رێككەوتنى هەولێرو بەغدا.. لۆبى ئەمریكا وەك كارتى فشار

پوختە

لە ساڵی 2003ەوە پەیوەندی نێوان بەغدا و هەولێر یەکێکبوە لە کێشە مشتومڕاوییەکانی سیستمی سیاسی عێراق، لەم ساڵانەى دواییشدا گرێبەستە نەوتییەکان و ڕێککەوتنە داراییەکان سەرچاوەی بەردەوامی ناکۆکی بون. لە دەستوری عێراقدا هاتوە کە نەوت و غاز بۆ هەمو عێراقییەکانە، بەڵام لێکدانەوە جیاوازەکان بۆ پرەنسیپی "بەشداریی" قەیرانی دوبارەبونەوەی نێوان حکومەتی فیدراڵی و حکومەتی هەرێمی کوردستانی بەرهەمهێناوە.

ئەم قەیرانە لەگەڵ هاتنەناوەوەی ئەمریکا بۆ ناو پرۆسەی نێوەندگیریی و گوشار؛ ڕەهەندی ناوچەیی و نێودەوڵەتیی وەرگرتوە. کورد لە مێژودا کەناڵی پەیوەندی بەهێزی لە واشنتۆن هەبوە، کە بە لۆبی سیاسی و میدیایی کاریگەر لەناو هەردو پارتی دیموکرات و کۆمارییدا بەهێزتربوە.

ئەمەش سودێکی دیاریکراوی بە كورد پێبەخشیوه لە مامەڵەکردن لەگەڵ ناوەندەکانی بڕیاردانی ئەمریکیى دا، بە پێچەوانەی بەغدا كە زۆرجار ڕوبەڕوی ئاستەنگ بۆتەوە لە دروستکردنی تۆڕێکی فشاری هاوشێوەدا.

تا چەندە لۆبى ئەمریكى كاریگەریى لەسەر كورد هەیە؟

نەوزاد لەتیف توێژەری کاروباری سیاسی لە لێدوانێكى رۆژنامەوانیى دا ئەوە روندەكاتەوە كە کورد پەیوەندییەکی نزیکی لەگەڵ ژمارەیەک لۆبی ئەمریکی هەیە، بەڵام کاریگەرییان بە سنورداریى ماوەتەوە و کاریگەریی لەسەر سروشتی پەیوەندی نێوان بەغدا و هەولێر نییە.

بەپێی ڕێبازە سیاسییە مۆدێرنەکان، ئەم خوێندنەوەیە ڕەنگدانەوەی دو دژایەتییە، لە لایەک کورد خاوەنی لۆبی کاریگەرى ڕاستەقینەیە لە واشنتۆن، کە ڕۆڵی مێژوییان هەبوە لە داکۆکیکردن لە پرسەکانی ناوچەکە لە کۆنگرێس و ئیدارەی ئەمریکا. لەلایەکی ترەوە ئەم لۆبییانە ناتوانن لێکتێگەیشتنە ئاست بەرزەکانی نێوان بەغدا و واشنتۆن بە تایبەت لە پرسە ستراتیژییەکانی وەک هەناردەکردنی نەوت هەڵبوەشێننەوە.

ئەو توێژەرەی کاروباری سیاسی لە درێژەى لێدوانەكەى دا ئاماژەى بەوەداوە كە دواکەوتنی گەیشتن بە ڕێککەوتنی نێوان حکومەتی فیدراڵی و حکومەتی هەرێمی کوردستان دەگەڕێتەوە بۆ پشتبەستنی کورد بە پەیوەندییەکانی لەگەڵ واشنتۆن بۆ فشارخستنە سەر بەغدا بەمەبەستى دڵنیابون لە بەردەوامیی پێدانی موچە. لەگەڵ ئەوەشدا ئەم پشتبەستنە سەرکەوتو نەبوە، بەوپێیەی ئیدارەی باڵای ئەمریکا پاڵپشتی ڕێککەوتنی بەغدا و هەولێر دەکات و داواى گەرەنتی ڕادەستکردنی نەوت و رەوانەكردنى موچەی فەرمانبەران دەکات.

ئایا كورد كارتى فشارى هەیە لە دەرەوەى سنورەكانى خۆى؟

ئەزمونی بەراوردکاریی دەریدەخات کە پشتبەستن بە کەناڵەکانی فشاری دەرەکی ڕەنگە دەستکەوتی دەستبەجێ بەدەستبهێنێت، بەڵام چارەسەری بەردەوام دانانێت، بەوپێیەی بەرژەوەندییەکانی واشنتۆن بەستراوەتەوە بە سەقامگیریی عێراق بە گشتی نەک لایەنگرییەکەی بەرامبەر بە پارتێکی ناوخۆیی دیاریکراو. داتاکانی چاودێریکردن ئاماژە بەوەدەکەن کە پابەندنەبون بە ڕێککەوتنە نەوتییەکانی نێوان حکومەتی ناوەند و هەرێم؛ قەیرانی دارایی گەورەتر دێنێتە ئارا و دەرگا بەڕوی بەکارهێنانی موچە وەک کارتی فشار دەکاتەوە.

شارەزایانی دیپلۆماسی ڕونی دەکەنەوە کە دەسەڵاتی لۆبییە کوردییەکان لە ئەمریکا بە شێوەیەکی کاریگەر نوێنەرایەتی ئامرازێکی فشار دەکات کە کاریگەریی میدیایی و سیاسی هەیە، ئەمەش کاریگەرییەکی زیاتر بە هەرێم دەدات لە واشنتۆن؛ بە بەراورد بە بەغدا، لەبەرئەوە كورد لە دەرەوەى سنورى خۆى تەنها لەرێى راگەیاندن و چالاكیى شەرمنانەى بچوك كارتى فشارى هەیەو پێدەچێت هەندێكجار ئەمریكا پێداچونەوەیەكى پێدابكات، بەڵام بۆ بەكارهێنانى ئەو فشارانە لە دژى بەغدا، ئەمریكا هەرگیز هەڵەى لەوجۆرە ناكات، چونكە ویستى ئەمریكا هەبونى عێراقێكى سەقامگیرە، نەك توندكردنەوەى گرژییەكانى نێوان هەردولا.

بەپێی لێکدانەوە یاساییەکان، هەر ڕێککەوتنێکی نێوان بەغدا و هەولێر بە فشاری لۆبی ناتوانرێت سەرپێچی پێ بکرێت، بە مەرجێک دەقی دەستوری بە ڕونی ناوەندییەتی یاخود مەركەزیبونى بەڕێوەبردنی پرسی نەوت دیاری بکات، بۆیە ڕەنگە پشتبەستنی کورد بەو کەناڵە دەرەکییانە وەک کارتی دانوستان بەکاربهێنرێت، بەڵام ناتوانێت چوارچێوە دەستورییەکە هەڵبوەشێنێتەوە کە پەیوەندییەکە بەڕێوەدەبات.

كورد چ زیانێكى بەركەوت كاتێك نفوزى خۆى لە عێراق گۆڕى بۆ لۆبى لە ئەمریكا؟

بەپێى بیروڕاى چاودێرانى سیاسى لە عێراق، دیمەنەکە لە بنەڕەتدا ئاوەژوبۆتەوە کاتێک کورد لە پشت بەستن بە نفوزی ناوخۆیی خۆیەوە لە عێراق؛ گۆڕدرا بۆ پشت بەستن بە لۆبییە ئەمریکییەکان؛ کە پەیوەندی کاریگەرییان لە کۆنگرێس و ئیدارەدا تا رادەیەك دروستکردوە، نەك ئەوەى ببێت بە كاریگەرییەكى كرداریى، ئەمەش ئەگەرچى سودێکی پێبەخشی کە بەغدا نییەتى، بەڵام ئەوەی نەگۆڕاوە ئەوەیە کە ئەم لۆبییانە ئایا تاچەندە بەهێزن؟ بۆچى ناتوانن گۆڕانكاریى لە دیدگاى واشنتۆن و ئەو بڕیارە ستراتیژییانەدا بكەن کە پشتیوانی لە ڕێککەوتنی نەوتی بەغدا و هەولێر دەکات؟.

كەواتە؛ پێشبینى چاوەڕوانکراو ئەوەیە کە بەردەوام پشتبەستن بە کاریگەریی دەرەکی دەبێتە هۆی درێژکردنەوەی ناکۆکییەکان و دواکەوتنی جێبەجێکردنی ڕێککەوتنەکانیش زیاد دەکات،  بەڵام لە کۆتاییدا هەرێم لە پابەندبون بەو ڕێسا دەستوری و ئابورییە بێبەری ناکات کە سەرچاوەکانی بە گشتی بەعێراقەوە دەبەستێتەوە. لەبەرئەوە دەرئەنجامەکەی ئەوەیە کە دەسەڵاتی لۆبییەکان ڕەنگە ڕێگەی سیاسی بە هەرێم ببەخشێت، بەڵام نوێنەرایەتی بەدیلێک ناکات بۆ لێکتێگەیشتنی ناوخۆیی بەردەوام لە نێوان حکومەتی ناوەندی و هەرێمدا.