سندوقی دراوی نێودەوڵەتی: ئابوری عێراق لە مەترسیدایە

پوختە

سندوقی دراوی نێودەوڵەتی هۆشداریی دا لە ڕێڕەوێکی دارایی مەترسیدار کە كاریگەریى لەسەر سەقامگیری ئابوری عێراق دروست دەکات، ئەمەش بە لەبەرچاوگرتنی زۆر پشتبەستن بە داهاتی نەوت و فراوانبونی خێرای خەرجییەکانی ئێستا، بەتایبەتی موچە و خانەنشینی، بە بڕواى پسپۆڕانى ئابوریش ئەمە لە کاتێکدایە كە کەرتە نانەوتییەكان نزیکن لە بە تەواوەتی وەستان؛ كە وەستانى ئەو كەرتانە؛ وڵات دەخاتە گۆڕەپانێکی ئابوری و سیاسی مەترسیدارەوە.

داتاى كەرتە نانەوتییەكانى عێراق چیمان پێدەڵێن؟

لە ڕاپۆرتێکی ورددا کە سندوقی دراوی نێودەوڵەتی بڵاویکردۆتەوە، گەشەی کەرتی غەیرە نەوتی عێراق لە رێژەى 13.8% ى ساڵی 2023 بۆ  رێژەى 2.5% مەزەندەکراوە لە ساڵی 2024دا كە ئەوەش دابەزینێكى بەرچاوى بەخۆیەوە بینیوەو ئاماژەیە بۆ کەمبونەوەی وردە وردە لە چالاکییە ئابورییە ڕاستەقینەکان لە دەرەوەی نەوت.

بەپێی ڕاپۆرتەکە، پێشبینی دەکرێت کورتهێنانی دارایی لە ساڵی 2025 بگاتە 7.5%ی بەرهەمی ناوخۆیی، پێش ئەوەی لە ساڵی 2026دا باز بدات بۆ 9.2%، ئەم کورتهێنانەش بەهۆی دابەزینی داهات و بەرزبونەوەی خەرجییەکانەوەیە، بەتایبەتی لەسەر موچە و خانەنشینی، کە زۆربەی سەرچاوەکانی بودجە بە لەبەرچاوگرتنی نەبونی هیچ بەرهەمێکی هاوتا توشى خوێنبەربونى دارایى دەكەن.

ئایا شکستی مۆدێلی دارایی ئێستای عێراق نزیكە؟

نەوار ئەلسەعدی؛ پرۆفیسۆری ئابوری نێودەوڵەتی لەلێدوانێكى دا بۆ میدیا عێراقییەكان سەبارەت بەو راپۆرتەى سەندوقى دراوى نێودەوڵەتى ئەوەى ئاشكراكردوە كە دەبێت هۆشدارییەکانی سندوقی ناوبراو زۆر بە جیددی وەربگیرێن، نەک تەنها وەک تێبینی تەکنیکی، بەڵکو وەک هۆشدارییەکی ڕون لە شکستی مۆدێلی دارایی ئێستای عێراق.

ئەلسەعدی هەر لەو لێدوانەیدا ئەوەى رونكردۆتەوە؛ كە ئەو کە لەسەر بنەمای دامەزراندن نەک بەرهەمهێنان پایەكانى داكوتیوە، لەسەر موچە نەک گەشەپێدان هەنگاودەنێت، بۆتە شتێکی ناباوەڕو سەیروسەمەرە، هاوكات ئاماژەی بەوەشکرد، کورتهێنانی چاوەڕوانکراو جێگەی سەرسوڕمان نییە، بەڵکو دەرئەنجامی حەتمی ڕێبازی بودجەی فراوانخوازانەیە کە تەنها پشت بە نەوت دەبەستێت بەبێ ئەوەی بنکەیەکی ئابوریی بەردەوام بنیات بنێت.

ئەلسەعدی پێیوایە؛ حکومەتی عێراق وەبەرهێنانی کاتی زیادەی نەوتی نەکردوە بۆ بنیاتنانی سیستەمێکی بەرهەمدار، بەڵکو پەنای بردۆتە بەر فراوانکردنی دامەزراندن و زیادکردنی موچە، ئەمەش دەوڵەتی کردۆتە ئامێرێکی قورس و بێ بەرهەم، لەبەرئەوە کەرتی تایبەت بە گەندەڵی و بیرۆکراسیەتەوە گەمارۆدراوە، ئەمەشڕێگری دەکات لە ڕەخساندنی هەلی کاری ڕاستەقینە یان بەشدارییەکی کاریگەر لە بەرهەمی ناوخۆیی، کە بە بڕوای ئەو، داڕمانی گەشەی كەرتى غەیرە نەوتى خێراتر دەكات.

چاکسازیی بكرێت یان قەرز تا رادەى داڕمان؟  

سەبارەت بەو پێشنیازانە کە لە ڕاپۆرتی سندوقی دراوی نێودەوڵەتیدا هاتوە، سندوقەکە داوای کردوە؛ بە عەقڵانیکردنی خەرجییە ناپێویستەکان و زیادکردنی داهاتە غەیرە نەوتییەکان لە ڕێگەی باج و زەریبەى گومرگییەوە؛ چاکسازییەکی ڕیشەیی لە پێکهاتەی بودجەدا بکرێت. هاوكات داوای چاکسازی لە باجی داهاتی کەسی و بەرزکردنەوەی تەمەنی خانەنشینی و پێداچونەوە بە سیستەمی یارمەتی خانەنشینی دا کردوە.

ئەلسەعدی لەم چوارچێوەیەدا جەختی لەوەكردۆتەوە، كە سندوقەکە داوای خۆپارێزیی ئارەزومەندانە ناکات، بەڵکو داوای پێداچونەوەی عەقڵانیی بە خەرجییەکان دا دەكات.

ئەو پرۆفیسۆرە ئابورییە وتوشیەتى: سەپاندنی باجی پێشکەوتنخوازانە لەسەر داهاتە بەرزەکان و فراوانکردنی بنکەی باج بۆ ئەوەی پڕۆژەی خانوبەرە و بازرگانیش بگرێتەوە، پێویستییەکی نیشتمانییە پێش ئەوەی داواکارییەکی نێودەوڵەتی بێت.

ناوبراو هۆشداری دەدات لەوەی گوێ نەدان بەم داواكارییانە، ڕەنگە ببێتە هۆی قەیرانی نەختینەیی ڕاستەقینە و دەوڵەت ناچار بکات لە ناوخۆ و دەرەوەی وڵات قەرز بکات بۆ پێدانی موچە، ئەمەش یەدەگی نەختینەیی دەشێوێنێت و وڵات دەخاتە ناو سوڕێکی هەڵاوسان و دابەزینی مەترسیدارەوە، لەبەرئەوە پێویستە عێراق لە پێداچونەوەی هەمەلایەنەی پێکهاتە ئابورییەکەیدا سەرمایەگوزاریی لەم هۆشدارییانە وەربگرێت، یان بەردەوام دەبێت لە سیاسەتی خۆدزینەوە؛ تا توانای دارایی وڵاتەکە دەڕوخێت و زۆریی بەرهەمە نەوتییەكەشى لە نیعمەتێکەوە دەگۆڕێت بۆ بارگرانییەکی قورس.