌ری ماته‌مگێڕدا له‌ نه‌جه‌ف "هادی عامری" سه‌رۆكی ڕێكخراوی به‌دری سه‌ر به‌ مه‌جلیسی ئه‌علا وتی: پێویسته‌ شیعه‌كان به‌رده‌وام بن له‌ هه‌وڵدان بۆ دامه‌زراندنی هه‌رێمی شیعه‌ ئه‌گه‌ر نا دواتر په‌شیمان ده‌بنه‌وه‌، هه‌رێمی شیعی گه‌ره‌نتی مافه‌كانمان ده‌كات،  ئێمه‌ چ قازانجێكمان له‌ حكومه‌تێكی ناوه‌ندی كردووه‌ جگه‌ له‌ كوشتار؟!

به‌ڵام پێش هێزه‌ سوننییه‌كان ڕه‌وتی سه‌در ئه‌م بیرۆكه‌ی هه‌رێمی شیعه‌ی ڕه‌تكرده‌وه‌، هه‌روه‌ك سه‌رچاوه‌كان ئاماژه‌یان بۆ كردووه‌ ئێران ئه‌وكاته‌ به‌ توندی له‌ دژی هه‌رێمی شیعه‌ بووه‌، چونكه‌ پلانی ئێران بۆ شیعه‌ ئه‌وه‌ بووه‌ ببنه‌ ده‌سه‌ڵاتداری سه‌ره‌كی نه‌ك ته‌نیا له‌ هه‌رێمێكدا به‌ڵكو له‌ ته‌واوی عێراقدا، ساڵانی دواتر له‌گه‌ڵ چه‌سپاندنی ده‌سه‌ڵاتی شیعه‌ له زۆرینه‌ی ناوه‌نده‌كانی حوكمڕانی عێراقدا شیعه‌كان به‌ یه‌كجاری ده‌ستبه‌رداری هه‌رێمی شیعه‌ بوون و مه‌جلیسی ئه‌علاش كه‌ دووه‌م هێزی گه‌وره‌ی شیعی بوو له‌ عێراقدا له‌دوای حزبی ده‌عوه‌وه،‌ له‌دوای ئه‌وه‌وه‌ بوو به‌هێزێكی بچووكی په‌راوێزی وه‌ك ئه‌وه‌ی تۆڵه‌ی ئه‌و بیرۆكه‌یه‌ی لێكرابێته‌وه‌.

بۆچی بیرۆكه‌ی هه‌رێمی شیعه‌ سه‌ریهه‌ڵدایه‌وه‌؟

ئێستا و پاش ئه‌و گۆڕانكارییانه‌ی ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست و لاوازبوونی به‌ره‌ی شیعی له‌ هه‌ریه‌كه‌ له‌ وڵاتانی سوریا و لوبنان و هه‌ڕه‌شه‌كانی ئیسرائیل و ئه‌مریكا له‌ ئێران و هاوپه‌یمانه‌ ناوچه‌ییه‌كانی له‌وانه‌ حه‌شدی شه‌عبی شیعی له‌ عێراقدا ده‌شێت ترسی لای شیعه‌كان دروست كردبێت كه‌ له‌وه‌ ده‌چێت ده‌سه‌ڵاتدارێتی ئه‌وان له‌ عێراقدا له مه‌ترسیدا بێت، به‌تایبه‌ت دوای ڕوخانی به‌شار ئه‌سه‌د و لاوازبوونی حزباللە ی لوبنانی و لاوازبوونی ئێران له‌ وڵاتانی ده‌وروبه‌،هه‌ربۆیه‌ بیرۆكه‌ی هه‌رێمێكی شیعی كه‌ ده‌سه‌ڵاتدارێتییان به‌سه‌ر لانی كه‌م "نۆ"پارێزگای شیعه‌نشیندا بهێڵێته‌وه‌ بیرۆكه‌یه‌كی گونجاوه‌.