هەرێم و بەغداش رێكبكەون نەوتى هەرێم هەر كێشەى هەیە

پوختە

ماوەیەكى زۆرە هاوڵاتییانى هەرێم لە چاوەڕوانى ئەوەدان كە هەولێر و بەغدا بەیەكجاریى لەسەر پرسى نەوت رێكبكەون و دۆخى ئابورى هەرێمى كوردستان ئاهێكى بەبەردابێتەوەو موچەخۆران لە دڵەڕاوكێى نەبونى موچەو دابەشكردنى بە سێ مانگ جارێك رزگاریان بێت، بەڵام ئەوەى لەپشتى پەردەوە لەنێوان هەولێر و بەغدا و كۆمپانیا نەوتییەكان و توركیادا دەگوزەرێت شتێكى ترە.

ئیرادە بۆ بەرچاو رونیى خوێنەرانى، لەرێى ئەم راپۆرتەوە زانیارى وردو نەبیستراو دەخاتەڕو، كە دەیسەلمێنێت چارەسەركردنى پرسى نەوت هەروا ئاسان نییەو بگرە لە مەحاڵ نزیكبۆتەوەو هەریەك لە پارتى كە زۆرینەى پۆستە هەستیارەكانى حكومەتى هەرێم بەڕێوەدەبات لەگەڵ محەممەد شەییاع سودانى سەرۆكوەزیرانى عێراق راستییەكان لە هەموان دەشارنەوەو خۆیان دەزانن كە ئەمە گەمەیەكى ناشرینەو بە خەڵكى دەكەن.

وەزارەتى سامانه سروشتییەكان لەبارەى پرسى نەوت چ مژدەیەكى فەیك بە خەڵك دەدات؟

بەگوێرەى زانیارییەكانى ئیرادە، تەنها لەسەر كاغەز نەك ئەرزى واقیع، وەزارەتی سامانە سروشتییەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان و وەزارەتی نەوتی عێراق، لەسەر دۆزینەوەى رێگەچارەیەك بۆ هەناردەكردنەوەى نەوتى هەرێم؛ رێككەوتون. هەردولا لەرێى بەیاننامەیەكى هاوبەشەوە دەڵێن: پاش دۆزینەوەى میكانیزمێك بۆ هەناردەى نەوتى هەرێم، كۆنوسى رێككەوتنێك ئیمزاكرا و 23 كەس لە شاندى هەردولا واژۆیان لەسەر كۆنوسەكە كردوە كە 17 ئەندامیان لە شاندى وەزارەتى نەوتى عێراق بون.

هەر بەپێى زانیارییەكانى ئیرادە، ئەو كۆبونەوانەى نێوان شاندى هەردولا لە ناوەڕاستى مانگى رابردوەوە دەستیان پێكردوەو لەماوەى ئەم مانگەدا سەردانى هەمو كێڵگە نەوتییەكانى هەرێم كراوەو لیژنەكەى بەغداش ئەوەى بۆ رونبۆتەوە كە دەبێت بڕى هەناردەكردن بەپێى بەرهەمى كێڵگەكان بخەمڵێنرێت، و دەبێت لەو بڕەش 50 هەزار بەرمیل نەوتى رۆژانە بۆ پێویستیى ناوخۆى هەرێم گلبدرێتەوەو بڕى ماوەش رادەست كۆمپانیاى "سۆمۆ" بكرێت.

خاڵى گرنگ و ئاڵۆزیى نێو ئەو بەیاننامەیە كە تەنها بە دێڕێك باسى لێوەكراوە، ئەوەیە كە پرۆسەى هەناردەكردنەكە تەنها رەزامەندیى توركیای لەسەر ماوە كە دەبێت حكومەتى عێراق لەگەڵ ئەنقەرە لەوبارەیەوە راوێژ بكات.

ئەوەى كێشەیە لەو خاڵەدا ئەوەیە، كە توركیا لەسەر بڕى هەناردەكەو میكانیزمى پرۆسەكەو رێژەى قازانجى حكومەتى ئەنقەرەو مەرجەكانى خۆى لەو پرسە ئابورییە گەورەیەى داهاتى هەرێم و بەغدا و ئەنقەرە پێكەوە گرێدەدات، هەر وا بە ئاسانى رەزامەندیى دەرنابڕێت و كۆى گشتى پرۆسەكە دەخاتە قۆناغێكى ئاڵۆزەوە، كە ئەم راستییە تاڵە هەم پارتى و هەم سودانى بەباشى دركیان پێكردوەو هەردولا بە مەبەستى تایبەتى خۆیان خەڵكى پێ چەواشە دەكەن و پرسى نەوت بە لارێدا دەبەن.

پارتى دەیەوێت بەو خۆگێلكردنە لە جێبەجێكردنى رێككەوتنەكان، قەیرانەكە بخاتە سەر ئەستۆى بەغدا و ئەنقەرە كە ئەوان لەناو خۆیاندا رێكناكەون و بە تەواوى خۆى بدزێتەوە لە سەرجەم  بەرپرسیارێتییەكان.

سودانى بێدەسەڵاتیش كە لەلایەن چوارچێوەى هەماهەنگییەوە چراى بەختیان لە داهاتوى كایەى سیاسى عێراقدا كوژاندەوە، بەهۆى نزیكبونەوەى بانگەشەى هەڵبژاردنەكانى عێراقەوە، دەیەوێت، هەم هەرێم لەخۆى زویر نەكات، هەم لەنێو شەقامى شیعیى دا بڵێت ئەوەتا من بە سیاسەتى ئێوە لەگەڵ پرسى نەوتى هەرێم دا دەجوڵێمەوەو لە كارنامەى سیاسى و ئابورى ئێوە لانادەم.

بۆچى قورسە توركیا رەزامەندیى لەسەر هەناردەى نەوتى هەرێم بدات؟

پاش ئەوەى داداگاى تایبەت بە ژورى بازرگانى نێودەوڵەتى لە پاریس لە مانگى ئازارى 2023دا بڕیارى لەسەر نایاسایى بونى هەناردەى نەوتى هەرێم لە رێى بەندەرى جەیهانى توركییەوە دا، بەو بڕیارە توركیا پابەندكرا بە قەرەبوكردنەوەى عێراق بە بڕى 1.5 ملیار دۆلار، كە جێبەجێكردنى ئەو داوایە لەلایەن توركیاوە نەك قورسە، بەڵكو مەحاڵە؛ چونكە ئابورى شلۆقى توركیا بەرگەى دابەزینێكى ترى بەهاى لیرەى توركی ناگرێت چ جاى بگات بەوەى قەرەبوى نەوتى هەناردەكراوى چەند ساڵەى هەرێم بداتەوە، كە لەو ساتەوەختەدا خودى توركیا گەورەترین سودمەندى ئەو كارە نایاساییەى نێوان هەرێم و ئەنقەرە بوە.

هاوكات، توركیا لەئیستادا نەك بە هەناردەكردنەوەى نەوت بەوشێوەیەى هەرێم  و بەغدا لەسەرى رێككەوتون رازى نابێت، بەڵكو داواى قەرەبوى ئەو ماوەیە دەكات كە نەوتەكە راگیراوەو هاوكات دەیەوێت عێراق لەو بڕى سزایەى سەر توركیا خۆشبێت كە دادگاى تایبەت بە ژورى بازرگانى نێودەوڵەتى لە پاریس بەسەر وڵاتەكەى دا سەپاندوە.

پێشتریش ئیرادە لە دو راپۆرتى جیاوازدا لەسەر پرسى هەناردەكردنەوەى نەوتى هەرێم لە رێى بەندەرى جەیهانى توركییەوە لە کاردانەوەی بڕیارەکەی ڕەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆککۆماری تورکیا بۆ هەڵوەشاندنەوەی ئەو ڕێککەوتنە نەوتییەی لەگەڵ عێراقدا هەیبو لە ساڵى 1973وە، ئاماژەى بە لێدوانێكى نەوار ئەلسەعدی پرۆفیسۆری ئابوری نێودەوڵەتی دابو كە وتبوى: مەرجی هەناردەکردنی نەوت لە ڕێگەی بۆری کەرکوک- جەیهانەوە بەشێوەیەكى یاسایى  دیاریکراوەو ئەو بڕیارەى ئەردۆغانى بە وەرچەرخانێکی هەستیار لە پەیوەندی ئابوری نێوان هەردو وڵاتدا زانی، کە هەڵگری ڕەهەندێكى ئاڵۆزی یاسایی و ئابوری و ستراتیژییە.

هاوكات لە راپۆرتى دوەمى ئیرادەدا،  گۆڤەند شیروانی شارەزای بواری نەوت، لە لێدوانێكى دا بۆ میدیا عێراقییەكان رایگەیاندبو، تورکیا هەوڵدەدات هەناردەی نەوت لە ڕێگەی بۆرییەوە بۆ نزیکەی یەک ملیۆن بەرمیل لە ڕۆژێکدا زیاد بکات، ئەمەش دوای ئەوە دێت كە پێش داخستنى بۆرییەكان لە ساڵى 2023 رۆژانە تەنها 400 هەزار بەرمیل نەوت دەگواسترایەوەو هەناردە دەكرا.

ئایا پرسى نەوتى هەرێم لە دەستى هەرێم و عێراق دا ماوەتەوە؟

كەواتە ئەوەى لێرەدا رون و ئاشكرایە ئەوەیە كە پرسى هەناردەى نەوتى هەرێم لەوە دەرچوە لە دەستى هەرێم و عێراق دا بێت، بەڵكو بۆتە پرسێكى هەرێمى و تەنانەت نێودەوڵەتیش، هەربۆیە چى دى هەواڵى رێككەوتنى هەولێر و بەغدا لەسەر ئەو پرسە دڵخۆشكەرى نین و پرۆسەكە تا رەزامەندیى وڵاتانى ئیقلیمى و نێودەوڵەتى وەرنەگرێت، مەحاڵە دەست بەهەناردەكردنەوەى نەوت بكرێتەوە.