عێراق.. ئەزمونى حەشدى شەعبى هەناردەى بەیروت دەكرێت

پوختە

لە نێوان کشانەوەی بەشێکی هێزەکانی ئەمریکا و پەرەسەندنی مشتومڕ لەسەر سنوردارکردنی کۆنترۆڵی چەک بۆ دەوڵەت، سەرکردەکانی چوارچێوەی هەماهەنگی لە بەغدا لەگەڵ کەسایەتییە دیارەکانی لوبنان بۆ ئەوەی ئەزمونی عێراق لە هێورکردنەوەی دۆخی میلیشیاکان لەگەڵ لوبنان هاوبەشى پێبكەن، کۆبونەتەوە.

ئەگەرچى تەوەرى سەرەكى سەر مێزى گفتوگۆكان چەكەكانى حزبوڵاى لوبنان بو، بەڵام ترسی ناوچەیی و نێودەوڵەتی لە ئەگەری تەقینەوە و کاریگەرییە ڕاستەوخۆکانی لەسەر سەقامگیری عێراق و ناوچەکە، لەئارادایە.

چۆن سیناریۆى حەشدى شەعبى هەناردەى بەیروت دەكرێت؟

بەپێى وتەى چەند سەرچاوەیەكى ئاگادار لە چوارچێوەى هەماهەنگیى؛ كە قسەیان بۆ ماڵپەڕى "ئەلعالەم ئەلجەدید" كردوە، کەسایەتییە باڵاکانی لوبنان لە چەند کاتژمێری ڕابردودا لەگەڵ سەرکردەکانی چوارچێوەی هەماهەنگی كۆبونەتەوە، ئەم كۆبونەوەیەش لە چوارچێوەى  هەوڵێکدایە بۆ گواستنەوەی ئەزمونی مامەڵەکردن لەگەڵ چەکی میلیشیاکان لە عێراقەوە بۆ لوبنان.

ئەو سەرچاوانە ئاماژەیان بەوەشکردوە، تا ئێستا گروپە چەكدارەكان سەرکەوتو بون لە پاراستنی چەکەکانیان، هاوکات سەرکەوتوانە ڕێگرییان لە بڕیارێکی پێشوی حکومەت کردوە بۆ سنوردارکردنی کۆنتڕۆڵی چەک بۆ دەوڵەت دوای فشاری ئەمریکی و نێودەوڵەتی.

ئەم ئەزمونە دەکرێت لە لوبنان تەقلیدی بکرێت، حکومەتەکەی ڕام بکات، کە پێداگریی لەسەر بڕیارەکەی دەکات، بەبێ ئەوەی لایەنە سیاسییەکانی دیکە ئیستفزاز بکات.

سەرچاوەکان هیچ زانیارییەکی زیاتریان سەبارەت بە ناسنامەی کەسایەتییە لوبنانییەکان و کاریگەرییەکانیان و ئەنجامی کۆبونەوەکەیان بە لەبەرچاوگرتنی هەستیاریی ئەو پرسە نەخستەڕو.

 ئەمەش هاوکات بو لەگەڵ ڕاپۆرتێکی رادیۆى "مۆنتی کارلۆ"ی نێودەوڵەتی، کە ڕۆژی یەکشەممە بڵاوکرایەوە، ئاشکرایکرد، ئەمریکا داوای لە حکومەتی لوبنان کردوە، پشکنینی فڕۆکە مەدەنییەکان چڕبکاتەوە بەتایبەتى ئەوانەى کە لە فڕۆکەخانەکانی عێراقەوە دەگەن، ئەمەش لەکاتێکدایە نیگەرانییەکان بە رادەیەكە ئەگەر هاتو چەكدارى شەڕكەر، پارە، یان كەسانى پسپۆڕو شارەزای سەربازی لە ڕێگەی عێراقەوە بگوازرێنەوە بۆ حزبوڵا، ئەوا دۆخى لوبنان ئەمجارە بە تەواوەتیى تێكدەچێت و هاوشێوەیى عێراق بێسەروبەر دەبێت.

پێشهاتەكان لەناو لوبنانەوە چۆنن؟

پەیوەندییە سیاسییەکان و کۆبونەوەکان لە لوبنان لە دەوری بڕیارەکەی حکومەتی لوبنان کە ئەرکی سوپای وڵاتەکەی بۆ ئامادەکردنی پلانێک بۆ سنوردارکردنی چەک بۆ دەوڵەت لەسەرشانە، چڕبۆتەوە، بەتایبەتی چەکەکانی حزبوڵڵای لوبنان.

لەمبارەیەوە  ئاندرێ ڕەحال ڕاوێژکاری سەرۆککۆمار و پەرلەمانتار محەمەد ڕەعد، سەرۆکی لیستى دڵسۆزی بۆ بەرخۆدان "لیستە پەرلەمانییەكەى حزبوڵڵا"، لە نوسینگەی لیستەكە لە گەڕەکی "زاحیەى جنوبى" بۆ تاوتوێکردنی دۆخی سیاسی ئێستا و پێشهاتەکان و هەڵوێستی لایەنە پەیوەندیدارەکان، کۆبونەوەیەکیان ئەنجامدا.

هاوكات، ڕۆژی 5ی ئاب، حکومەتی لوبنان بڕیاریدابو چەکەکانی حزبوڵا بۆ هێزە ئەمنییەکان سنوردار بكرێن، ئەمەش هەنگاوێکی بێ وێنە بو، چونكە بڕیارەكە لەدوای ئەو وێرانکارییە بەربڵاوەیە هات کە لە کاتی شەڕی ئیسرائیل زۆرینەى ناوچەكانى لوبنانى گرتبۆوە، شەڕێک کە حزبوڵڵا بەبێ مۆڵەتی حکومەتی لوبنان بەڕێوەی برد و یارمەتیدانەكانى لوبنانیش لە چوارچێوەی بەڵێنە نێودەوڵەتییەكان بۆ بەرنامەکانی ئاوەدانکردنەوە و پاڵپشتی ئابوری بە مەرجی چەکداماڵینی ئەو حزبە بە حكومەتى بەیروت درابو.

ناكۆكییەكانى نێوان سودانى و شیعەكان لەسەر حەشدى شەعبى گەیشتن بە كوێ؟

لەسەر پرسی سنوردارکردنی چەک بۆ دەوڵەت، عێراق شاهیدی پەرەسەندنی گرژییەکانی نێوان چوارچێوەی هەماهەنگی و محەمەد شەییاع سودانی سەرۆکوەزیرانی عێراقە، ئەمەش لەبەر ڕۆشنایی کشانەوەی هێزەکانی هاوپەیمانی نێودەوڵەتییە بەشێوەى بەشەكى و هاوكات پەرەسەندنی نزیکبونەوەی میلیشیا چەكدارەكانە لەگەڵ ئێران.

لەمبارەیەوەو لەماوەى پێشودا چوارچێوەی هەماهەنگی درەنگانی شەوی 18ی ئاب کۆبونەوەیەکی بەپەلەى ئەنجامداوە، کە تێیدا خودى "سودانی"ش ئامادەبوە، ئەم كۆبونەوەیەش دوای ئەوە هاتوە کە هەندێک لە سەرکردەکانی چوارچێوەکە نەیانتوانیوە کاریگەریی لەسەر ئەو میلیشا چەكدارانەى كە توڕە بون لە کارەکانی سودانی، دابنێن.

سەرچاوەکان ئاماژەیان بۆ ئەوە کردوە کە سەرکردەکانی چوارچێوەکە لە میانی کۆبونەوەکەدا "سودانی"یان ئاگادار کردۆتەوە لەوەى پەلە نەکات لە بڕیاردان سەبارەت بە سنوردارکردنی چەکی میلیشاكان لە ماوەی ئێستادا، بە تایبەت لەبەر ڕۆشنایی کشانەوەی هێزەکانی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی و نیگەرانییەکان لە کاریگەرییەکانی ئەم هەنگاوە لەسەر سەقامگیريی ئەمنیی لە وڵاتدا.