بەرەی مقاومە لە عێڕاق بەهۆی ئێرانەوە گورزێکی دیکەی بەردەکەوێت

ئیرادە میدیا

هەر سەرکەوتنی لە شۆڕشەکەیەوە لە ساڵی 1979، ئێران تۆڕێکی پرۆکسی گەورەی  لە هەندێک وڵاتی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا چاندووە و بۆ ماوەی چەند دەیەکە  ئەم ستراتیژە سەرکەوتوو بوو. پرۆسەکە هێواش بەڵام بە کاریگەرە  "بەرەی مقاومە "ی سەر بە  تاران  هەژموونی  بەسەر "عێراق و لوبنان و سوریا"دا هەیە و لە ڕێگەی ئەم بەرەیەوە هێرش دەکاتە سەر ئیسرائیل و ئەمریکا.

 لە مانگی ئەیلولی 2014، چەکدارە حوسییەکان  کە لەلایەن ئێرانەوە پشتیوانی دەکرێن، گەورەترین شاری یەمەنیان گرت،  ئەمە بووە هۆی ئەوەی پەرلەمانتارێکی ئێران  بە شانازیەوە بڵێت،  کە حکومەتەکەی چوار پایتەختی عەرەبی لە ژێر دەسەڵاتدایە  ئەوانیش "بەغدا و بەیروت و دیمەشق و سەنعا".

بەڵام ڕووداوەکانی ئەم چەند ساڵەی ڕابردوو پلانە هەرێمییەکانی هەڵوەشاندەوە، ئەمڕۆ ئێران تا ڕادەیەکی زۆر کۆنترۆڵی دوو لەو چوار پایتەختە عەرەبییەی لەدەستداوە، شەڕی ئیسرائیل لە لوبنان ئەو گروپە چەکدارەی تاران پشتیوانی دەکات و دەستیان بەسەر بەیروتدا گرتبوو لاواز کردووە،  لە مانگی کانوونی دووەمدا، هێزە سوننەکانی سەر بە تورکیا کۆنترۆڵی دیمەشقیان  کرد و لەژێر دەستی ڕژێمی بەشار ئەسەدی هاوپەیمانی ئێران  کە زیاتر لە  نیو سەدە سوریای کۆنترۆڵکردبوو دەرهێنا . ئێستا کۆماری ئیسلامی ترسی ئەوەی هەیە کە یەکێکی دیکە لە پایتەختە عەرەبییەکەی لەژێر دەست دەربهێنن.

دوای سوریا چاوەکان لەسەر عێراقە و پێشبینی دەکرێت ئەو بەرەیە بکەوێتە بەر توڕەیی ئیسرائیل و ئەمەریکا،  ئێستا هێزە چەکدارەکانی بەرەی مقاومە لە یەمەن و لە خودی ئێرانیشدا ئەوەندە بەهێز و دڕن بتوانن کۆنترۆڵی وڵات بکەن، بەڵام گرووپە چەکدارەکانی نزیک  لە تاران لە عێراق شڵەژاون و دوودڵن، کێشەکە لەوەدایە میلیشیا عێراقییەکانی سەر بە ئێران بە درێژایی ساڵی 2024هێرشیان دەکرد سەر هێزەکانی ئەمریکا و ئیسرائیل و لە مانگی ئازاری ئەو ساڵەشدا لە هێرشێکی فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی ئەو گرووپانە  سێ سەربازی ئەمریکی کوژران، بەڵام  گۆڕانکارییە خێراو کتوپڕەکان گرووپەکانی  ترسان و ڕێڕەویان کارکردنیان گۆڕی بەوپێیەی  لە سەرەتای مانگی کانوونی دووەمەوە هێرشیان نەکردووەتە سەر هیچ بنکەیەکی ئەمریا و ئیسرائیل  ئەمەش بەڵگەی ئەوەیە  ترسیان هەیە بکەونە بەر ڕەحمی مووشەکەکانی واشنتۆن.

جیا لەو گروپە چەکدارانەش سیاسەتمەدارانی عێراق ئێستا  زیاتر هەوڵی ڕازیکردنی ئەمریکا دەدەن بەراورد بە رابردوو. حکومەتی عێراق لەلایەن محەمەد شیاع سودانی، سەرۆکوەزیرانی عێراق و چوارچێوەی هەماهەنگییەکەیەوە سەرۆکایەتی دەکرێت، کە هاوپەیمانییەکی نزیک ئێرانە. بەڵام تیمەکەی سودانی لە کۆتایی مانگی یەکدا سێ سازشیان بۆ بەرپرسانی ئەمریکا کرد ئەوانیش لابردنی فەرمانی دەستگیرکردن لەسەر دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا بەهۆی فەرمانی کوشتنی قاسم سولەیمانی لە بەغدا لە دوایین ئیدارەی خۆیدا، دواتریش  ڕەزامەندی لەسەر ئازادکردنی توێژەری پرینستۆن ئەلیزابێس تسورکۆڤ کە لەلایەن میلیشیای کەتایب حزبوڵڵای سەر بە تارانەوە  بە بارمتە گیراوە، کۆتا سازشییان  تێپەڕاندنی هەموارکردنەوەی بودجەیەکی گرنگ کە لە مێژە کوردەکانی عێراق داوای دەکەن،  کوردەکان ئەو توێژەی کۆمەڵگەی عێراقن نزیکن لە ئیدارەکەی ترەمپەوە، ئەم سازشانەی شیعەکان  ئاماژەن بۆ ئەوەی هاوپەیمانەکانی ئێران لە عێراق هەست بە لاوازی دەکەن.

ڕەنگە واشنتۆن سوود لەم لاوازییەی عێراق  وەرگرێت بۆ ئەوەی هەژموونی  ئێران لە عێراق بۆ هەمیشەیی کەم بکاتەوە. بەڵام ڕەنگە لە ڕێگەی هەڵمەتی سەربازی بەرفراوانەوە  نەبێت بەڵکو بە فشاری دیپلۆماسی و سزای توند و ئۆپەراسیۆنی هەواڵگریەوە بێت. ئەم جۆرە سزایانە ئەگەر بسەپێنرێت ئێران لە سەرچاوەیەکی گرنگی دارایی بێبەش دەکات  و کارتێکیش دەبێت بەدەست ئەمەریکاوە لە کاتی دانوستاندا لەگەڵ سەرکردەکانی ئێران. 

عێڕاق کوپەڵە زێڕە بۆ ئێران 

تاران دەیەوێت هەرچۆنێک بووە  عێراق لەژێر کۆنتڕۆڵی خۆی بمێنێتەوە، لەبەر ئەوەی ئەو وڵاتە کوپەڵە زێڕە بۆ ئێران بۆ کۆماری ئیسلامی.  لە ساڵانی رابردوودا  چەندین سەدەی بوو  کۆمپانیای ڕۆژهەڵاتی هیندستان کە ڕێکخراوێکی بازرگانی و سەربازییە، سامانی هیندستانی تاڵان دەکرد بۆ ئەوەی بودجە ئیمپراتۆریەتی بەریتانیا دابین بکات، فەیلەقی سپای پاسدارانی ئینقلابی ئیسلامی ئێران و باڵی ئۆپەراسیۆنە دەرەکییەکانی، سپای قودس، ئەمڕۆ لە عێراق هەمان کار دەکەن، بەغداد پێنجەم گەورەترین بەرهەمهێنەری نەوتی جیهانە "ئێران لە پلەی نۆیەمدایە" و بە پێچەوانەی ئێران و پرۆکسییەکانیەوە  عێڕاق هیچ سزایەکی نێودەوڵەتی هەناردەکردنی نەوتی لەسەر نییە، بەهۆی نەبوونی سزاوە سوپای پاسداران، میلیشیاکانی عێراق و حزبوڵڵای لوبنان و تەنانەت حوسییەکانی یەمەنیش هەموویان دەیانەوێت لەسەر ئابووری عێراق بژین و پارە پەیدا بکەن. 

ئێران دەیەوێت خۆی لە سزاکان بدزێتەوە ئەویش  بە گواستنەوەی نەوتەکەی بۆ ناو ئاوەکانی عێراق بۆ ئەوەی بتوانرێت بە ناوی نەوتی  عێراقیەوە هەناردەی بازاڕەکانی جیهان بکرێت، میلیشیاکانی سەر بە ئێران لە عێراق، وەک عەسائیب ئەهلی حەق و کاتایب حزبوڵڵا کە هەردووکیان لەلایەن ئەمریکاوە وەک ڕێکخراوی تیرۆریستی دەستنیشانکراون ئاشکرا  نەوتی عێراق دەبەن لەڕێگەی دروستکردنی کۆمپانیای ساختە کە بە شێوەیەکی نادادپەروەرانە سووتەمەنی پاڵپشتیکراو لەلایەن حکومەتەوە وەردەگرن.

 ئەم پرۆسەیە بە شاراوەی ئەنجامدەدرێت بەڵام هەندێک پرۆسەی دیکە لە ڕۆژی ڕووناکدا ڕوودەدات، لە ساڵی 2014 هێزەکانی حەشدی شەعبی چەتری کۆکەرەوەی  میلیشیاکانی عێراق لەلایەن ئێرانەوە پاڵپشتی دەکرێن، دواتر خرایە ژێر کۆنترۆڵی حکومەتی عێراقەوە، حەشدی شەعبی ساڵانە زیاتر لە 3 ملیار دۆلار لە بودجەی حکومەتی عێراق وەردەگرێت، بەشێکی زۆری ئەو بودجەیە لەژێر ناوی  پێدانی مووچەی 250 هەزار چەکدار وەردەگرێت. لە کاتێکدا  زۆرێک لەو چەکدارانە ڕەتیدەکەنەوە فەرمانی سەرۆکوەزیران جێبەجێ بکەن، لەبری ئەوە موشەک ئاراستەی بنکەکانی ئەمریکا دەکەن و لەسەر داوای ئێران لە سوریا شەڕ دەکەن. 

هەندێکیان تەنها لە ڕۆژی مووچەدا دەردەکەن . هەروەها حکومەتی سودانی ڕێگەی بە حەشدی شەعبی داوە کۆمپانیای ئابووری خۆی دابمەزرێنێت، کۆمپانیای موهەندیس، کە  لە ناوی ئەبو مەهدی موهەندیسەوە وەرگیراوە سەرکردەی حەشد لە مانگی یەکی ساڵی 2020 بەهۆی هێرشێکی ئاسمانی ئەمریکاوە کوژرا. بازرگانی سوپای پاسداران سوودی لە  ئابووری عێراق وەرگرتووە لەوانە گەشتیاری ئایینی، هاوردەکردنی دەرمان، گواستنەوە، پەیوەندییەکان و پیشەسازییە سەربازییەکان. لیژنەی باڵای ئاوەدانکردنەوە و گەشەپێدانی عێراق کە دەزگایەکە لەلایەن سودانییەوە بەڕێوەدەبرێت، زەوی و پڕۆژە دەدات بەو کۆمپانیایانەی سەر بە سوپای پاسدارانن .

لە ڕووی ئابوورییەوە ئێران لە ئێستا زیاتر لە جاران پێویستی بە عێراق هەیە. حکومەتی ئێران لەژێر فشاری دارایی توندایە بەهۆی سزاکانەوە، دراوەکەی لە دابەزینی بەردەوامدایە و ڕۆژانە نرخی کاڵا زەرورییەکان بەرز دەبێتەوە، لە نێوان مانگی یەکی 2024 و یەکی 2025 بەهای تمەنی ئێرانی بە ڕێژەی 62% دابەزیوە و هەڵاوسانیش بە تێکڕا 32% زیادی کردووە، بەم پێیە دۆشینی عێراق یەکێکە لە ڕێگا باشەکان بۆ ئێران بتوانێت پارەی نەختینەی پێویست بەدەستبهێنێت و خزمەتگوزارییە سەرەتاییەکان پێشکەش بە ئێرانییەکان بکات، هەروەها تاران دڵنیای دەدات لەوەی بەشێکی زۆری تێچووی چالاکییە توندوتیژییەکانی لە تەواوی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا لەلایەن عێراقییەکانەوە دەدرێت نەک ئێرانییەکان.

هێشتنەوەی هەژموونی خۆی بەسەر عێراقدا بۆ ڕژێمی ئێران گرنگە. شکستی پرۆکسی و هاوپەیمانەکانی ئێران لە دوو وڵاتی عەرەبیدا وایکردووە کۆماری ئیسلامی لاواز دەرکەوێت و ورەی ئۆپۆزسیۆنی ئێرانیشی بەهێزتر کردووە، لە ڕوانگەی تارانەوە، لەدەستدانی هەژموون لە وڵاتێکی دیکەی عەرەبیدا کە لە ڕووی جوگرافی و کۆمەڵایەتییەوە لە خۆیەوە نزیکە  لێکەوتەکانی ترسناکە و دەتوانێت کاریگەریی لەسەر دروستبوونی شەپۆلێکی ناڕەزایەتی لە ناوخۆ هەبێت، ئێرانییەکان بە بەردەوامی بۆ زیارەت و کاروباری بازرگانی دەچنە عێراق؛ ئەوەی لە ناوعێراق ڕوودەدات ڕەنگە بپەڕێتەوە بۆ ئەوانیش، ڕژیم لە تاران ترسی ئەوەی هەیە ئەگەر کۆنترۆڵی دراوسێی خۆی لەدەست بدات، بەهەمان شێوە کۆنترۆڵی گەلەکەی خۆشی  لەدەست بدات.

دراوسێی خراپ

دەرکردنی ئێران لە عێراق ئاسان نییە.  تاران لە ناوخۆی حکومەتی عێراقدا زۆر زیاتر لە ئەمریکا کاریگەری هەیە، ڕەنگە ئێران هەموو جومگەکانی حوکمڕانی لە عێراقدا بە کۆنتڕۆڵ نەکردبێت،بەڵام تاران کۆنترۆڵی بەغدای هەیە لە پرسە گرنگەکاندا  حسابی بۆ دەکرێت، وەک هەڵبژاردنی سەرۆک وەزیران، یاخود کاتێک هێزێکی سوپای پاسداران دەیەوێت لە عێراقدا ترانزێت بکات، یان کاتێک ئێران دەیەوێت فڕۆکەیەکی بێفڕۆکەوان لە خاکی عێراقەوە ئاراستەی بنکە سەربازییەکانی ئەمریکا بکات. 

ئێران شارەزایە لە هەڵبژاردنی براوەکانی هەڵبژاردنەکانی عێراق. لە ساڵی 2018دا، پلانی سەرکەوتنی عادل عەبدولمەهدی بۆ خولی سەرۆکایەتی حکومەت دانا، قاسم سولەیمانی، سەرۆکی سپای قودسی سوپای پاسداران، تاقیکردنەوەی دڵسۆزی عادل عەبدولمەهدی کرد و کاتێک دەرچوو، کوتلەکانی نزیک لە ئێرانی ڕاسپارد پشتگیری لە هەوڵەکەی بکەن. هەروەها تاران لە دوایین هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراقدا کە لە ساڵی 2021بەڕێوەچوو، سەرکەوتووانە پرۆسەکەی یەکلایی کردەوە هەرچەندە کوتلە نزیکەکانی  ئێران بە جیاوازییەکی زۆر دۆڕان، لە کاتێکدا بەرپرسانی سەربەخۆ هەوڵیان دەدا حکومەت پێکبهێنن، سوپای پاسداران هانی میلیشیاکانی دەدا ڕێساکانی پێکهێنانی حکومەت بە قازانجی خۆیان بگۆڕن و ناڕەزایەتی دەرببڕن بەرامبەر بە ئەنجامی هەڵبژاردنەکان و هێرشی بکەنە سەر ڕکابەرە سیاسییەکان، لە ئەنجامدا سودانی و چوارچێوەی هەماهەنگی کە ئێران پشتیوانیی دەکرد، سەرەڕای ئەوەی کورسی کەمیان هەبوو، توانیان حکومەت پێکبهێنن.

واشنتۆن دەیەوێت ئەو یارییەی ئێران کۆتایی پێبهێنێت، بەڵام پێویستی بە ڕووبەڕووبوونەوە هەیە لەگەڵ هەوڵەکانی ئێران، لە ماوەی دەیەی ڕابردوودا حکومەتی ئەمریکا پشتگیری لە سەرۆک وەزیرانی عێراق دەکرد، لەنێویاندا عەبدولمەهدی و سودانی، هەرچەندە بوکەڵەی ئێرانیش بوون بەڵام  بەهۆی ترسی ئەمریکا لەوەی عێراق بکەوێتە شەڕی ناوخۆە یان دەوڵەتی ئیسلامی کە بە داعش ناسراوە دەستی بەسەردا بگرێت بەردەوامی دەدا بە  پەیوەندییەکان لەگەڵ حکومەتی عێراق.