عێراق هاوردەکردنی غاز لە تورکمانستان دوادەخات

پوختە

سەرەڕای گرێبەستی لەمێژینەی هاوردەکردنی غاز لەنێوان عێراق و تورکمانستان، بەڵام هێشتا پڕۆژەکە وەستاوە و تا ئێستا جێبەجێ نەکراوە.

 بەگوێرەى راى پسپۆڕانى ئابوریى، هۆكارى جێبەجێنەكردنى گرێبەستەكە، بەهۆی زیادبونی فشارەکانە لەسەر کەرتی وزەی وڵات، بەتایبەتی لە مانگەکانی هاویندا کە بەکارهێنان دەگاتە لوتکە و ئەم دواکەوتنەش پرسیار لەسەر ئەگەریى سەركەوتنى ڕێککەوتنەکە و هۆکارەکانی شکستی دەوروژێنێت، بێگومان ئەوەش بە لەبەرچاوگرتنی پێویستی بەپەلە بۆ کەمکردنەوەی پشتبەستن بە سوتەمەنی شل و چارەسەرکردنی کورتهێنانی بڕى وزە بۆ تۆڕەكانی کارەبا.

هۆكارى جێبەجێنەكردنى گرێبەستەكە چییە؟

شارەزایان پێیانوایە؛ دواکەوتنەکە بەهۆی یەک فاکتەرەوە نییە، بەڵکو بۆ پێکەوەگرتنی تەحەددای تەکنیکی و سیاسی و ناوچەیی دەگەڕێتەوە کە ڕێگرن لە ڕێککەوتنەکە و زیانی کەڵەکەبوی وزە بۆ عێراق دروست دەکەن.

لەمبارەیەوە، عەباس ئەلشەتری شارەزای بواری وزە لە لێدوانێكى رۆژنامەوانیى دا ڕاگەیاند، دواکەوتنی جێبەجێکردنی ڕێککەوتنی هاوردەکردنی غاز لە تورکمانستان دەگەڕێتەوە بۆ کۆمەڵێک تەحەددای تەکنیکی و لۆجستی، جگە لە هۆکاری سیاسی و ئابوری کە ڕەنگە لەدەرەوەی کۆنترۆڵی هەردولا بێت، ئەم دواکەوتنانە کاریگەری نەرێنی لەسەر سەقامگیریی سیستمی وزە دەبێت، بەتایبەتی لەبەر ڕۆشنایی زۆری خواستی ناوخۆ لە ماوەی مانگەکانی هاویندا.

ئەلشەتری، ئاماژەی بەوەشدا کە پێشبینی دەکرا ڕێککەوتنەکە یارمەتیدەر بێت لە کەمکردنەوەی فشارەکان لەسەر تۆڕی کارەبا و کەمکردنەوەی پشتبەستن بە "سوتەمەنی شل"ی گرانبەها، بەڵام دواکەوتنی جێبەجێكردنى گرێبەستەكە لەئێستادا دەتوانێت ببێتە هۆی بەردەوامبون یان توندبونەوەی قەیرانی وزە لە هەندێک ناوچەدا، بەتایبەتی لەگەڵ بەرزبونەوەی پلەکانی گەرما و دابەزینی غازى هاوردەكراوى ئێران.

ئایا دواخستنى گرێبەستەكان رەنگدانەوەى لەبەریەكهەڵوەشانى ژێرخانى وزەى عێراقە؟

خوێندنەوە شیکارییەکان ئەوە دەردەخەن کە دواکەوتنی هاوردەکردنی غاز لە تورکمانستانەوە ڕەنگدانەوەی لەبەریەكهەڵوەشانى ژێرخانی وزەی عێراق و نەبونی توانای سیاسەتە بۆ وەرگێڕانی ڕێککەوتنە کاغەزیەکان بۆ پڕۆژەی ڕاستەقینە.

لەلایەكى ترەوەو لەکاتێکدا حکومەت بەردەوامە لە قسەکردن لەسەر هەمەچەشنکردنی سەرچاوەکانی وزە، ئەو بوارە ئەوە نیشان دەدات کە هۆکارە بیرۆکراسی و سیاسی و ناوچەییەکان بەردەوامن لە گرتنی کۆت و بەندەکانی بڕیاردانی جێبەجێکردن و ڕێگریی لە هەر ڕێگایەک دەکەن کە لەگەڵ هاوسەنگییە ئاڵۆزەکانى پارتە سیاسییەكانى عێراق دا نەگونجێت.

ئەلشەتری، ڕونیشیکردەوە کە یەکێک لە هۆکارە دیارەکانی دواکەوتنەکە، تەواونەکردنی ژێرخانی پێویست بۆ گواستنەوەی غاز لە ڕێگەی ئێرانەوەیە و ئاماژەی بەوەدا کە هێشتا هەندێک بۆری لە قۆناغی نۆژەنکردنەوە یان فراوانکردندان، ئەمەش پێویستی بە کاتی زیادە و وەبەرهێنانی بەرچاویش نییە.

میكانیزمى نرخ و پارەدان چۆن دەمێنێتەوە؟

ئەو شارەزایەى بوارى وزە پێیوایە، میکانیزمی نرخ و پارەدان وەک خاڵێکی سەرەکی مشتومڕ دەمێنێتەوە، چونکە تا ئێستا هیچ ڕێککەوتنێکی کۆتایی لەنێوان لایەنە پەیوەندیدارەکاندا نەکراوە سەبارەت بە نرخی غاز و مەرجەکانی پارەدان، بێگومان ئەوەش بە لەبەرچاوگرتنی هەڵاوسانی نرخی وزەی جیهانی.

ئەلشەتری، هۆشداریشیدا لەوەی دواکەوتنەکە تەنها بەهۆی هۆکاری دەرەکییەوە نییە، هاوکات عێراق لەناو بەشێک لە دامودەزگاکانی بەشدار لە جێبەجێکردندا ڕوبەڕوی ئاستەنگی بیرۆکراتی و تەکنیکی دەبێتەوە، ئەمە جگە لەوەی بە هۆی حیساباتی سیاسی ناوخۆیی یان فشارە هەرێمییەکانەوە، هەندێک لە دەزگا فەرمییەکان ئامادەنین بڕیاری چارەنوسساز بدەن.

ئەلشەترى، لە درێژەى لێدوانەكەى دا بەردەوام دەبێت و دەڵێت: ئەو سزایانەی بەسەر هەندێک لایەنی هەرێمایەتیدا سەپێنراون، کە بڕیارە ڕۆڵیان هەبێت لە لایەنی لۆجستی و دارایی ڕێککەوتنەکەدا، ڕەنگە ڕێگریی لە جێبەجێکردنی هەندێک خاڵى پڕۆژەکە بکەن، بەتایبەتی ئەوانەی پەیوەندییان بە میکانیزمی گواستنەوەی دارایی و هاوکاریی نێوان سنورەکانەوە هەیە.

لە کۆتاییدا، ئەو پسپۆڕەی بوارى وزە جەختی لەوەکردەوە کە چارەسەر لە هەمەچەشنکردنی سەرچاوەکانی وزە و خێراکردنی جێبەجێکردنی پڕۆژەکانی ژێرخانی ئابورى و چڕکردنەوەی هاوکارییە ناوچەیی و نێودەوڵەتییەکانە بۆ دورکەوتنەوە لە زۆر پشتبەستن بە یەک سەرچاوە یان بارودۆخی سیاسی ناجێگیر.

هاوكات، هۆشداریشیدا لەوەی بەردەوامبون لەم شێوازە دواکەوتنانە مەترسیی لەسەر سەقامگیریی سیستەمی کارەبا دروست دەکات و بارگرانی لەسەر ئابوری نیشتمانی زیاد دەکات.

جێى ئاماژەیە، بە وتەی ئەوانەی ئاشنان بەو بابەتە و بە لەبەرچاوگرتنی قەیرانی درێژخایەنی کارەبا و بژاردە سنوردارەکان، گەورەترین تەحەددای عێراق لە ئێستادا؛ تەنها واژۆکردنی گرێبەستەکان نییە، بەڵکو پاراستنیانە لە کاریگەرییە نەرێنییەکان و تێپەڕاندنی کەلێنە ئیدارییە بەربەستەکان و دەستەبەرکردنی دابینکردنی بەردەوامى وزە، تا ئەو کاتەی ئەو گرێبەستە بەدەستدێت. كەواتە، غازی تورکمان وەك مەرەكەبى سەر كاغەز دەمێنێتەوە، لە کاتێکدا تۆڕی نیشتمانی لە ژێر گەرمای هاوین و دابینکردنی سنورداردا بەردەوامە لە خوێنبەربون.