موچەى فەرمانبەران لەنێوان نەوتى قاچاغ و خەمسارديى هەرێم

لە دواى راپەڕینى گەلى كورد لەساڵى 1991 و دواتر هەڵبژاردنە پەرلەمانییەكەى كوردستان لەساڵى 1992، رۆژ بە رۆژ نەهامەتى و برسێتى و بێ موچەیى شەڕى ناوخۆ و نەبونى خزمەتگوزاریى و شكستى ئەزمونى بەڕێوەبردنى هەرێم و چەندین كێشەو گرفت و قەیرانى تر، بەرۆكى خەڵكى هەرێمى كوردستانى دەگرێت و لەئێستاشدا رزگاربون لەو دۆخە بۆتە مەحاڵ.

نەوتى هەرێم و كێشەى بەردەوام

كێشەكان ئەوكاتە زیاتر ترسناكبون كە نەوتى هەرێم لەژێر ناوى ئابوریى سەربەخۆ بەتەواویى هەڕاج كرا و دەیان و سەدان كێشەى ترى ئابورى و سیاسى و كۆمەڵایەتى لێكەوتەوە.

لەلایەكى ترەوە، وەزارەتی نەوتی عێراق چەندینجار حکومەتی هەرێمی کوردستانی لە بەردەوامیدان بە قاچاخچێتی نەوت بە بەرپرسیار زانیوەو جەختی لەوە کردۆتەوە کە زیان بە داهاتی گشتی و ناوبانگی نێودەوڵەتی عێراق دەگەیەنێت و بەغدا ناچار دەکات بەرهەمهێنان کەم بکاتەوە بۆ ئەوەی پابەند بێت بە پشکەکانی ئۆپێکەوە.

لەماوەكانى پێشتردا وەزارەتی نەوتی عێراق بەردەوام ئاماژەى بەوەداوە، حکومەتی هەرێمی کوردستان لە ڕوی یاساییەوە بەرپرسیارە لە بەردەوامی قاچاخچێتی نەوتی هەرێم بۆ دەرەوەی وڵات، لەبەرئەوە بەغدا مافی خۆیەتی هەمو ڕێوشوێنێکی یاسایی لەو بارەیەوە بگرێتەبەر.

 کۆنترۆڵکردنی نەوت و غاز زۆرجار سەرچاوەی گرژیی نێوان بەغدا و هەولێر بوە، عێراق لەژێر فشاری ڕێکخراوی وڵاتانی هەناردەکاری نەوت (ئۆپێک)دایە بۆ کەمکردنەوەی بەرهەمهێنانی ئێستا لەپێناو قەرەبوکردنەوەی زیادە بەرهەمهێنانی پێشو. ئۆپێک بەقاچاغبردنى نەوت لە کوردستانەوە وەک بەشێک لە پشکی عێراق هەژمار دەکات.

هاوكات، حزبەكانى دەسەڵات بە پلانێكى تۆكمەو بەرنامە بۆ داڕێژراو، بە مەبەستى كپكردنەوەى دەنگى ناڕازیى و توڕەیى شەقام؛ لە رێى میدیاكانیانەوە بەردەوام دەكەونە چەواشەكاریى و بێقیمەتكردنى قسەى كەسانى روناكبیرو بێ نرخكردنى خۆپیشاندان و راى گشتيى شەقام.

میلـلەتى كورد لەسەرەتاى راپەڕینەوە تا ئێستا بێجگە لە نەهامەتى هیچ دەستكەوتێكى لە حوكمڕانى كوردیى نەبینیوە، لە ئێستاشدا بەهۆى خراپیى بڕیاردانى سیاسيى و ئابوريی؛ دۆخى هاوڵاتیيان بە تایبەتى فەرمانبەران لە حاڵەتێكى وەها خراپدایە كە لە دەیەكانى پێش حوكمڕانى حكومەت و پەرلەمانى كوردییەوە بە هیچ جۆرێك ئەو ناسەقامگیرییە ئابوريى و سیاسيى و برسێتيى و دەردە كۆمەڵایەتییانەى ئێستاى نەبینیوە، ئەمە سەرەڕاى زیادبونى باجێكى زۆرى بێ مانا لەسەر هاوڵاتیيان كە وەك ئەوەى كەرتى گشتى و حكومییان وێرانكرد؛ لە هەمان كاتدا كەرتى تایبەتیش لەدۆخێكى ناسەقامگیریى و بێ متمانەیى و كەوتنێكى موحەقەق دایە.

 شەڕى ئێران و ئیسرائیل و دواكەوتنى موچە

شەڕى ئێستاى نێوان ئیسرائیل و ئێران بوە بە دەرفەتێكى باش بۆ حكومەتى كاربەڕێكەرى هەرێم و بەغدا تا خۆیان بدزنەوە لە پێدانى موچە، ئەوەتا مانگى شەش بەبێدەنگى دەڕوات و بەشێوەیەكى سیستماتیك خەڵك دەخڵەتێنرێت بە دانیشتن و بڕیارە بێ بەهاكانى دادگاى فیدراڵى كە ئەویش بە ئاشكرا وتویەتى ئەم پرسە تایبەتمەند نییە بە دادگاكەو پرسێكى سیاسییە.

شەڕى نێوان هەردو ولآتى ئێران و ئیسرائیل كە تا داهاتویەكى نادیار بەردەوام دەبێت، هەرێم كردویەتى بە بیانویەك تا خەڵكى پێوە سەرقاڵ بكات و پرسى موچە زیاتر دوابخات، چونكە لە هەرێم زۆر بە ئاسانى بەرپرسان دەتوانن موچەى مانگێك و دوان و سیان نەدەن و لە مانگى چوارەمیشدا كاتێك موچە بە كەموكوڕییەوە دەدرێت؛ خەڵك دەبێت مەمنون بێت و قسە نەكات.

لە هەرێم؛ خەڵك حزب و حكومەت بەخێودەكات

لەپاڵ ئەوەى هەرێم موچە نادات بە خەڵك و موچەخۆران، بەڵام باج و زەڕیبەكانى وەك خۆیەتى و كاڵاو شمەك لە بازاڕدا هەر گرانەو بەپێچەوانەى هەمو دونیا بەردەوام خەڵك دەبێت حكومەت و حزبەكان بژێنێت و پارەیان بۆ كۆبكاتەوە.

حكومەتێكى بێ پلانى وەك ئەم بەناو حكومەتەى هەرێم، سەرەڕاى ئەوەى بەرپرسەكانى رۆژ بە رۆژ ژیانى خەڵكى هەرێمەكە قورس دەكەن، بەڵام نەمانبینى رۆژێك یەكێكیان هەست بە لێپرسینەوە بكات و ویژدانى ئازارى بدات و تەنانەت هیچ نەبێت لە پۆستەكەى دەستلەكاربكێشێتەوە.

بەپرسى دۆخى ئێستاى هەرێم بە پلەى یەكەم سیاسەتە خواروخێچەكانى پارتییەو دەیان و سەدان جار شكستى بە گفتوگۆ یەكلاكەرەوەكانى نێوان هەرێم و بەغدا هێناوە، لەگەڵ ئەوەشدا سەرەڕاى ئەوەى هیچ كارتێكى فشارى نییە لە دژى بەغدا؛ بەڵام لە میدیاكانى حزبەكەیەوە خۆى وا پیشان دەدات كە بەرپرسانى حزبەكەى لەسەر حەقن و بەغدا هەڵەیەو مافى كورد نادات.

شاندە بێ ماناكانى حكومەت و پەرلەمانێكى خەوتو

حكومەتى ماوە بەسەرچوى هەرێم لە هەمو قۆناغ و قەیرانێك دا بەردەوام بە حیسابى خۆى بۆ چارەسەركردنى كێشەو گرفتەكانى نێوان هەرێم و حكومەتى ناوەند؛ چەندین شاندى بێ دەسەڵات و بێ بڕیارى رەوانەى بەغدا كردوە، كە ئامانج لێى درێژەدانە بەو شێوە حكومڕانییە بێ پلانییەى ئێستاى هەرێم و دزینى سامانى سروشتى و بە قاچاغبردنى نەوت و برسیكردنى و خەڵك و تۆمەت خستنە سەر بەغدا بەوەى كە موچەى هەرێم نانێرێت.

 ئەوەى لە ئێستادا جێى سەرنجە لاى هاوڵاتییان، قورسكردنى دۆخى ئابورى وڵاتە بە دانانى پەرلەمانێكى خەوتو كە هیچ دانیشتنێكى نییە و موچەى زەبەلاحى بۆ 100 كەسى تر بڕیوەتەوەو ئەوەش كاردەكاتە سەرموچەى هەرێم و زیادكردنى ئەو بڕە پارەیەى كە دەبێت مانگانە لە بەغداوە بێت، لەكاتێك دا دواى ئەو ماوە زۆرە لە هەڵبژاردن، نە حكومەت پێكهاتوەو نە پەرلەمان هیچ قورساییەكى هەیەو نە ئاسۆى چارەسەركردنى قەیرانەكانیش هەیە.

 سیناریۆى داهاتو

 ئەوەى لە ئێستاو رابردودا لە دۆخى سیاسى و ئابوریى هەرێمدا دەگوزەرێت و گوزەراوە، ئەوەمان پێدەڵێت؛ كە ئەم سیاسەتە چەوتەى بەرپرسانى كورد تاماوەیەكى درێژى نادیار بەردەوام دەبێت و هیچ ئومێدێكى چارەسەركردنى دۆخەكە لە ئارادا نییەو نەوەى سێهەمى بەرپرسانى هەرێم كە ئێستا خەریكى بزنس و كەناڵى میدیایى و دانانى كۆمپانیاى وەهمین، لەساتەوەختى حكومڕانیكردنیاندا بە جۆرێك وڵات كاول دەكەن كە دەبێت دانیشتوانى ئەم هەرێمە بچوكەى كە تەنها سێ شارە؛ زۆر سوپاسى نەوەى یەكەم و دوەمیان بكەن و وەك یادەوەریى لە داهاتودا باس لە سەردەمى (خۆشگوزەرانى) (خۆشگوزەرانى بە خەتێكى قەڵەو)ى هەردو نەوەكەى پێشوتریان بكەن.