ئێران.. بەرژەوەندییە سیاسیی‌و ئابوورییەکان ڕێگرن لەیەکخستنی نرخی دراو

دژایەتیی سیاسی‌و تێگەیشتنی هەڵە بووەتە هۆی ئەوەی بەیەکنرخکردنی دراو، هەمیشە وەک بابەتێکی پڕ مەترسی‌و تێچووی زۆر تەماشا بکرێت.

ڕۆژنامەی ئێران، لەڕاپۆرتێکدا نووسیویەتی، "فرەنرخیی دراو لەئێراندا پێویستییەکی ئابووری نییە، بەڵکو هەڵبژاردەیەکی سیاسییە کە ساڵانێکە بەبێ چاکسازی ماوەتەوە، قووڵیی بابەتەکە لەوەدایە، بەهای دراو لەئێراندا تەنها بەهای سەروەتێک یان ئامرازێکی ئاڵوگۆڕ نییە، بەڵکو لەگەڵ بودجەی حکوومەت، سیاسەتی دەرەوە، پێکهاتەی بازرگانیی وڵات‌و چاوەڕوانییەکانی هەڵاوساندا تێکەڵ بووە".

ڕۆژنامەکە لەدرێژەی ڕاپۆرتەکەیدا، نووسیویەتی، کەم وڵات لەجیهانی ئەمڕۆدا سیستەمی فرەنرخیی دراو بەکاردەهێنن، تەنانەت وڵاتانی تورکیاو ڕووسیا، کە هەڵاوسانیان لەقۆناغێکدا گەیشتە 50%و 70%، هێشتا سیستەمی یەکنرخیی دراوی خۆیان پاراستووەو ڕێگەیان نەداوە بازاڕی دراو بۆ چەند نرخێکی فەرمی‌و نافەرمی دابەش ببێت.

لەئێراندا فرەنرخیی دراو، بەدرێژایی ساڵان، بووەتە بەشێک لەمیکانیزمی دابینکردنی دارایی حکوومەت‌و حکوومەتیش سوودی لەم دۆخە وەرگرتووە؛ هەروەک چۆن گرووپی تایبەتیش لەم جیاوازیی نرخە سوودمەندبوون.

لەلایەکی دیکەوە، لەناو پەرلەمانیشدا هێشتا لایەنگری بەهێز بۆ سیستەمی فرەنرخیی هەیەو تێکەڵەیەکی ئاڵۆز لەبەرژەوەندییەکان، دژایەتیی سیاسیی‌و تێگەیشتنی هەڵە بووەتە هۆی ئەوەی کە بەیەک نرخکردنی دراو هەمیشە وەک بابەتێکی پڕ مەترسی‌و تێچووی زۆر تەماشا بکرێت.

یەکنرخیی دراو، تەنها چاکسازییەکی ئابووری نییە، بەڵکو بابەتێکی سیاسیی ئاڵۆزەو چارەکردنی پێویستی بەکۆدەنگی‌و تێگەیشتنی هاوبەش لەنێوان سیاسەتمەداران، پەرلەمان، کۆمەڵگەی نوخبەو خەڵکدا هەیە.

خراپترین سیناریۆ کە لەوانەیە ئابووری هەر وڵاتێک پێیدا بگوزەرێت، ئەوەیە حکوومەت توانای کۆنترۆڵکردنی نرخەکان، بودجەو بەڕێوەبردنی چاوەڕوانییە داراییەکانی وڵاتەکەی بەتەواوی لەدەستدەدات، لەم دۆخەدا، وڵات دەچێتە قۆناغێکەوە کە هەڵاوسان لە(بەرز)ەوە دەگۆڕێت بۆ (کۆنترۆڵنەکراو) واتە نرخەکان نەک تەنها مانگانە، بەڵکو هەفتانەو تەنانەت ڕۆژانەش دەگۆڕێن.

ئەمە هەمان ئەو دۆخەیە کە پێش ڤەنزوێلا، لەئەرجەنتینیش بینرا؛ حکوومەت نرخی فەرمیی دراوی بەنزمی هێشتبووەوە، بەڵام کورتهێنانی بودجەو چاپکردنی پارەو هەژموونی بازاڕی ئازاد بەردەوامبوو، کاتێک حکومەت نەیتوانی نرخەکان چاکبکات‌و سیستەمی فرەنرخی کۆبکاتەوە، کۆنترۆڵ لەدەستچوو و خەڵک خۆیان هەموو شتێکیان بەدۆلار نرخاند؛ واتە هەموو مامەڵەیەکی ڕۆژانە، گەورەو بچووک، بەدۆلار دەکرا.

 ئەمە ڕێک ئەو دۆخەیە کە تێیدا هەڵاوسان لەکۆنترۆڵ دەردەچێت‌و نرخی فەرمی‌و بازاڕی ئازاد یەکدەگرنەوە؛ نەک لەسەر بنەمای چاکسازیی، بەڵکو لەسەر بنەمای داڕمان، واتە سیناریۆ هەرە خراپەکە: نرخەکان بەشێوەیەکی کتوپڕ دەبنە واقعی، بەڵام ئەم (بوونە واقیعە) نەک بەهێواشی‌و پلان بۆ دانراو، بەڵکو لەناکاوو هاوکات لەگەڵ داڕمانی بژێوی خەڵکدا ڕوو دەدات.

کارەساتەکە لێرەوە دەستپێدەکات، کاتیک نرخەکان ئازاد دەبن، بەڵام ئابووری ئازاد نابێت؛ واتە خەڵک بەرگەی شۆکی نرخەکان دەگرن، بەڵام چاکسازیی دامەزراوەیی، بودجەیی‌و پێکهاتەیی ڕوو نادات، لەمجۆرە دۆخەدا، نە دراوی نیشتمانی جێی متمانەیە، نە نرخاندنی حکوومی کاردەکات‌و نە پشتیوانیی کۆمەڵایەتی هەیە، ئەنجامەکەی دەبێتە ئازادکردنێکی بێچاکسازی، گرانییەکی بێ چارەسەرو فشارێکی قورس کە لەبری ئەوەی ڕێگەی چاکسازییەکان خۆشبکات، کۆمەڵگە ماندوو دەکات‌و توانای بڕیاردانی حکوومەت لاوازتر دەکات.

 نیگەرانییەکە لەوەدایە ئەگەر داهاتی دراویی ئێران، بەهۆی جەنگ، یان گەمارۆی زیاترەوە، بەشێوەیەکی بەرچاو کەمبکات، ئابووریی ئێرانیش دەکەوێتە بەردەم مەترسیی هەمان داڕمانی پێشبینیکراو.