​لە حەلەب چی ڕوودەدات؟؛ بۆچی توركیا ترسی لە گۆڕانكارییەكان هەیە؟

ناوەندی هەواڵ

گروپەكانی ئۆپۆزسیۆنی سوریا كە بەشێكیان نزیكن لە توركیا و زۆرینەیان لە لیستی تیرۆردان، دەستیان بەسەر بەشێكی زۆری شاری حەلەب دووەم گەورە شاری سوریادا گرتووە، هەسەدەش بۆ پاراستنی دوو گەڕەكی كوردی شارەكە هێزی برد و هەر بەوەشەوە نەوەستا فڕۆكەخانەی نێودەوڵەتی حەلەب و چەند ناوچەیەكی دیكەشی كۆنترۆڵكرد.

بەوتەی ڕوانگەی سوریا، بەهۆی هێرشی دەستەی تەحریری شام و گروپەكانی ئۆپۆزسیۆنی سوریا بۆسەر سوپای سوریا، كە لە رۆژی چوارشەممەوە دەستیپێكردووە، تائێستا زیاتر لە 300 كەس كوژراون، كە زیاتر لە 20 یان سڤیلن.

گەورەترین هێرش

هێرشەكە گەورەترین هێرشی گروپەكانی ئۆپۆزسیۆنی سوریایە بۆسەر حكومەتەكەی بەشار ئەسەد لە ساڵی 2016 ەوە كە ئەوكات سوپای سوریا ئەو گروپانەی ناچاركرد لە شارەكە بكشێنەوە.

سوپای سوریا دانی بەوەداناوە كە بەشێكی زۆری شارەكە كەوتووەتە دەست ئۆپۆزسیۆن و دەشڵێت "بەشێوەیەكی كاتی سوپا لەحەلەب و دەوروبەری كشاوەتەوە و دوای كۆكردنەوەی هێزەكان ئەو شارە لە دژە هێرشێكدا كۆنترۆڵ دەكاتەوە". ئەوەش هاوكاتە لەگەڵ بۆردومانی بەردەوامی گروپە چەكدارەكان لەلایەن فرۆكەی جەنگیی رووسیا و ناوبەناویش لەلایەن فڕۆكەی جەنگیی سوریاوە.

بەوتەی چەند سەرچاوەیەكی سەربازی بۆ ڕۆیتەرز، ئێستا فڕۆكەخانەی حەلەب و سەرجەم ئەو ڕێگایانەی دەچنەوە شارەكە داخراون.

بەوتەی ڕوانگەی سوریا بۆ مافەكانی مرۆڤ، هێزەكانی سوپای سوریا لەكاتی هێرشی ئەو گروپە چەكدارانە بەرگرییەكی ئەوتۆیان نەكردووە، ئێستاش زۆربەی شارەكە و دەوروبەری لەدەستی گروپە چەكدارەكان و بەشێكیشی لەلایەن هەسەدەوە كۆنترۆڵكراوە.

هێرشکردن باشترین بەرگرییە

ئەوەی لەناكاو و جێی سەرنج بوو خێرا دەستێوەردانی هێزەكانی سوریای دیموكرات بوو لە حەلەب، بەهۆی ئەوەی دوو گەڕەكی كوردی لە شارەكە هەن و دانیشتوانەكەی بۆ خۆپاراستن چەكیان هەڵگرت، هەسەدە دەڵێت ئەو هێزانەیان بۆ بەرپەرچدانەوەی هەر هێرشێكی دوژمن بردووە.

بەهۆی ئەو شەڕەوە كە بە خوێناویترین شەڕی نێوان ئۆپۆزسیۆن و حكومەتی سوریا دادەنرێت، تائێستا 311 كەس كوژراون كە 20 یان سڤیلن و زۆربەی كوژراوەكانی دیكەش لە هێزەكانی ئۆپۆزسیۆنن بەهۆی ئەوەی هێزی ئاسمانییی ڕووسیا بەردەوام بۆردومانیان دەكات.

هەر بەهۆی ئەو شەڕەی لەحەلەب و دەوروبەری ئیدلب دەستیپێكردووە، هەزاران ئۆتۆمبێل بەڕیز شارەكەیان جێهێشتووە و بەشێكیش لە دانیشتوانی شارەكە چوونەتە ئەو دوو گەڕەكە كوردییەی هەسەدە هێزی بۆ پاراستنی بردووە، هەرچەندە ئۆپۆزسیۆنی سوریا هەڕەشەی ئەوەدەكات كە هێرش دەكاتە سەر ئەو دوو گەڕەكەش بەڵام هەسەدە ڕایگەیاندووە بەر بە هێرشی ئەو گروپانە دەگرن و ئامادەن بۆ بەرگرییكردن.

لە ساڵی 2011ەوە كە شەڕی سوریا دەستیپێكردووە، هیچ كاتێك شەڕی بەوشێوەیە گەورە و توندوتیژ بەڕێوەنەچووە، تا ساڵی 2020 زۆربەی گرژییەكانی سوریا خاوبوونەوە و پێكدادانەكان ناوبەناوبوون و بەرەیی نەبوون، بەڵام شەڕی ئەم دواییەی حەلەب دۆخەكە دەباتە ئاستێكی دیكەوە.

تورکیا بێدەنگە

ئەوەی جێگەی سەرنجە تائێستا توركیا بەفەرمی پشتیوانی ئەو هێرشانەی ئۆپۆزسیۆنی سوریای نەكردووە، لەكاتێكدا بەشێك لەچاودێران پێیان وایە ئەو هێرشە بە پشتیوانی توركیا كراوە و وەك فشارێكە بۆ بەشار ئەسەد كە گوێی بە داواكاریەكانی نەدا بۆ ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكان لەگەڵیدا.

هاكان فیدان وەزیری دەرەوەی توركیا لە نوێترین لێدواندا لەوبارەیەوە وتی "توركیا تێوەنەگلاوە لەو هێرشانەی حەلەب بەڵام هەنگاوی پێویست دەگرێتەبەر".

گۆڕانکارییەکان کاریگەری دەبێت

بەوتەی چاودێرانی دۆخی سوریا و ناوچەكە، ئەو گۆڕانكاریانە لە ئێستا و داهاتووشدا كاریگەری دەبێت، بەتایبەت كە بەهۆی دەستبەسەرداگرتنی حەلەب و دەوروبەری زۆرترین ئاوارە دەگەرێنەوە بۆ ئەو ناوچانە، جگە لەوەی ڕۆڵی دەبێت لە بەهێزیی ئۆپۆزسیۆن لە گفتوگۆكانی ئاستانە لەبەرامبەر سوریا.

جگە لەوەی لەڕووی سەربازییەوە حەلەب ناوچەیەكی گرنگە و هەر لایەنێك بەتەواوەتی كۆنترۆڵی بكات دەتوانێت بە ئاسانی كاریگەری لەسەر دواڕۆژی سوریا هەبێت، بەڵام ئەوەی ڕێگرە لە دانپێدانانی ئیدارەی شارەكە لەلایەن وڵاتانەوە ئەوەیە كە زۆربەی ئەو گروپانە لە لیستی تیرۆردان و چەكداری توندڕەون، لەوانەش بەشێكیان بەرەی نوسرەی پێشوون كە ئێستا لە چوارچێوەی سوپای نیشتمانی سوریادان و توركیا پشتیوانییان دەكات، ئەوانی دیكەش لەگەڵ دەستەی تەحریری شام بەشێكی زۆریان چەكداری بیانی ڕێكخراوی قاعیدەن و ناویان لەخۆیان ناوە سوپای ئازادی سوریا.

تورکیا چی دەوێت؟

بەشێك لە چاودێران وای بۆدەچن توركیا لە ڕێگەی ئەو گروپانەوە دەیەوێت هەژموونی خۆی لە سوریا بەهێز بكات و بەوەش ئەو ناوچە ئارامەی پێشتر دووجار بۆ زامنكردنی هێرشیكردەسەر ڕۆژئاوای كوردستان بە داگیركردنی ئەو ناوچانە بەرفراوانی بكات، جگە لەوەی نزیكەی دوو ملیۆن ئاوارەی سوری بۆ بگەڕێنێتەوە كە لە وڵاتەكەیدان.

ناکۆکیی ڕوسیا و ئێران

بەشێك لە چاودێرانیش پێیان وایە ئەو گۆڕانكارییە خێرایەی لە حەلەب و دەوروبەری ئیدلب ڕوویدا، پەیوەندی بە ناكۆكی نێوان ڕوسیا و ئێرانەوە هەیە، كە دوای ڕاگەیاندنی ئاگربەست لە لوبنان ڕوویداوە، وەك ئەوان دەڵێن ئێران بە ئاگربەستەكە ڕازی بووە و ڕوسیا ناڕازی، بەوهۆیەشەوە توركیا هەلەكەی قۆستووەتەوە بۆ ئەوەی هانی گروپەكان بدات كە هێرشەكە ئەنجام بدەن و بەوەش زیاتر لە مەیدانی سیاسی سوریا حسابی بۆ بكرێت.

 میدیاكان و چاودێرانی توركیا لێدوانی جیاوازیان لەبارەی هێرشەكانی چەكدارەكانی سوریاوە بۆ سەر حەلەبو ئیدلەبەوە بڵاو دەكەنەوە، بەشێكیان پشتیوان و بەشێكی دیكەشی بە دەستی ئیسرائیل ناوی دەبەن.

 هەرچەند ژمارەیەك لە میدیاكانی نزیك لە ئاك پارتیی دەسەڵاتداری توركیا بانگەشەی ئەوە دەكەن كە حەلەب لە لایەن ئۆپۆزسیۆنی سوریی سەر بە توركیاوە كۆنتڕۆڵ كراوە، بەڵام حكومەتی توركیا بە هەستیارییەوە لە كۆنتڕۆڵكردنی حەلەب دەڕوانێت لەلایەن دەستەی ڕزگاركردنی شام، كەسانی نزیك لە ئاك پارتی نیگەرانن لەوەی ئەمە زەمینە بۆ دروستكردنی ڕێڕەوی داود خۆش بكات و بە گومانەوە لە هەڵوێستی ڕووسیا دەڕوانن لەوبارەیەوە.

ئیسرائیل ڕۆڵی چییە؟

بەڵام پێناچێت توركیا زۆر لەم ڕووداوانە سود وەربگرێت، بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی پێشتر وەزیری دەرەوەی ئیسرائیل وتی "دەیانەوێت لە سوریا پەیوەندییەكانی باشیان لەگەڵ كورد و دروزییەكان هەبێت".

دوای ئەو لێدوانەش ئیسرائیل هێرشەكانی بۆسەر پێگەكانی سوپای سوریا و حزبوڵا لە سوریا چڕكردەوە، ئامانجیش لەوە لاوازكردنی سوپای سوریا بوو، بەڵام ئیسرائیل نایەوێت حكومەتەكەی بەشار ئەسەد بكەوێت و ڕژێمی ئێستای لە گروپە چەكدارە توندڕەوەكانی نزیك لە توركیا پێباشترە، هەرئەمەش سەرچاوەی ترسی توركیایە.

لە كەیەوە پلان بۆ هێرشەكە دادەنرێت؟

ئەمڕۆ ڕۆژنامەی توركیا نزیك لە ئاك پارتی لە زاری ئەندامی دەستەی دامەزرێنەری سوپای سوریای ئازاد، ڕیاز ئەسەد بڵاوی كردووەتەوە كە سێ مانگە ئامادەكاریی دەكەن بۆ ئەو هێرشەی كە لە ئیدلبەوە بۆ سەر سوپای سوریا دەستی پێ كردووە و بەشی هەرە زۆری حەلەب كۆنتڕۆڵ كراوە، كەچی پسپۆڕی ئەمنی و سەربازیی توركیا، عەبدوڵڵا ئاغار ڕەتی دەكاتەوە ئەو هێرشە لەلایەن ئۆپۆزسیۆنی سورییەوە ئەنجام درابێت و جەخت لەوە دەكاتەوە ئەمە كاری دەستەی تەحریری شامە.

ئەوەی دڵخۆشە بە كۆنتڕۆڵكردنی حەلەب تەنیا ڕۆژنامەی توركیا نییە، بەڵكو ڕۆژنامەی یەنی شەفەق'ی سەر بە ئاك پارتی و كەناڵە ئاسمانییەكانی وەك A Haber، Haber Global  و TGRTبانگەشەی ئەوەیان كردووە كە دوای تێپەڕینی هەشت ساڵ شارەكە كەوتووەتەوە ژێر دەستی گروپەكانی سەر بە ئۆپۆزسیۆنی سوریا و ئەگەری ئەوەیش نزیكە ئۆپۆزسیۆنی سوریی قەزای تەلڕەفعەت لەژێر كۆنتڕۆڵی یەپەگە دەربهێنن.

لە بەرامبەردا كەناڵە ئاسمانییەكانی Haber Türk، CNN Türk و NTVی نزیك لە دەسەڵاتی توركیا بە گومانەوە لە كۆنتڕۆڵكردنی حەلەب دەڕوانن و باس لەوە دەكەن كە دەستەی تەحریری شام سەر بە ئەلقاعیدەیە و "ڕێكخراوێكی تیرۆریستی"یە. وەك ئاماژەیەك بۆ ئەوەی هیچ پشتیوانی و ئایندەیەكی نابێت.

ڕێرەوی داودی ئیسرائیل چییە و چی پەیوەندییەكی بە ڕووداوەكانی حەلەبەوە هەیە؟

لەمبارەیەوە عەبدوڵڵا ئاغار كە بەر لە خانەنشینبوونی لە سوپای توركیا ئەركدار بووە لە چەندین ناوچەی پارێزگاكانی ئامەد، سێرت و شرنەخ لە باكوری كوردستان، ناوچە هاوسنورییەكانی نێوان باكور و باشوری كوردستان و ئازەربایجان، هەشت كتێبی چاپكراوی هەیە، بە Haber Türk و Sözcü Tvی ڕاگەیاند كە دەبێت توركیا زۆر بە وریایییەوە مامەڵە لەگەڵ ئەو پێشهاتە نوێیە بكات و لەوانەیە ئەمە زەمینە بۆ دروستكردنی ڕێڕەوی داود خۆش بكات.

ڕێڕەوەكە خۆی دەبینێتەوە لە هێڵێكی بۆڕی نەوت و گازی سروشتی كە لە عێراقەوە بە ناوچەكانی ژێر دەستی یەپەگەدا تێدەپەڕێت لە سوریا و بۆ ئیسرائیل درێژ دەبێتەوە.

ئەگەر ڕێگە لەو ڕێڕەوەیش نەگریت، ڕێڕەوەكە لە دەرەوەی ئیرادە و ویستی توركیا دروست دەبێت.

ناوبراو پێی وایە ئەنجامدانی ئەو هێرشە لە ئان و ساتی ڕاگەیاندنی ئاگربەست لە نێوان حیزبوڵڵای لوبنانی و ئیسرائیل جێگای سەرنجە و دەڵێت: "هەرچەند ئەوە بووە هۆی مانەوەی دەسەڵاتی بەشار ئەسەد ئێران و ڕووسیا بوون، بەڵام ڕازیبوونی حیزبوڵڵا بە ڕاگەیاندنی ئاگربەست، ناكۆكی خستۆتە نێوان ئێران و ڕوسیاوە".

 چونكە بەوتەی ئەو“لە كاتێكدا ئێران بە ڕاگەیاندنی ئەو ئاگربەستە ڕازی بوو، بەڵام پرس بە ڕووسیا نەكراوە، بۆیە بەپێچەوانەی جارەكانی پێشوو كە بە توندترین شێوە هێرشی ئاسمانی دەكردە سەر ئەو گروپانەی هێرشیان دەكردە سەر یەكەكانی سوپای سوریا، ئەمجارە ڕووسیا بە خەمساردی لە دۆخەكە دەڕوانێت".

"بەهۆی ئەوەی ڕۆژانە ئیسرائیل 10-12 هێرش دەكاتە سەر هێزەكانی حكومەتی سوریا و حیزبوڵڵا، بۆشایییەكی ئەمنیی زۆر لە ناوچەكانی وەك حەڵەب دروست بووە، هەوڵ دەدرێت ئەو بۆشایییە بە چەكدارانی دەستەی ڕزگاركردنی شام پڕ بكرێتەوە" ئەو ئەفسەرەی پێشووی توركیا وا دەڵێت.

ئەوەی تا ئێستا بێدەنگە ئەمریکایە، لە ئەگەری دەستێوەردانی لە دۆخەکە سیناریۆکان زیاتر ڕوون دەبنەوە کە کێ پلانداڕێژەر و کێش جێبەجێکاری ڕووداوەکان دەبێت و چی لایەنێکیش سودمەند دەبێت، بەلەبەرچاوگرتنی ئەوەش کە ئەمریکا هەسەدە وەک هاوبەشی خۆی بۆ بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر لە سوریا دەبینێت پێدەچێت ڕێگەنەدات ئەو گروپانە هێرشی بەرفراوان بکەنە سەر هەسەدە.

سەرەڕای ئەو شیكردنەوە و زانیارییانە، هێشتا هیچ دەستێك بە تەواوەتی ئاشكرا نییە، ئەوەش ڕوون نییە چی لایەن و وڵاتێك لەم ڕووداوانە سودمەند دەبێت.