ئیرادە داتاى رێژەى جیابونەوە لەكوردستان ئاشكرادەكات

پوختە

هەرێمی کوردستان کە بە ژینگەیەكی کۆمەڵایەتی موحافزكار ناسراوە، لەم ساڵانەی دواییدا شایەتی زیادبونی بەرچاوی حاڵەتەکانی جیابونەوە بوە. ئەمەش لە ئەنجامی زیادبونی فشارە ئابوری و کۆمەڵایەتییەکان و بەرزبونەوەی ئاستى هەڕەشەكردن لە رێى ئینتەرنێتەوەو توندوتیژی خێزانی و زیادبونى ڕێژەی هەژارییە.

بەگوێرەی ئامارە فەرمییەکان، لە ماوەی 17 ساڵی ڕابردودا رێژەى جیابونەوە لە پارێزگای دهۆك زیاتر لە پێنج هێندە زیادیکردوە، لە ساڵی 2008دا 404 حاڵەت بوە، بەڵام بۆ 2033 حاڵەت لە ساڵی 2024دا زیادیكردوە، ئەمە سەرەڕای سروشتی خێڵەکی کۆمەڵگە، كە هێشتا بە نەرێنییەکی ڕەها سەیری جیابونەوە دەکرێت.

داتاكانى ساڵى 2024 لە كوردستان چۆن رێژەكە روندەكەنەوە؟

ئەنجومەنی دادوەریی وەزارەتی داد لە حکومەتی هەرێمی کوردستان ئاشکرایدەکات، لە ساڵی 2024دا زیاتر لە 12هەزار حاڵەتى جیابونەوە لە سەرانسەری هەرێم تۆمارکراوە، کە دانیشتوانەكەى نزیكەى  6 ملیۆن و 500 هەزار کەسە. ئەمەش نیشاندەرێکی نیگەرانکەرە بۆ سەقامگیری ژیانی خێزان لە ژینگەیەکدا کە هەرگیز ڕێژەی جیابونەوەی بەو شێوەیە نەبینیوە.

بەگوێرەی ئەو ئامارانەی کە دەزگاکانی ڕاگەیاندن بە پشتبەستن بە سەرچاوە فەرمییەکان بڵاویانکردۆتەوە، پارێزگای سلێمانی 18 هەزار و 522 حاڵەتی هاوسەرگیریی تۆمارکردوە، لەکاتێکدا 5 هەزار و 745 حاڵەتی جیابونەوە تۆمارکراوە. ئەمەش واتا بە نزیکەیی لە هەر سێ هاوسەرگیرییەک یەکێکیان بە جیابونەوە کۆتایی دێت.

لە هەولێر 17 هەزار و 591 هاوسەرگیریی تۆمارکراوە، لەکاتێکدا 3 هەزار و 878 جیابونەوە تۆمارکراون.

لە دهۆک، كە بەو پارێزگایە ناسراوە زۆرترین پابەندبونى هەیە بە نەریتە کۆمەڵایەتییەکانەوە، 12 هەزار و 199 هاوسەرگیریی تۆمارکراوە، لە بەرامبەردا دو هەزار و 33 حاڵەتی جیابونەوە تۆمارکراوە.

سەبارەت بە هاوسەرگیری دوەمی بە فەرمی تۆمارکراو، لە ماوەی ساڵی 2024 رێژەكە لە دهۆک 34 كەسە، لە سلێمانی 19 كەس و لە هەولێریش 45 كەس تۆمارکراون.

 ئامارە فەرمییەکانی ساڵی 2024 دەریدەخەن کە نزیکەی چارەکێکی هاوسەرگیریی لە کوردستان بە جیابونەوە کۆتایی دێت. لە پارێزگاکانی سلێمانی و هەولێر و دهۆک پێکەوە 48 هەزار و 312 هاوسەرگیریی تۆمارکراون و سلێمانی 38% و هەولێر 36% و دهۆک 25%ى هاوسەرگیرییەكان پێكدەهێنن. لەكاتێكدا ڕێژەی جیابونەوە گەیشتۆتە 11 هەزار و 656 کەس، كە بە رێژەى سەدى سلێمانی 49% و هەولێر 33% و دهۆک 17% پێكدەهێنن.  

هەرچەندە دهۆک لە دوای سلێمانی و هەولێر پلەی سێیەمی بەدەستهێناوە و لە ساڵی 2024دا دو هەزار و 33 جیابونەوەى تۆمارکردوە، بەڵام ئەم ژمارەیە تاڕادەیەک بەرزە بۆ دانیشتوانی ملیۆنێك و 860 هەزار کەس، ئەمەش بە وتەی چاودێران پێویست بە لێکۆڵینەوە دەكات لە هۆکارە کۆمەڵایەتی و ئابورییەکانی ئەو داتا مەترسیدارانە.

هۆكارەكانى ئەو رێژە زۆرەى جیابونەوە لە كوردستان چین؟

بە وتەى چاودێران و توێژەرانى كۆمەڵایەتى، نەبونی هاوئاهەنگی و فشارە داراییەکان و هەڕەشەى ئینتەرنێت ڕێژەی جیابونەوە لە پارێزگاکانی کوردستان بەرز دەکەنەوە.

لەمبارەیەوە، عەبدولوەهاب ئەحمەد موحی، نوسەری دادگای باری کەسی لە دهۆک، پێیوایە ساڵانە ڕێژەی جیابونەوە لە زیادبوندایە و لە نێوان 100 بۆ 200 حاڵەتدایە، ئەمەش بە پشتبەستن بە ئەزمونی کارکردنی و ئەزمونی ڕۆژانەی لەگەڵ ئەو دۆسیانەی کە خراوەتە بەردەم دادگا.

ناوبراو ئەم زیادبونە بۆ چەند هۆکارێک دەگەڕێنێتەوە، گرنگترینیان نەبونی هاوئاهەنگی نێوان هاوسەرەکانە.

عەبدولوەهاب زیاتر ڕونیدەکاتەوەو دەڵێت: زۆربەی دۆسیەکانی جیابونەوە کە لەلایەن دادگای باری کەسییەوە گوێیان لێدەگیرێت، ئەو هاوسەرانە دەگرێتەوە کە لێکتێگەیشتن و هاوئاهەنگییان نییە و بەدەست جیاوازیی بنەڕەتییەوە دەناڵێنن لە دیدگاکاندا، ئەمە جگە لە گومانی یەکتر، بەتایبەتی لەلایەن مێردەوە. ناوبراو هەمو ئەم هۆکارانە بە بنەمای ناسەقامگیريی هاوسەرگیری دەزانێت.

هەر سەبارەت بە حاڵەتەكانى جیابونەوە، عەبدولوەهاب دۆسیەیەک بەبیر دێنێتەوە کە بە یەکێک لە کورتترین چیرۆکەکانی هاوسەرگیریی کە تا ئێستا خراوەتە بەردەم دادگا؛ وەسفی کردوە.

ئەو دەڵێت: ژن و مێردێکی گەنج كە لە تەمەنی بیست ساڵیدا دەبون، رۆژێكیان بە فەرمی گرێبەستی هاوسەرگیرییەکەیان لە دادگا واژۆ کردبو، بەڵام هەر بۆ ڕۆژی دواتر گەڕانەوە بۆ ئەوەی داوای هەڵوەشاندنەوە بکەن، هۆکارەکە سەیر بو، مێردەکە گومانی لە ژنەکەی هەبو، چونکە زەردەخەنەی بۆ پیاوێکی نامۆ کردبو، نوسەرەكەی دادگای باری کەسی لە دهۆک دەپرسێت: چۆن کەسێکی لەوجۆرە دەتوانێت تەنانەت بڕیاری هاوسەرگیرییش بدات؟.

ژمارەی ئەو جیابونەوانەى کە ساڵانە لە شارى دهۆک تۆمار دەکرێن، چەندن؟

بەپێی ئامارە تۆمارکراوەکان، لە پارێزگای دهۆک لە 1796 حاڵەتى جیابونەوە لە ساڵی 2021 بۆ 2164 حاڵەت لە ساڵی 2023دا بەرزبۆتەوە، پاشان بۆ 2033 حاڵەت لە ساڵی 2024دا زیادیكردوە، کە بە نزیکەیی بە رێژەى سەدى 13.2% لە ماوەی سێ ساڵدا زیادیکردوە.

هۆكارە ئابوری و داراییەكان چ كاریگەرییەكیان لەسەر جیابونەوە هەیە؟

پارێزەر هەڵات حەسەن فارس، کە بە بەردەوامی مامەڵە لەگەڵ دۆسیەی خێزانی لە پارێزگای دهۆک دەکات، ئاماژە بەوە دەکات کە ژینگەی ئابوری و سیاسی و پشێویی هەرێمی کوردستان بەشدارییەکی بەرچاوی هەبوە لە سەرهەڵدانی کێشەی خێزانی و زیادبونی کەیسەکانی جیابونەوە. ئەو جەخت لەوە دەکاتەوە کە زۆرێک لە ژن و مێردەکان لە گونجاندنی ژیانی هاوسەرگیرییان لەگەڵ بارودۆخی ژیانی ئێستا ڕوبەڕوی کێشە دەبنەوە و هەمیشە لە گۆڕاندان.

قەیرانی دارایی لە هەرێمی کوردستان کە ساڵانێکە بەردەوامە و لە ئەنجامدا دواكەوتنى موچە كه چەند هەفتەیەک و هەندێکجاریش چەند مانگێک دەخایەنێت، بۆتە هۆی تێکچونی باری ژیانی هاوڵاتییان بە گشتی و فەرمانبەران بەتایبەتی و بەدیكردنى هەڵاوسانی توند لە شێوازی ژیانیاندا، چونكە زۆرێکیان ناتوانن پێداویستییە سەرەتاییەکانی ژیانیان مسۆگەر بکەن، لەوانە خۆراک، تەندروستی و پەروەردە، ئەمەش ناچاریان دەکات پەنا بۆ قەرزکردن و کەڵەکەکردنی قەرز ببەن.

جێى ئاماژەیە، بە شێوەیەكى گشتی توانای کڕینی هاوڵاتییان لە کوردستان دابەزینی بەخۆیەوە بینیوە، ئەمەش بەهۆی بەرزبونەوەی تێچوی ژیان و ناکۆکی بەردەوامی نێوان حکومەتی هەرێمی کوردستان و حکومەتی فیدراڵی لەسەر داهاتی نەوت و داهاتی دەروازە سنورییەکان، كە بەرپرسى سەرەكیش لەم كێشانەدا بە پلەى یەك پارتییە، چونكە سەرەڕاى قورسكردنى ژیانى خەڵكى لە هەرێم، هاوكات دەیان دەردى كۆمەڵایەتى نەخوازراویش بەرۆكى هاوڵاتییانى هەرێمى گرتوەو لایەنە پەیوەندیدارەكانیش بەبێ دەسەڵاتى و دەستەوەستان لەبەردەم كێشەكان دا دێن و دەچن و ئومێدى چارەسەرى هیچ كام لەو دۆخە نەخوازراوانەش نییە و تادێت بارودۆخى ئابورى و سیاسى و كۆمەلایەتى هاوڵاتیانیش رۆژ بە رۆژ بەرەو خراپى دەڕوات.