عێراق و هەرێم كەوتنە سەر نەخشەی مەترسيی ژینگەیی جيهان

 لەکاتێکدا کە وڵاتان لە پێشبڕکێدان بۆ ڕاگەیاندنی پلانەکانی کەشوهەوا، كەچى عێراق و هەرێمى كوردستان خۆیان لە نێو زریانی تەپوتۆز و وەرزی وشکەساڵی و سیاسەتی ژینگەیی نادروستدا دەبیننەوە. سەرەڕای هۆشداریی دوبارەی دامەزراوە نێودەوڵەتی و ناوخۆییەکان سەبارەت بە تێکچونی بارودۆخی کەشوهەوا، بەڵام وڵاتەکە بەردەوامە لە هەنگاونانى قورس بەرەو کۆتایییەکی ژینگەیی، کە بەهۆی ئاسمانی خۆڵەمێشی سەر بەغدا و بچوکبونەوەی ڕوباری فورات لە باشور و ئەو هۆڕانەى کە بونەتە وێرانە دەرکەوتوە.

هۆشدارییەكان چیمان پێدەڵێن؟

لەو چوارچێوەیەشدا ڕوانگەی سەوزی عێراق هۆشداریی نوێ دەدات، کە ڕەنگە دوا هۆشداری بێت پێش داڕمانی تەواوەتی، و دوپاتی دەکاتەوە کە عێراق بەرەو ئەوە دەڕوات ببێتە یەکەم وڵات کە کاریگەریی گۆڕانکاریی کەشوهەوای ناوچەکەی لەسەر بێت، ئەمەش لەئەنجامی وەڵامدانەوەی لاوازی حکومەت و کەڵەکەبوی پشتگوێخستن لە بەڕێوەبردنی سامان و ژینگەدا.

لە راستیدا ئەمە بە یەکێک لە هۆشدارییە جددیەکان دادەنرێت سەبارەت بە داهاتوی ژینگەیی لە عێراق، چونكە عومەر عەبدولـلەتیف ئەندامى ڕوانگەی سەوزی عێراق لە چاوپێکەوتنێکی تایبەتدا لەگەڵ كەناڵەكانى راگەیاندن ئەوەى دوپاتیكردۆتەوە كە ئێستا عێراق لەنێو ئەو پێنج وڵاتەدایە کە زۆرترین زیانیان بەرکەوتوە بەهۆی گۆڕانی کەشوهەوا و وڵاتەکە بەخێرایی بەرەو کارەساتێکی ژینگەیی دەڕوات، لەکاتێکدا دەسەڵاتە بەرپرسەکان زۆر بە هێواشی هەنگاو دەنێن بۆ ئەوەی هاوتا لەگەڵ گەورەیی مەترسییەکان دا بڕۆن.

عەبدوللـەتیف دەڵێت: کێشەکە تەنها لە پۆلێنبەندی نێودەوڵەتیدا نییە، بەڵکو ساڵ لە دوای ساڵ لە خراپتربونی دۆخەکەشدایە.

ئەو ئاماژە بەوەدەکات کە پێوەرەکانی کەشوهەوا لەلایەنە جیاوازەکانەوە خراپتر دەبن، لە پلەی گەرمی زۆرەوە تا کەمبونەوەی بارانبارین و زیادبونی زریانی تۆز و پیسبون.  بە بۆچونی ئەو ئەندامەى روانگە؛ قەیرانەکە لە چاوەڕوانییەکان تێپەڕیوە بۆ واقیعێکی بەرجەستە کە مەترسیی لەسەر ژیانی ڕۆژانەی عێراقییەکان دروستدەکات.

دەشڵێت، لەماوەی دو ساڵی ڕابردودا، پیسکەرە مەترسیدارەکان بەشێوەیەکی بەرچاو لە بەغدای پایتەخت دەرکەوتون، تا ئەو ڕادەیەى بۆتە شارێکی نەشیاو بۆ ژیان لەڕوی ژینگەییەوە، ئەو زیاتر رونیدەكاتەوە، کە هەوا ئێستا بارگاوی بوە بە تۆزی زریان و غازی مۆلیدەکان و دەردانی پیشەسازی، بەبێ ئەوەی هیچ کارێکی فراوانی حکومەت بۆ ڕاگرتن یان ڕێکخستنی ئەم دیاردانە هەبێت.

سەبارەت بە وشکەساڵی، عەبدوللـەتیف ئاماژە بەوە دەکات کە ناوچەی فوراتی ناوەڕاست دۆخێکی زۆر مەترسیدار بەخۆیەوە دەبینێت، بەوپێیەی وشکەساڵیی تاڕادەیەکی بێ وێنە بڵاوبۆتەوە، و هۆشداریش دەدات لەوەی بەردەوامبونی ئەم دۆخە دەبێتە هۆی دروستبونی شەپۆلی نوێی ئاوارەبون و تەنانەت ڕەنگە مەترسیی لەسەر داهاتوی کشتوکاڵ لەو ناوچانە دروست بکات.

پلانەكانى حكومەتى ناوەند چین؟

 ئەندامەکەی ڕوانگە بەردەوامە و دەڵێت: پلانەکانی حکومەت بۆ چارەسەرکردنی گۆڕانی کەشوهەوا بە شێوەیەک داڕێژرابو کە تا ساڵی 2025 بەردەوام بێت، بەڵام ئێمە بەبێ هیچ چارەسەرێکی ڕاستەقینە و گشتگیر دەچینە ناو ساڵی کۆتایی. ئەو هەنگاوەکانی ئێستا بە "چارەسەرێکی زۆر ترسنۆک، کەمیی بوێری و دیدگا" وەسف دەکات.

 ئەى قەیرانى ئاو بە كوێ دەگات؟

دەربارەى بە قەیرانی ئاویش، عەبدوللـەتیف ڕەخنە لە بێدەنگیی دیپلۆماسی دەگرێت و سەبارەت بەو وڵاتانەی کە سەرچاوە ئاوییەکانی عێراقیان بەدەستەوەیە ڕایدەگەیەنێت، حکومەتی عێراق هیچ ڕێوشوێنێکی جیددی لەبارەی تورکیا و ئێرانەوە نەگرتۆتەبەر و تەنانەت سوریاش لەم دواییانەدا دەستیکردوە بە کەمکردنەوەی لێشاوی ئاو، ئەمەش ئاماژەیە بۆ ئەوەى كە هاوینێکی سەختمان لە پێشە.

عێراق پێشتر بە چى ناودەبرا؟

لە ڕوی مێژوییەوە عێراق بەهۆی زۆری دارخورما و سەرچاوە ئاوییەکانییەوە بە "خاکی ڕەشایی" ناسرابو، بەڵام دوای دەیان ساڵ لە شەڕ و گەمارۆدان و پشتگوێخستن و خراپ بەڕێوەبردنی سەرچاوە ئاوییەکان، دەشتەکان بونەتە زەوى وشكانى و بیابانبون دەستیکردوە بە خۆخزاندن بەرەو هەرێمى كوردستان، لە کاتێکدا حکومەتە یەک لە دوای یەکەکان نەیانتوانیوە ستراتیژی درێژخایەن بۆ چارەسەرکردنی قەیرانەکە دابڕێژن.

راپۆرتەكانى نەتەوە یەكگرتوەكان چۆن باسى مەترسییەكان دەكەن؟

 بەپێی ڕاپۆرتەکانی نەتەوە یەکگرتوەکان لە نێوان ساڵانی 2015 بۆ 2025 ڕێژەی وشکەساڵی زیاتر لە 30% زیادیکردوە. بەردەستبونی ئاوی سەرتاسەریی بە شێوەیەکی بەرچاو دابەزینی بەخۆیەوە بینی، لە کاتێکدا پلەکانی گەرما بە ڕێژەی 2 پلەی سەدی لە سەروی تێکڕای جیهانییەوە بەرزبونەتەوە، ئەمەش زیانی جوتیارانى دو هێندە زیادکردوە و ڕێژەی توشبون بە نەخۆشییەکانی هەناسەدان رێژەیەكى بەرزە.

چ فشارێك بكرێت بۆ شەڕى ئاو؟

شەڕی ئاوی تەنها بە سکاڵا ناتوانرێت سەربکەوێت، بەڵکو پێویستی بە فشاری ئابوری و سیاسی ڕون هەیە، چونكە بەردەوامیی کورتهێنان لەم بابەتەدا دەتوانێت باشوری عێراق بکاتە ناوچەیەکی بێ گیان. هەرچى تایبەتە بە زریانی خۆڵ، دەبێت بزانین كە دیاردەیەکی سروشتی کاتی نییە، بەڵکو دەرئەنجامی ڕاستەوخۆی نەبونی پشتێنەی سەوز و دواکەوتنی پڕۆژە گەورەکانی ژینگەیە. پڕۆژەی چاندنی دار و "با" بڕین کە لە ساڵی 2010 پێشنیارکراوە، هێشتا تەنها بیرۆکەیەکە و ڕوناکی ڕۆژی نەبینیوە، هەرچەندە دەیتوانی بەشێکی زۆری زیانەکانی ئێستا کەم بکاتەوە.

هەربۆیە ئەو ئەندامەى روانگەى سەوزى عێراق، داوادەكات هەنگاوی خێرا و ناوازە بگیرێتەبەر و ئەوە دەخاتەڕو كە ئەگەر حکومەت هەڵسوکەوت نەکات و پرسی ژینگە وەک ئەولەویەتی سەرەکی مامەڵەی لەگەڵدا نەکات، عێراق نەک تەنها کاریگەر دەبێت بە گۆڕانی کەشوهەوا، بەڵکو دەبێتە قوربانی سەرەکی لە ناوچەکەدا.