عێراق لە روى ئیلحادەوە لە ریزی پێشەوەى وڵاتە عەرەبییەكاندایە

پوختە

 بێ باوەڕیى یاخود ئیلحاد، لەم ساڵانەی دواییدا لە عێراق؛ چیتر هەڵوێستێكى تاکەکەسی یان چەند حاڵەتێكى گۆشەگیریى نییە،  بەڵکو وردە وردە بۆتە دیاردەیەکی ڕون، بەتایبەتی لە نێو گەنجاندا. لێدوانەکانی خالید ئەلعەرداوى مامۆستای زانستە سیاسییەکان سەبارەت بە زیادبونی ڕێژەی مولحیدەکان لە عێراق و پەیوەندی نێوان سەرهەڵدانی ئیسلامی سیاسی و گەشەی ئەم دیاردەیە، پرسیاری قوڵی سەبارەت بە داهاتوی شوناسی ئایینی لە عێراقدا وروژاند بەوەى ئایا شەپۆلی نوێ نوێنەرایەتی یاخیبون دەکات لە دژی شکستی سیاسی؛ زیاتر لەوەى تەنها هەڵوێستێكى وجودی یان فیکریی تەواو روت بێت؟

ئیسلامی سیاسی لە ژێر وردبینی و توڕەیی جەماوەردا

لە چاوپێکەوتنێکیدا لەگەڵ میدیا عێراقییەكان، ئەلعەرداوی ئاشكرایكردوە، ڕێژەیەکی ڕاستەوخۆی ڕون لە نێوان گەشەی ئیسلامی سیاسی و سەرهەڵدانی بێدینی لە وڵاتانی عەرەبی بە عێراقیشەوە هەیە. ئەم پەیوەندییە دەگەڕێنێتەوە بۆ نائومێدیی گشتی لە ئەدای ئەو هێزانەی کە دروشمی ئیسلامییان وەک چارەسەر بەرزکردەوە، بەڵام بە وتەی ئەو "نەیانتوانی مۆدێلێکی سەرکەوتوی حوکمڕانيی پێشکەش بکەن، ئەمەش وایکرد چینەکانی کۆمەڵگا و بەتایبەت گەنجان، ئایین بە هۆکاری شکستە سیاسی و ئابورییەکان بزانن".

ئەلعەرداوی جەخت لەوە دەکاتەوە کە کێشەکە لە خودی ئاییندا نییە، بەڵکو بە سیاسیکردن و ئیستغلالکردنی لە چوارچێوەی پڕۆژە پاوانخوازە شکستخواردوەکاندایە، دەشڵێت، "ئیسلامی سیاسی ئەمڕۆ لەبەردەم ساتێکی هەڵسەنگاندنی وجودگەراییدایە؛ یان دەبێت ئامرازەکانی نوێ بکاتەوە و متمانەی کۆمەڵایەتی دروست بکات، یان هەمان چارەنوسی ئەو بزوتنەوە ناسیۆنالیستیانەی دەبێت کە لەژێر قورسایی دروشم و واقیعە دژبەیەکەکاندا ڕوخاون".

مێژو خۆی دوبارە دەکاتەوە.. لە کەنیسەوە بۆ ئیسلامی سیاسی

بۆ نزیکبونەوە لەو دیاردەیە لە ڕوانگەیەکی فراوانترەوە، ئەلعەرداوی ئاماژە بە ئەزمونی مۆدێرنی ئەوروپی دەکات، کە کۆمەڵگاکان کڵێسا و چینى ئەرستۆکراسییان بە بەرپرسیار دەزانی لە دواکەوتویی و ستەمکاریی، ئەمەش بوە هۆی ڕاپەڕینی فیکریی توندوتیژ دژی ئایینی دامەزراوەیی، تەنانەت یەکێکیان وتی ئازادی لەدایک نابێت تا دوا ئەرستۆکرات بە ڕیخۆڵەی دوایین قەشە هەڵنەواسرێت.

ئەم مۆدێلە دەگوازرێتەوە بۆ چوارچێوەی عەرەبی، کە ناسیۆنالیزمی عەرەبی پاشەکشەیەکی هاوشێوەی بەخۆیەوە بینیوە، ئەمەش لە دوای شکستهێنانی لە گەیشتن بە گەشەپێدان و یەکگرتویی، گوتارەکەی دابەزیوە، و ناسیۆنالیزم و کۆمەڵگەی مەدەنی لە هۆشیاری دەستەجەمعیدا جێگەی خۆیان توند گرتوە، لە کاتێکدا حزبە ناسیۆنالیستەکان بونەتە پەراوێز. ئەلعەرداوی دەڵێت: پێدەچێت ئیسلامی سیاسی هەمان ڕێگا بەرهەمبهێنێتەوە، و هۆشداریش دەدات لەوەی داننان بە هەڵەکاندا، پێدەچێت ببیتە هۆی داڕمانێك كە دەنگبداتەوە.

ژمارەکان دەدوێن.. لە شاردنەوە بۆ دەربڕینی گشتی

تا ئێستا ئامارێکی فه ڕمی ورد له باره ی ژماره ی مولحیدەکان له عێراقدا نییه، بەڵام لێکۆڵینەوه ناحکومییەکان و ڕاپۆرتەکانی میدیا ناوخۆیی و نێوده وڵه تییەکان ئاماژه به په ڕه سه ندنی دیاردەکه دەکەن، به تایبه تی دوای ناڕه زایەتییەکانی تشرینى 2019 و دواتر شلۆقبونى وێنەى مەرجەعیاتە ئایینی و سیاسییەكان.

بەگوێرەی ئەو داتایانەی ماڵپەڕی World Population Review بڵاویکردۆتەوە، عێراق لە پێشەنگی لیستی وڵاتانی عەرەبیدایە لەڕوی ڕێژەی ڕاگەیەندراوی بێدینی تا ساڵی 2025، بەڕێژەی 4.5%ی دانیشتوانەکەی کە بەرزترینە لەنێو وڵاتانی عەرەبی، پێش تونس (2.2%) و لوبنان (2.1%) کەوتوە.

بەگوێرەی ڕاپۆرتێکی پێشوی پەیمانگەى گالۆپ، ڕێژەی کەسانی غەیرە ئایینی لە عێراق لە رێژەى 9% لە ساڵی 2012دا بۆ زیاتر لە 30% لە ساڵی 202 بەرزبۆتەوە، هەندێک لە ناوەندەکانی توێژینەوە مەزەندە دەکەن کە ڕێژەی ئەوانەی گومانیان لە بیروباوەڕی ئایینی هەیە ڕەنگە زۆر زیاتر بێت لەنێو ئەوانەی تەمەنیان لە نێوان 18 بۆ 30 ساڵدایە، بەتایبەتی لە شارە گەورەکانی وەک بەغدا و بەسرە و نەجەف.

رۆڵى سۆشیال میدیا چی بوە لەو روەوە؟

ڕاپۆرتە مەیدانییەکان ئەوە پشتڕاست دەکەنەوە کە سۆشیال میدیا دەرچەیەکی بۆ ئەم ڕەوتە دابینکردوە، بە پەیج و مەکۆکان کە ڕەخنە لە گوتاری ئایینی نەریتی دەگرن و پرسیاری فەلسەفی بونگەرایی دەوروژێنن لە نێو کەشوهەوای ڕەتکردنەوەی سیاسی و کۆمەڵایەتیدا.

 ئەم ژمارانە گۆڕانکارییەکی بەرچاو لە پێکهاتەی ئایینی کۆمەڵگەی عێراقی دەردەخەن، لە نێوان کەشوهەوای ئاڵۆزی کۆمەڵایەتی و سیاسی و کەمبونەوەی متمانە بە دامەزراوەکان و کەمبونەوەی ئەدای ئەو هێزە ئایینیانەی کە لە ساڵی 2003ەوە زاڵن بەسەر گۆڕەپانی گشتیدا.

لە نێوان توڕەیی و گومان.. ئایا ئەو پرسە بێباوەڕییەكى ڕاستەقینەیە یان ناڕەزایەتییەكى ڕەمزییە؟

کۆمەڵناسەکان پێیانوایە زۆرێک لە "مولحیدە نوێیەکان" ناتوانرێت وەک مولحیدێکی کلاسیک پۆلێن بکرێن، بەڵکو زیاتر لە حاڵەتێکی "ڕەتکردنەوەی توڕەیی" ئەو واقیعە ئایینی و سیاسییەی تێیدا دەژین، نزیکترن، توێژەرێک دەڵێت "ئەوان گەنجن کە متمانەیان بە هەمو شتێک نەماوە: دەوڵەت، ئایین، دامەزراوە، خێزان، پەروەردە..هتد. بۆیە ئەوەیان هەڵیانبژاردوە كە لە سفرەوە دەستپێبکەن.

 ئەلعەرداوی بە شێوەیەکی ناڕاستەوخۆ لەگەڵ ئەم بۆچونەدا هاوڕایە و ئەم بزوتنەوە بێدینانە بە "زەنگی ئاگادارکردنەوەی پێشوەختە" لە ناڕەزایەتییەکی کۆمەڵایەتیی کۆکراوە دەزانێت، هۆشداری دەدات لەوەی "ئەو بزوتنەوە سیاسی و ئایینیانەی کە ئەم نیشاندەرانە بە کەم دەزانن، ڕەنگە ڕۆژێک خۆیان ڕوبەڕوی شەپۆلێکی نەبڕاوە ببنەوە".

لە نێوان ئاگادارکردنەوە و ئەگەری گۆڕانکاریی دا

سەرەڕای هەستیاری مەسەلەکە، سەرهەڵدانی شەپۆلی ئیلحاد یان گومانی ئایینی لە عێراقدا نابێت تەنیا لە ڕوانگەی ئەمنی یان ئەخلاقییەوە سەیر بکرێت، بەڵکو پێویستە وەک نیشاندەرێک بۆ قەیرانی متمانە و تێکچونی گفتوگۆی نێوان کۆمەڵگا و دەوڵەت، و لە نێوان ئایین و سیاسەتدا سەیر بکرێت.

 بێباوەڕیی، لە زۆر حاڵەتدا، ئەوەندە هەڵوێستێکی وجودی نییە، ئەوەندەی کاردانەوەیەکی ناڕەزایەتییە بەرامبەر بە پاشەکشەیەکی گەورە. ئەگەر هێزەکانی ئیسلامی سیاسی بیانەوێت خۆیان لە هەمان چارەنوس بەدور بگرن کە بەسەر بزوتنەوە ناسیونالیستەکاندا هاتوە، دەبێت لەو پەیامە تێبگەن "گەنجان بەدوای فەتوادا ناگەڕێن"، بەڵکو بەدوای کەرامەت و دادپەروەری و دەرفەتی ژیانی ڕاستەقینەدا دەگەڕێن.