نەوت جارێكی دیكە گڕ لە پەیوەندییەكانی هەرێم وبەغدا بەردەدات؛ سودانی بۆ نەوتی كەركوك دەچێتە بەریتانیا

ناوەندی هەواڵ

محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عێراق بەمەبەستی گرێبەستكردن بۆ دەرهێنان و ناردنە دەرەوەی نەوتی كەركوك دەچێتە بەریتانیا، ئەمەش لەلایەن حكومەتی هەرێمەوە نیگەرانی لێكەوتووەتەوە.

محەمەد شیاع سودانی سەرۆكوەزیرانی عێراق بەنیازە سەردانی بەریتانیا بكات، پرسی سەرەكیی سەردانەكەش بەشداریپێكردنی كۆمپانیا بەریتانییەكانە لە دەرهێنانی نەوتی كەركوك، سودانی دەڵێت "كۆمپانیا بەریتانییەكان ڕۆڵێكی گرنگ دەبینن لە گەشەپێدانی كێڵگە نەوتییەكانی كەركوك و رومێلە.

بەوتەی سەرۆك وەزیرانی عێراق، لەمدواییەدا رێككەوتنێكی نوێ لەگەڵ یەكێك لە كۆمپانیا بەریتانییەكان كراوە بۆ هەماهەنگی زیاتر لە دروستكردنی پرۆژەی غازی سەرەكیی كە لە كێڵگەكانی باكوری عێراق پەرەیان پێدەدرێت.

دوای هەشت ساڵ ناكۆكییەكان لەسەر نەوت سەرهەڵدەدەنەوە

دوای نزیكەی هەشت ساڵ لە كۆنتڕۆڵكردنەوەی كەركوكی دەوڵەمەند بەنەوت لەلایەن عێراقەوە، جارێكی تر ناكۆكییەكانی هەرێم و بەغداد لەو بارەیەوە سەرهەڵدەدەنەوە، بەغداد لەگەڵ كۆمپانیایەكی بەریتانی لە گفتوگۆدایە بۆ گەشەپێدانی كێڵگە نەوتییەكانی پارێزگاكە، هەرێمیش ئەو هەنگاوە بە هەوڵی "تاكلایەنە" بۆ بردنی سامانە سروشتی پارێزگاكە دادەنێت.

مێژووی ناكۆكییەكان

ناكۆكییەكانی هەردوو حكومەتی عێراق و هەرێمی كوردستان لەسەر نەوتی كەركوك بەدرێژایی دوای ساڵانی روخانی رژێمی سەدام حوسەین لەساڵی 2003 بەردەوام بوون، ساڵی 2014 و دوای هێرشی داعش، هەرێمی كوردستان هەریەكە لە كەركوك و ناوچە جێناكۆكەكانی خستە ژێر كۆنتڕۆڵی خۆیەوە تا ساڵی 2017، كاتێك دوای پڕۆسەی ریفراندۆم بەغداد بەهێز ناوچە جێناكۆكەكانی كۆنتڕۆڵكردەوە.

بەدرێژایی ساڵانی 2014 بۆ 2017 كێڵگە نەوتییەكانی كەركوك و ناوچە جێناكۆكەكان لەلایەن هەرێمی كوردستانەوە بەڕێوەدەبران، بەڵام لەدوای 2017 كەوتنەوە دەست بەغداد، لەو كاتەوە تا ئێستا هەردوولا تاڕادەیەك بێدەنگیان هەڵبژاردووە، سەرەڕای سوربوونی دەسەڵاتدارانی هەرێم و جەختكردنەوە لەوەی كە كەركوك و ناوچە جێناكۆكەكان بەشێكن لە خاكی هەرێمی كوردستان.

گەشەپێدانی كێڵگە نەوتییەكانی كەركوك

سەرەتای ئەمساڵ وەزارەتی نەوتی عێراق گفتوگۆكانی لەگەڵ كۆمپانیای بی پی بەریتانی دەستپێكرد بۆ گەشەپێدانی كێڵگە نەوتییەكانی كەركوك، ئەوەش دوای ئەوەی لەئابی ساڵی رابردوو، نوسینگەی سەرۆكوەزیرانی عێراق ئیمزاكردنی لێكتێگەیشتنێكی لەگەڵ كۆمپانیاكە لەو بارەیەوە ئیمزاكرد.

بەپێی لێكتێگەیشتنەكە، هەردوولا گفتوگۆ دەكەن لەسەر گەشەپێدانی چوار كێڵگە سەرەكییەكەی كەركوك كە پێكهاتوون لە كەركوك، بای حەسەن، جمبور و خەباز، لەگەڵ كاركردن بۆ دۆزینەوەی بیر و كێڵگەی نوێ.

كۆمپانیا بەریتانییەكان مێژوویەكیان لەگەڵ نەوتی عێراق هەیە

كۆمپانیای بی پی بەریتانی كە لە بیستەكانی سەدەی رابردووەوە لە كەرتی نەوتی عێراق كاردەكات، دوای ئیمزاكردنی لێكتێگەیشتنەكە پێشبینی كردبوو لەسەرەتای ساڵی 2025 گفتوگۆكان لەو بارەیەوە بگەنە ئەنجام.

رۆژی نۆی كانونی دووەمی 2025 پێگەی عێراق ئۆیڵ ریپۆرت لە زاری چوار بەرپرسی كەرتی نەوتی عێراقەوە گواستییەوە، كە گفتوگۆكانی بەغداد و كۆمپانیا بەریتانییەكە بەرەوپێشچوونیان بەخۆوە بینیوە و سەردانەكەی محەمەد شیاع سودانی سەرۆكوەزیرانی عێراق بۆ بەریتانیا رێگەخۆشكەر دەبێت بۆ رێككەوتن لەسەر مەرجەكانی گرێبەستەكە.

بەپێی راگەیەندراوێكی نوسینگەی سەرۆك وەزیرانی عێراق، سودانی ئەمڕۆ دووشەممە لەسەر بانگهێشتی سەرۆك وەزیرانی بەریتانیا سەردانی ئەو وڵاتە دەكات بۆ تاوتوێكردنی پرسی سیاسی و ئابوری و ئەمنی و وەبەرهێنان و لەگەڵ كۆمپانیاكانی ئەو وڵاتەش كۆدەبێتەوە.

حەیان عەبدولغەنی جێگری سەرۆك وەزیران و وەزیری نەوتی عێراق (10 ی كانونی دووەمی 2025) لە بەیاننامەیەكدا رایگەیاند، دەیانەوێت كێڵگە نەوتییەكانی كەركوك گەشەپێبدەن و غازیش لە كێڵگەكان بەرهەم بهێنن، بۆ پڕكردنەوەی پێداویستی ناوخۆیی لەهەردوو كەرتی پیشەسازی و وزە.

جەختیشیكردەوە، گفتوگۆكانیان لەو بارەیەوە لەگەڵ كۆمپانیای بی پی بەریتانی بەردەوامن.

هەرێم ناڕازییە

گفتوگۆكانی عێراق و كۆمپانیای بی پی بەریتانی لەبارەی كێڵگە نەوتییەكانی كەركوكەوە، نیگەرانی حكومەتی هەرێمی كوردستانی لێكەوتووەتەوە و جەختدەكاتەوە حكومەتی عێراق ئامادەكاریی دەكات بە شێوەیەكی "تاكلایانە"، نەوت و گازی ئەم ناوچانە ببات.

حكومەتی هەرێم درەنگانی شەوی رابردوو لە ڕاگەیەندراوێكدا ئاماژەی بەوەكردووە، حكومەتی فیدڕاڵی لە هەوڵی ئەوەدایە گرێبەستی نەوت و گاز واژۆ بكات، بەبێ ئەوەی مادەكانی دەستوور بە گشتی و بە تایبەت هەردوو مادەی 140 و 112، لەبەرچاو بگرێت و جەختدەكاتەوە بە هەموو ڕێكارە جیاوازەكان، بەرگری لە "مافە دەستوورییەكانی" دەكات.

"هەردوو مادەی 110 و 115 ی دەستووری عێراق مافی رەها و تاكلایانە بە حكومەتی هەرێمی كوردستان دەدات كێڵگە نەوت و گازە تازە دۆزراوەكان بەڕێوەببات.هەروەها بەپێی مادەی 112، دەبێت حكومەتی فیدڕاڵی و حكومەتی هەرێم كێڵگەی نەوت و گازە پێشوو دۆزراوەكان (كۆنەكان) بە هاوبەشی بەڕێوەببەن، وەك ئەوانەی لە كەركووك و لە ناوچەكانی دەوروبەری هەن". ئەوەش بەپێی ڕاگەیەندراوەكە.

ئاستی بەرهەمهێنانی نەوت لە كەركوك

بەپێی ئامارەكان، ساڵی رابردوو بەرهەمهێنانی رۆژانەی نەوت لە كەركوك بۆ زیاتر لە 360 هەزار بەرمیل نەوت بەرزبووەتەوە، ئەوەش دوای گەشەپێدان و بەگەڕخستنەوەی ژمارەیەك لە كێڵگە نەوتییەكان لەلایەن كۆمپانیای نەوتی باكورەوە كە كێڵگە نەوتییەكان بەڕێوەدەبات.

لەو بڕە رۆژانە 150 هەزار بەرمیل نەوتی كەركوك رەوانەی پاڵاوگاكان لە بێجی و دۆرە دەكرێن بۆ بەرهەمهێنانی بەرهەمی سوتەمەنی، هەروەها 100 هەزار دەدرێتە ژمارەیەك پاڵاوگەی دیكە، ئەوەی دیكەی كە دەمێنێتەوە بەپێی خواستەكانی كۆمپانیاكە بەكاردەهێنرێت.