كۆرمۆر.. ئەو كێڵگەیەى هاوکێشەی وزەی لە کوردستان گۆڕی

پوختە

کێڵگەی غازی كورمۆر دەکەوێتە ناحیەی قادرکەرەمی قەزای چەمچەماڵ لە پارێزگای سلێمانی لە باکوری ڕۆژهەڵاتی عێراق. کێڵگەکە درێژییەکەی نزیکەی 33 کیلۆمەتر و پانییەکەی 4 کیلۆمەتر درێژ دەبێتەوەو بە یەکێک لەو کێڵگە دەگمەنانە دادەنرێت کە غازی سروشتی ئازادى لە ناوچەکەدا تێدایە، "مەبەست لە غازى سروشتى ئازاد ئەو غازەیە كە سەربەخۆ لەژێر زەوى دا هەیەو هیچ پەیوەندییەكى بە نەوت و پێكهاتەو هاوشێوەكانییەوە نییە".

هەرچەندە لە کۆتاییەکانی بیستەکانی سەدەی ڕابردودا "1928– 1930" دۆزرایەوە، بەڵام بۆ دەیان ساڵ ئەم بوارە بە پشتگوێخراویى مایەوە، تا دەیەی یەکەمی سەدەی بیست و یەکەم هیچ گەشەسەندنێکی ڕاستەقینە ئەنجام نەدرا.

ئەم كێڵگەیە پێشتر بە "كێڵگەى ئەنفال" ناسرابو، پێش ئەوەی ناوەکەی بگۆڕدرێت بۆ كورمۆر وەک بەشێک لە هەوڵەکان بۆ بەستنەوەی بە ناسنامەی جوگرافیای ناوخۆیی.

پڕۆژەی گەشەپێدان لە ساڵی 2007 دەستیپێکردوە

ساڵی 2007 وەرچەرخانێکی گرنگ بو لە مێژوی بوارەکەدا، کاتێک حکومەتی هەرێمی کوردستان ڕێککەوتنێکی هاوبەشی لەگەڵ زنجیرە کۆمپانیایەكى نێودەوڵەتیی بۆ پەرەپێدان و دەرهێنانی غاز لە كۆرمۆر واژۆکرد، بەڵام پێشبینییەكان جێگاى ئومێدنەبون.

ئەم پڕۆژەیە لەلایەن کۆمپانیای "داناغاز" و "هیلال پترۆلیۆم"ی ئیماراتی سەرپەرشتی دەکرێت و هەریەکەیان 35%ی پشکیان هەیە. پشکەکانی دیکەش لە نێوان کۆمپانیا ئەوروپییەکانی MOL و OMV و RWE دابەشکراون؛ کە هەریەکەیان 10%یان هەیە و حکومەتی هەرێمی کوردستان تەنها 10%ی هێشتۆتەوە بۆ خۆى، كە ئەمەش كارەساتێكى گەورەیەو تاڵانكردنى سامانى وڵاتەو نەوەكانى داهاتو دەخاتە بەردەم برسێتییەكى گەورەتر لەوەى ئێستا هەیە.

کۆمپانیای "پیرڵ پترۆلیۆم" کە کۆمەڵەیەکی ئەم کۆمپانیایانە، بەڕێوەبردنی پڕۆژەکە و بەڕێوەبردنی بوارەکە، سەرپەرشتی ژێرخانی، کارە تەکنیکییەکان، گواستنەوە و دابەشکردن لەئەستۆ دەگرێت.

بەرهەمهێنان و یەدەگێكی گەورە

کێڵگەی كۆرمۆر زیاتر لە 7 ترلیۆن پێ سێجا غازی سروشتی تێدایە؛ ئەمەش وایکردوە ببێتە یەکێک لە گەورەترین کێڵگەکانی عێراق و ناوچەکە.

بەپێی داتاکانی کۆمپانیای "پیرڵ پترۆلیۆم" لە مانگى ئادارى ساڵى 2025دا، تێکڕای بەرهەمهێنانی ڕۆژانە گەیشتۆتە:

525 ملیۆن پێ سێجاى ستاندارد؛ غازی سروشتی.

 15 هەزار و 200 بەرمیل لە بەرهەمە چڕەكان.

 1070  تۆن غازی شل.

ئەم ژمارانە نوێنەرایەتی زیادبونی بەرهەمهێنانى نزیکەی 100 ملیۆن پێی سێجا لە ڕۆژێکدا دەکەن بە بەراورد بە تێکڕای ساڵی 2022، کە ڕەنگدانەوەی پێشکەوتنی کاری فراوانکردن و باشتربونی کارایی باش و پرۆسێسکردنە.

بڕی بەرهەمهێنراو بە پلەی یەکەم بۆ بەرهەمهێنانی کارەبا لە ناوخۆی هەرێمی کوردستان بەکاردەهێنرێت، ئەمەش وایکردوە ئەو کێڵگەیە ببێتە خوێنبەرێکی گرنگ لە سیستەمی وزەدا و بە پلەیەکی زۆرباش سەربەخۆیی وزە لە حکومەتی فیدراڵی بۆ هەرێم دابین دەکات.

ئاواتەکانی داهاتو.. بەرەو دو هێندەکردنی بەرهەمهێنان

کۆمپانیاکانی کارپێکردن پلانیان هەیە لە چەند ساڵی داهاتودا بەرهەمهێنان بۆ 750 ملیۆن پێی سێجا لە ڕۆژێکدا زیاد بکەن، ئەمەش پێگەی كۆرمۆر وەک سەرچاوەیەکی سەرەکی غاز لە ئاستی ناوخۆیی و ئەگەریی هەیە لە ئاستی ناوچەییدا بەهێزتر بکات، ئەگەر هاتو پڕۆژەی هەناردەکردن پەرەی پێبدرێت.

گەیشتن بەم ئامانجە دەبێتە هۆی دابینکردنی سوتەمەنی زیاتر بۆ کارگەکان و فراوانکردنی تۆڕی کارەبا و بە ئەگەرێکی زۆرەوە ڕێگە خۆش دەکات بۆ هەناردەکردنی کارەبای زیادە بۆ وڵاتانی دراوسێ کاتێک کێشە سیاسی و تەکنیکییەکان چارەسەر دەکرێن، بەڵام بەم عەقڵیەتەى ئێستاى بەرپرسانى هەرێم، مەترسیى ئەوە هەیە كارەساتى گەورەترى هاوشێوەى ئەم دۆخەى ئێستاى گوزەرانى خەڵكى كوردستانى لێبكەوێتەوە.

هێرش و هەڕەشە

 لە 25ی كانونى دوەمى 2024 فڕۆکەیەکی بێفڕۆکەوان کێڵگەی "كۆرمۆر"ی کردە ئامانج و ئاگری لە تانکییەکی بەرهەمە چڕەكان بەردا و پەمپکردنی بۆ ماوەیەکی کاتی ڕاگرت. ئەمەش بوە هۆی کەمبونەوەی بەرهەمهێنانی کارەبا لە هەرێمی کوردستان بە نزیکەی دو هەزار و 800 مێگاوات لە لوتکەی زستاندا، پێش ئەوەی چەند کاتژمێرێک دواتر کارەکانی دەستپێبکاتەوە.

دوای سێ مانگ و لە 26ی نیسانی 2024 هێرشێکی هاوشێوە بوە هۆی گیانلەدەستدانی چوار کرێکاری کۆچبەر و دوبارە بەرهەمهێنان ڕاگیرا، ئەمەش بوە هۆی کەمبونەوەی مەزەندەکردنی توانای بەرهەمهێنانی كارەبا بە بڕى 2800 مێگاوات، "بەپێی وتەی حکومەتی هەرێم و ڕاوێژکارەکانی".

دوایین هێرشی دۆکیۆمێنتکراو لە بەرەبەیانی 2ی شوباتی 2025 ڕویدا، کە ئەویش هێرشى درۆنێك بو؛ بەبێ ئەوەی زیان بە دامەزراوەکان بگەیەنێت و بەرهەمهێنان بوەستێنێت، "بەپێی زانیارییەکانی وەزارەتی سامانە سروشتییەکان و سەرچاوە ئەمنییەکانی کوردستان".

لەو بەروارەوە تا 4ی ئابی 2025 هیچ هێرشێکی نوێ تۆمارنەکراوە، بەڵام هێرشە دوبارەبوەکانی موشەک و فڕۆکەی بێفڕۆکەوان لە ماوەی دو ساڵی ڕابردودا تیشک دەخاتە سەر لەبەریەكهەڵوەشانى ژێرخانی وزە و پێویستیی بەهێزکردنی ڕێوشوێنی پاراستن بۆ دورکەوتنەوە لە پچڕانی بەرفراوان، کە دەتوانێت مەترسیی لەسەر سەقامگیریی دابینکردن و بازاڕی کارەبا لە ناوچەکەدا دروست بکات.

ناکۆکی یاسایی بەردەوامی نێوان بەغدا و هەولێر

هەرچەندە كورمۆر دەکەوێتە ناو هەرێمی کوردستان، بەڵام بە لەبەرچاوگرتنی نەبونی یاسایەکی یەکگرتوی نەوت و گاز و دواکەوتنی دادگای فیدراڵی لە بڕیاردان لەسەر دەسەڵاتەکانی پەیوەست بە واژۆکردنی گرێبەست و دابەشکردنی داهات، کێشەی غاز وەک بابەتی ناکۆکی دەستوریی و یاسایی لەنێوان بەغدا و هەولێر دەمێنێتەوە.

حکومەتی فیدراڵی کێڵگە گازییەکان بە موڵکی نیشتمانی دەزانێت، لە کاتێکدا حکومەتی هەرێم پێیوایە ئەو کێڵگە غازییانە دەکەونە چوارچێوەی دەسەڵاتی ئیداری و ئابوریی خۆیەوە.

ئەم مشتومڕە یاساییە ڕاستەوخۆ کاریگەریی لەسەر داهاتوی وەبەرهێنانی بیانی و توانای ئەو کۆمپانیایانە هەیە کە لەو بوارەدا کاردەکەن بۆ فراوانبون، بەبێ بەربەستی سیاسی.

بوارێکی ئابوری ئیمتیازدار لە ژینگەیەکی سیاسی پڕ لە پشێویى دا

ڕۆڵی کێڵگەی كۆرمۆر تەنیا لە بەرهەمهێنانی وزەدا سنوردار نییە؛ بەڵكو وەک نیشاندەرێکە بۆ توانای هەرێمى كوردستان لە بەڕێوەبردن و سودوەرگرتن لە ئابوریی سەرچاوە سروشتییەکانی لە ژینگەیەکی تەحەددا ئامێزدا.

هەرێم، سەرەڕای ئەوەی توانای تەکنیکی و بەرهەمهێنانی لەبەردەستدایە، بەڵام ئاییندەی بوارەکە بەندە بە پێشهاتە سیاسییەکانی پەیوەندی نێوان حکومەتی ناوەند و هەرێم، هەروەها بە توانای هەرێمی کوردستان بۆ دەستەبەرکردنی ئاسایش و پاراستنی سامانە گرنگەکانی لە بەرامبەر هەڕەشە دوبارەبوەکان دا.