ئۆجەلان و ماندێلا؛ ئەو دوو ڕێبەرەی زیندان نەیتوانی چۆكیان پێدابدات

ناوەندی هەواڵ

عەبدوڵا ئۆجەلان ڕێبەری زیندانیكراوی پەكەكە و نێڵسۆن ماندێلا ڕێبەری باشوری ئەفریقیا ئەگەرچی لەڕووی جوگرافیاوە زۆر لێكدوورن، بەڵام ئەوان دوو ڕێبەر بوون كە دژی ڕەگەزپەرستی وەستانەوە و دژەكانیان ناچاربوون بیانخوێننەوە.

ئۆجەلان گەلی كوردی لە باكوری كوردستان لە لەناوچوون پاراست و ئێستا هەموو جیهان هەم خۆی هەم گەلەكەی دەناسێت، ئەو ئەگەرچی زیاتر لە 25 ساڵە لە زیندتنە، بەڵام توركیا ناچاربووە بۆ ئەوەی پرسی كورد چارەسەر بكات پەنای بۆ ببات.

نێڵسن ماندێلا ئەگەرچی زیاتر لە 10 ساڵە مردووە بەڵام ئێستاش هەموو جیهان چیرۆكەكەی دەزانێت، ئەو دوای زیاتر لە چارەكە سەدەیەك لە زیندان ئازادبوو، توانی ڕەگەزپەرستی لە وڵاتەكەی لە ڕەگەوە هەڵبكێشێت.

عەبدوڵا ئۆجەلان دوای زیاتر لە 25 ساڵ لە زیندان و هەوڵی تواندنەوەی بزاوتەكەی لەلایەن دەوڵەتی توركیاوە بە زەبر و زەنگ و چەكی پێشكەوتوو، بەڵام دواجار توندڕەوترین سەركردەی توركیا كە دەوڵەت باخچەلی سەرۆكی پارتی نەتەوەپەرستی توركیایە، ناچاربوو پەنای بۆ ببات، هەرچەندە جارێ نازانرێت ئەو تەوقەیەی چەند ڕۆژێك لەمەوبەر باخچەلی لەگەڵ پەرلەمانتارانی دەم پارتی لە پەرلەمانی توركیا كردی و دواتر داوای كرد ئۆجەلان بێتە پەرلەمان و داوای چەكدادان لە پەكەكە و دەستپێكردنەوەی پرۆسەی ئاشتی بكات تاكتیكە یاخود ستراتیژن بەڵام هیچ لەو ڕاستییە ناگۆڕێت كە دوای ئەو هەموو ساڵە لە نكۆڵیكردنی بوونی كورد و تەنانەت داوای لەناوبردنیان، ئێستا ڕەگەزپەرستەكانی توركیا ناچاربوون پەنا بۆ ڕێبەری پەكەكە ببەن و ئەمەش بۆ دۆزی كورد سەركەوتنێكی گەورەیە.

باخچەلی لە پەرلەمان دانی بە گۆشەیری ئیمرالیدا ناوە، ڕەجەب تەیب ئەردۆغانیش لە لێدوانەكەیدا پشتڕاستیكردووە و وتی، بەر لە دوو هەفتە كۆمیسیۆنی پەرلەمانتارانی ئەنجومەنی ئەوروپا پەیوەست بە گۆشەگیری پرسیاری كردووە كە ئایا گۆشەگیری هەیە یان نا ئەمەش دەریدەخات كە ئیتر دۆزی كورد دەبێت بەبەرچاوی دنیاوە چارەسەر بكرێت و ئاگر و داپڵۆسین ناتوانێت كۆتایی پێبێنێت.

ئۆجەلان

"من دیلی توركیا نیم بەڵكو دیلی گەلەكۆمەیەكی نێودەوڵەتیم، كە پڕۆسەكە لەسوریاوە دەستیپێكرد بۆ ئیمراڵی و گەورەترین پیلانگێڕیی گلادیۆی ناتۆیە لەمێژوودا" عەبدوڵا ئۆجەلان بەمشێوەیە پێناسەی «پیلانگێڕیی نۆی تشرینی یەكەمی 1988 دەكات،  كەدواتر بووە هۆی دەستگیركردنی و رەوانەكردنی بۆ دوورگەی ئیمراڵی.

عەبدوڵا ئۆجەلان لە زیندانەوە ئێستاش ڕێبەری پارتی كرێكارانی كوردستانە، ڕۆژ نۆی تشرینی یەكەمی 2024 زیاتر لە 26 ساڵ بەسەر ئەو پیلانەدا تێپەڕی كە دژی گێڕدرا، دواتر لە كینیا و لە 15 ی شوباتی 1999 دەستگیركرا.

ئۆجەلان زیاتر لە 45 ساڵە ناوێكی دیاری ناو جوڵانەوەی سیاسی كوردە، زیاتر لە 20 ساڵ خەباتی چەكداری 26 ساڵیشە لە زیندانەوە درێژە بە خەبات دەدات، ملیۆنان كەس بە ڕێبەر و سەركردەی خۆیانی دەزانن، لە زیندانەوە بە كلیلی چارەسەركردنی كێشەیەكی مێژوویی تەماشا دەكرێت.

ئۆجەلان كێیە؟

لە چواری نیسانی 1949 لە گوندی ئامارای قەزای خەلفەتێ لە پارێزگای ڕووحای باكوری كوردستان منداڵێك بە ناوی (عەبدوڵا عومەر عەبدوڵا)  لە دایك و باوكێكی هەژار و خێزانێكی ئاینیی لەدایكبوو، كە دواتر بە عەبدوڵا ئۆجەلان یاخود ئاپۆ ناسرا.دوو برا و دوو خوشكی هەیە بەناوەكانی محەمەد و عوسمان، فاتیمە و حەوا، نازناوی ئۆجەلانی لە باپیرانیەوە بۆ ماوەتەوە (واتا تۆڵەسێن) زیاتر كاریگەر بووە بە كەسایەتی عائیشەی دایكی، ئەو هانیداوە لە مافی خۆی خۆش نەبێت و سەر بۆ كەس دانەنەوێنێت.

ئۆجەلان قۆناغەكانی خوێندنی بڕیوە و بۆ خوێندنی زانستە سیاسییەكان ڕوویكردووەتە زانكۆی ئەنقەرە، بەڵام خوێندنی زانكۆی تەواو نەكردووە، لەو زانكۆیە دەستی بە چالاكی سیاسی كرد، ساڵی 1972 بەهۆی چالاكی سیاسییەوە حەوت مانگ زیندانی كراوە، دوای ئازادكردنی لەلایەن هاوڕێكانیەوە بە "ئاپۆ" بانگ كراوە، هەر لەو ساڵەدا لەگەڵ هاوڕێكانی گروپێكیان بەناوی ئاپۆچییەكان پێكهێنا.

ساڵی 1977 دوای كوژرانی یەكێك لە هاوڕێكانی بەناوی حەقی قەرار، بڕیاری دروستكردنی پارتێكی سیاسی دا، 27 ی تشرینی دووەمی 1978 بە بەشداری 23 كەس، لە گوندی فیسی لە قەزای لیجەی پارێزگای ئامەد، پارتی كرێكارانی كوردستان "پەكەكە" دامەزرا.

دوای دروستكردنی پەكەكە عەبدوڵا ئۆجەلان وتی "ئێستا شۆڕش قەدەری ئێمەیە، ژیانی ئێمەیە".

لە خەباتی سیاسییەوە بۆ خەباتی چەكداری

دوای كودەتا سەربازییەكەی 12 ی ئەیلولی 1980 ی توركیا، پەكەكە كەوتە ژێر فشارەوە، بەسەدان ئەندامیان دەستگیركران، ژمارەیەك كادیری پەكەكە لە زیندانی ئامەد بە دروشمی "بەرخودان ژیانە" بڕیاری مانگرتن تا مردنیان دا، هەر لەو ساڵەدا ئۆجەلان و ژمارەیەك لە لایەنگرانی چوونە لوبنان، ئۆجەلان لە دۆڵی بیقاع هێزی چەكداری دامەزراند.

لە 15 ئابی 1984 بە فەرماندەیی مەعسوم كۆركماز یەكەم فیشەكی گەریلاكانی پەكەكە بەڕووی سوپای توركیادا تەقێندرا، ئەوەش بووە دەستپێكی شەڕێكی درێژخایەن، ئۆجەلانیش لە ساڵی 1990 لە لوبنانەوە چووە سوریا لە 19 ی ئاداری 1993 بە نێوەندگیری جەلال تاڵەبانی هەوڵی گفتوگۆ لەنێوان حكومەتی توركیا و پەكەكە درا.

بەڵام بە گیانلەدەستدانی توركوت ئۆزال سەرۆكی ئەوكاتی توركیا بە ڕووداوێكی گوماناوی گفتوگۆكان شكستیان هێنا و شەڕ دەستیپێكردەوە.جێهێشتنی سوریا و گەشتێكی بێ ئەنجام ئۆجەلان تا ساڵی 1998 لە سوریا بوو، توركیا بەردەوام فشاری دەكردە سەر سوریا تا ئۆجەلان ڕادەست بكات یاخود لە وڵاتەكەی دەری بكات، سەرئەنجام لە نۆی تشرینی یەكەمی 1998 ئۆجەلان سوریای بەجێهێشت.

لەسەرەتادا لەسەر داوای پارتی دەسەڵاتداری یۆنان ڕووی لەو وڵاتە كرد، بەڵام لەگەڵ گەیشتنی بە یۆنان داوایان لێكرد بە زووترین كات وڵاتەكە جێبهێڵێت، دوای ئەوە ڕووی لە ڕووسیا كرد سەرباری ئەوەی پەرلەمانی ئەو وڵاتە بەكۆی دەنگ مافی پەنابەری پێبەخشی، بەڵام حكومەتی ڕووسیا مانەوەی ئۆجەلانی لە خاكەكەی قبوڵ نەكرد، ئۆجەلانیش دوای 33 ڕۆژ بە ناچاری ڕوویكردە ئیتاڵیا، لە ئیتاڵیاش مانەوەی قبوڵ نەكرا و جارێكی دیكە گەڕایەوە بۆ ڕووسیا لە ڕووسیاشەوە جارێكی تر گەڕێنرایەوە بۆ یۆنان، لەوێوە ئۆجەلان هەوڵیدا بڕواتە هۆڵەندا و ئەڵمانیا بەڵام ڕێگری لێكرا.

كینیا و دوا وێستگەی ئۆجەلان پێش دەستگیركردنی

عەبدوڵا ئۆجەلان لەسەر داوای یۆنان بەرەو كینیا بەڕێكەوت، كاتێك لە باڵیۆزخانەی یۆنان لە شاری نایرۆبی پایتەختی كینیا بوو، بڕیاری ئەوەدرابوو كە ڕەوانەی هۆڵەندا بكرێت بەڵام لە جیاتی هۆڵەندا فڕۆكەكە لە توركیا نیشتەوە.

لە 15 ی شوباتی 1999 هەواڵی دەستگیركردنی ئۆجەلان بڵاوكرایەوە، لە كاردانەوەشدا لە كوردستان و ئەوروپا دەیان خۆپیشاندان ئەنجام دران، نزیكەی 100 كەس ئاگریان لە جەستەی خۆیان بەردا، وڵاتانی ئەڵمانیا و هۆڵەندا و ڕووسیا و ئیتاڵیا كە ئامادەنەبوون ئۆجەلان بگرنە خۆیان كەچی داوایان لە توركیا كرد ژیانی ئۆجەلان بپارێزێت.

پەكەكە بە پیلانێكی نێودەوڵەتی ناوی برد

پەكەكە دەستگیركردنی عەبدوڵا ئۆجەلانی ڕێبەری بە پیلانێكی نێودەوڵەتی ناوبرد، 19 ی حوزەیرانی 1999 دادگای تاوانەكانی توركیا سزای لەسێدارەدانی بەسەر ئۆجەلاندا سەپاند، مانگی ئابی 2002 دادگاكە سزاكەی گۆڕی بۆ زیندانیی هەتاهەتایی، پەكەكە دەستگیركردنی ئۆجەلان بە پیلانێكی نێودەوڵەتی دەزانێت و پێی وایە هەریەك لە ئیسرائیل و ئەمریكا ڕاستەوخۆ دەستیان لەو پیلانەدا هەیە.بەڵگەش بۆ ئەوە لەپەرتووكی (مێژوویەك لەئاگر) ـدا جەمیل بایك هاوسەرۆكی كەجەكە، دەڵێت:"كاتێك حكومەتی رەزا شا لەئێراندا باڵادەست بوو، ناوەندی (CIA) لەتارانی پایتەختی ئێران بوو،  كاتێك حوكمی شا‌ رووخێندراو شۆڕشی گەلانی ئێران بەرپابوو، ئەو سەفارەتە لەلایەن ئێرانییەكانەوە دەستی بەسەرداگیراو ئەو بەڵگانەی لەسەفارەتەكەدا هەبوون بڵاوكرانەوە، لەیەكێك لەو بەڵگانەدا كونسوڵخانەی ئەمریكا لەئەدەنە زانیاری بۆ سەفارەتی ئەمریكا لەتاران دەنێرێت، تێیدا دەڵێت چەپی تورك و گرووپە كوردییەكانی تر، نە بۆ ئێمەو نە بۆ توركیا مەترسیدار نین، بەڵام تەڤگەرێك هەیە بەناوی “ئاپۆچی” تادێت ئەو تەڤگەرە گەشە دەسێنێت و بەهێز دەبێت، ئەمەش زۆر مەترسیدارە، پێویستە لەبەرامبەر ئەو تەڤگەرەدا، هەندێك رێكار بگرینەبەر".

ڕەوانەی ئیمراڵی كرا

ئۆجەلان گوازرایەوە بۆ گرتوخانەیەك لە دورگەی ئیمراڵی نزیكەی هەزار سەرباز كران بە پاسەوانی گرتووخانەكە.زیندانی ئیمراڵی دەستپێكی ژیانێكی نوێ ئۆجەلان ئیمراڵی بە چاڵی مەرگ ناودەبات، وەك خۆی دەڵێت بۆیە ئەویان خستووەتە ئیمراڵی تا خۆی بكوژێت یان واز لە مافی گەلەكەی بهێنێت بەڵام نە خۆی كوشت و نە وازی لە مافی گەلەكەی هێنا. 

لە كۆی ئەو 40 كتێبەی نوسیویەتی 13 كتێبی لە زیندانی ئیمراڵی نوسیوە، لە زیندانەوە رۆڵی گێڕاوە بۆ چارەسەری ئاشتییانەی پرسی كورد، لەو ماوەیەدا دوو قۆناغی بۆ چارەسەری كێشەی كورد دەستپێكردووە.

لە زیندانەوە سەرپەرشتی پرۆسەی ئاشتی كرد

ئۆجەلان لە زیندانەوە سەرپەرشتی دانوستانەكانی ئۆسلۆی لە 2009 تا 2011 كرد، دووەمیان پرۆسەی ئاشتی بوو لە ساڵی 2013 كە بە خوێندنەوەی پەیامی ئۆجەلان لە نەورۆزی ئامەد دەستیپێكرد، دوای پەیامەكەی ئۆجەلان پەكەكە ئاگربەستی ڕاگەیاند.

دوای 14 ساڵ چەند وێنەیەكی بڵاوكرانەوە

حوەزەیرانی 2013 بۆیەكەمجار دوای 14 ساڵ زیندانی چەند وێنەیەكی ئۆجەلان لە زیندانەوە بڵاوكرانەوە، بەڵام 25 ی تەموزی 2015 و دوای دوو ساڵ ئاگربەست شكستیهێنا، توركیا هێرشەكانی بۆسەر پەكەكە دەستپێكردەوە.

نێڵسۆن ماندێلا

نێلسۆن ماندێلا لە18/7/1918 لە شارۆچكەی "مفیزۆ" ی ناوچەی ترانسكای لە باشووری ئەفریقا لە دایكبووە، باوكی ناوی نا "دۆلیهلاهلا" بە زمانی ئەفریقایی واتە (شەڕانگێز!) بەڵام لە خوێندنگەی سەرەتایی دوای ئەوەی مامۆستا سپییپێستەكانی نەیانتوانی ناوەكەی دەرببڕن ناونرا "نێڵسۆن".

لە تەمەنی منداڵیدا

تەمەنی نۆ ساڵ بوو كاتێك باوكی كۆچی دوایی كرد، دواتر لەگەڵ حاكمی گەلی " پامبۆ"( جۆنجینتابا دالییندیبۆ) ژیا، چونكە ئەو چاكەی باوكی ماندێلای دایەوە و گرتیە خۆی بەهۆی ئەوەی كە پێش چەند ساڵێك باوكی ماندێلا چاكەی لەگەڵ كردبوو، وە كردبووی بەسەرۆكی هۆزی "پامبۆ".

خوێندن و پێگەیشتنی

یەكێك بوو لەو منداڵە ئەفریقییە كەمانەی كە توانیبوویان بچنە بەر خوێندن لە خوێندنگە سەرەتاییەكاندا، لە خوێندنگە سەرەتاییە بەڕێكەرەكاندا خوێندنی تەواو كردووە، سەركەوتنی بەرچاویشی بەدەستهێناوە، دواتر لە كۆلێژی "فۆرت هاریی" وەرگیراوه .

بەڵام دواتر لەگەڵ هاوڕێكەی بەناوی "ئۆلیڤەر تامبۆ" بەهۆی بەشدارییكردنی لە ناڕەزایەتییەكانی خوێندكاران لەبەرامبەر سیاسەتی جیاكاریی ڕەگەزپەرستانە دەركران، بۆیە نەیتوانی خوێندنەكەی بە ڕێكوپێكیی تەواو بكات.

ئەرك و بەرپرسیارێتیەكان

خۆی خەریك نەكرد بەكاروباری حكومیی و كارگێڕییەوە، چونكە كاری وا بەردەست نەبوو بۆ ئەوان (ئەو ڕەشپێستانەی سیاسەتی جیاكاریی ڕەگەزییان ڕەتدەكردەوە )، هەر بۆیە لە ساڵی 1952 لەگەڵ ئۆلیڤەر تامبۆی هاوڕێی بیرۆیەكی پارێزەریی كردەوە، كە یەكەمیین بیرۆی پارێزەریی (ڕەشپێستەكان) بوو لە باشووری ئەفریقادا.

ئەزموونی سیاسیی

گەشتی لەگەڵ سیاسەت لە بیستەكانی تەمەنیەوە دەستیپێكرد، لە ساڵی 1942 چووە ناو حیزبی ـ كۆنگرەی نیشتیمانیی ئەفریقیی ـ بەرهەڵستكاری سیاسەتی جیاكاریی ڕەگەزپەرستیی و تیایدا چالاك بوو، وە هەوڵیدا لە گۆڕیینیدا بۆ جووڵانەوەیەكی جەماوەریی كە لە هەموو چیینە ئەفریقییەكان لە خۆبگرێت، وە یەكێك بوو لە دامەزرێنەرانی "یەكێتیی شەبیبە" لەناو حیزبدا.

وەك كاتێكیش حیزب دەستیكرد بە " هەڵمەتی ئاڵنگاریی" ماندێلا لە ناو وڵاتدا دەگەڕا و هانی خۆگرتن و ڕووبەڕووبوونەوەی دەدا لە بەرامبەر یاساكانی جیاكاریی ڕەگەزپەرستیی ، بڕیاری زییندانییكردنی دەرچوو بەڵام جێبەجێ نەكرا.

بەڵام ناچاربوو بۆ ماوەی شەش جۆهانسبۆرگ جێبهێڵێت، ئەویش سوودی لەوكاتە وەرگرت بۆ ئامادەكردنی پلانێك تا لقەكانی حیزب بگۆڕێت بۆ شانەی بەرگریی نهێنیی .

وە دوای ڕووداوەكانی كوشتارگەی "شاریفیل" لە ساڵی 1960 كە تیایدا پۆلیس تەقەیان لە خۆپیشاندەران كرد، و تیایدا صەدان كەس كوژران و بریندار كران، و دەسەڵات هەموو چالاكییەكانی حیزبی كۆنگرەی نیشتیمانیی ئەفریقیی قەدەغە كرد، و ماندێلا دەستگیركرا.

وە دوای ئازادكردنی لە ساڵی 1961 ، سەركردایەتیی بەرگریی نهێنیی كردووه، وە لە ساڵی 1962 چووەتە جەزائیر بۆ ڕێكخستنی مەشقدانەوەی چەند یەكەیەكی باڵی سەربازیی حیزب، وە دوای گەڕانەوەی دەستگییركرا بەتۆمەتی جێهێشتنی وڵات ، بەڕێگەی نایاسایی، و هاندان بۆ مانگرتن و ئەنجامدانی كاری توند و تیژیی ، وە كاتێكیش دادگایی كرا، بەرگریی لەخۆی كرد.

لەكاتی دادگاییكردندا بەم شێوەیە باسی حاڵی خۆی دەكات:(لەكاتی دادگاییكردنمدا، بە جلوبەرگی ـ كۆسای درووستكراو لە پێستی پڵنگـ چوومەژوورەوە وە ئەم جلوبەرگەشم هەڵبژارد بۆ زەقكردنەوەی مانایەكی ڕەمزیی ـ بەوەدا كە پیاوێكی ڕەشپێستم و لەدادگای كەسێكی سپییپێستدا دادگایی دەكرێم ـ ، وە من لە سەر شانم مێژوو و كولتوری گەلەكەمم هەڵگرتبوو، وە من دڵنیابووم دەركەوتنم لەو جلوبەرگەدا ترس دەخاتە دڵی دەسەڵاتەوە لەبەرامبەر كولتوری ئەفریقا و شارستانییەتەكەی).

زیندان

سزای پێنج ساڵ زیندانییكردنی بەسەردا سەپێنرا، وە پێش تەواوكردنیشی لەساڵی 1964 سزای زیندانیی هەتاهەتایی بەسەردا سەپێنرا، ئەوە سەرەتای ڕێگای خەبات و توانا و ئارامگرتنێك بوو كە بۆ ماوەی چارەكە سەدەیەك درێژەی كێشا ،كە لەڕێگایەوە ماندێلا گۆڕا بۆ هێمایەك بۆ ئازادیی وە هێمایەك بۆ بەرخودان و خەبات.

سەرەڕای ستەم و تاریكیی زیندان و وازی نەهێنا و نەگەڕایەوە لەوەی كە بڕوای پێیهەبوو، پێشنیارێكی ئازادكردنی ڕەتكردەوە لەبەرامبەر گەڕانەوەی بۆ ناو هۆزەكەی و وازهێنانی لە بەرەنگاریی، وە دواتریش پێشنیارێكی تری ڕەتكردەوە لەبەرامبەر ڕاگەیاندنی كۆتاییپێهێنانی توندوتیژیی.

وەلەماوەی زییندانییكردنیدا بوو بە سیمبولێكی نێودەوڵەتیی بۆ خەبات دژی ڕەگەزپەرستیی، وە حكومەتی باشووری ئەفریقیی ملی دا لەبەرامبەر پەستانە ناوخۆیی و نێودەوڵەتییەكان و لە ساڵی 1990 و دوای زیاتر لە 27 ساڵ لە زیندان ئازادكرا.

دوای ئازادكردنی وەستاندنی خەباتی چەكداریی ڕاگەیاند، و ڕێبەرایەتیی گفتوگۆكانی كرد لەگەڵ سەرۆكی سپییپێستی باشووری ئەفریقیی" فریدریك ویلیام دیكلیرك" بۆ كۆتاییپێهێنانی جیاكاریی ڕەگەزپەرستییانە، وە بەدیهێنانی ئەو خواستانەی كە لە كتێبەكەیداـ گەشتە دوورودرێژەكەم لە پێناو ئازادییداـ ئاماژەی پێكردبوو، "دوای دەرچوونم لە زیندان ئەركم ئەوە بوو كە ستەمكار و ستەملێكراو پێكەوە ئازاد بكەم".

باشووری ئەفریقا لە سیستمی جیاكاریی ڕەگەزپەرستییانە هاتە دەرەوە و دەستوورێكی نوێی فرەڕەهندیی دانا، وە لەساڵی 1994 ماندێلا وەك سەرۆك هەڵبژێردرا كە یەكەم سەرۆكی " ڕەشپێست" بوو لەو وڵاتەدا.

وە لە ساڵی 1999 دا بڕیاری خانەنشیینبوونی دا و كاندید نەبوویەوە بۆ ویلایەتی دووەمی سەرۆكایەتیی، بەڵكو خەریكبوو بە كاری خێرخوازییەوە لە ڕێگەی" دامەزراوەی ماندێلای خێرخوازیی بۆ بەرگرتن لە ئایدز و صندوقی نێلسۆن ماندێلا بۆ منداڵان".

خەڵات و نیشانەكان

خەڵاتگەلی زۆری جیهانیی و ویسام و بڕوانامەی فەخریی بەدەستهێناوە، لە دیارتریینیان خەڵاتی نۆبڵ بۆ ئاشتیی بوو كە لە ساڵی 1993 بەهاوبەشیی لەگەڵ كۆتا سەرۆكی ڕژێمی جیاكاریی ڕەگەزپەرستییانە لە ئەفریقیای باشوور "فریدریك ویلیام" بەدەستیهێنا، و نەتەوە یەكگرتووەكانیش وەك باڵوێزی نییەتباشیی لە ساڵی 2005 هەڵیانبژارد.

كۆچی دوایی

نێلسۆن ماندێلا لە پێنجی12ی 2013 لە باشووری ئەفریقا دوای ململانێیەكی دوورودرێژ لەگەڵ نەخۆشیی كۆچی دواییكرد، گەلەكەی بە فرمێسك و گوڵ بەڕێیانكرد.