دەوڵەتی یاسا: دواخستنی هەڵبژاردن بە ڕەنگی ئیسرائیل نوسراوە

پوختە

مشتومڕ لەسەر چارەنوسی هەڵبژاردن لە عێراق نوێ دەبێتەوە، لە کاتێکدا هەندێک لە هێزەکان پێیانوایە کە دواخستن لە ژێر ڕۆشنایی ئەو بێباکییە بەرزە چاوەڕوانکراوەی خەڵك و کەمیی ڕێژەی بەشداریکردندا دەخولێتەوە، بەڵام لایەنەکانی دیکە هۆشداری دەدەن لەوەی کە دەبێتە هۆی لەدەستدانی شەرعیەت و دەرگای ئاژاوە و دوبەرەکی دەکاتەوە.

لە نێوان ئەم دو بۆچونەدا، پرۆسەی هەڵبژاردن لە گۆڕەپانێکی مەترسیداردا ماوەتەوە، ئەمەش نیگەرانی لای ڕای گشتی عێراقیی دروستکردوە.

ئایا دواخستنى هەڵبژاردن دەبێتە هۆى ئاژاوەگێڕیى؟

حسێن ئەلمالیکی، ئەندامی هاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا لە لێدوانێكى رۆژنامەوانیى دا رایگەیاند،  مەترسییەکی گەورە هەیە بۆ دواخستنی هەڵبژاردنی پەرلەمانى عێراق، چونكە تەواوی پرۆسەی سیاسی، پەرلەمان و حکومەت؛ کۆتایی بە تەمەنی یاسایی و دەستوری خۆیان دەهێنن و بەبێ هیچ بەرگێکی شەرعی دەمێننەوە.

بە وتەی ئەلمالیکی، دواخستنی هەڵبژاردنی پەرلەمان دەبێتە هۆی ئاژاوەگێڕیی و ئەم ئاژاوەگێڕییەش بە ئامانجی دابەشبون دەبێت، عێراقیش بەشێک دەبێت لە "پڕۆژەی ئیسرائیلی" بۆ دابەشکردنی وڵاتانی ناوچەکە و لاوازکردنیان.

ئەو ئەندامەى دەوڵەتى یاسا ئەوەشى خستەڕو كە ئەو هەوڵانە "نیگەرانکەر و ترسناک"ن، و ئەگەر هەیە  پڕۆسەی سیاسی بە دواخستنی هەڵبژاردن شەرعیەتی خۆی لەدەستبدات.

ئایا هیچ حزبێكى ناوخۆى عێراق هەوڵى دواخستنى هەڵبژاردن دەدات؟

ئەلمالیكى لە درێژەى لێدوانەكەیدا ئەوەى دوپاتكردەوە، كە سەرەڕاى ئەوەى سیناریۆى دواخستنى هەڵبژاردن بە رەنگى ئیسرائیل نوسراوەتەوە، بەڵام لەناوخۆشدا حزب و لایەن هەیە بە هیوای دامەزراندنی حکومەتی ئینتیقالى و فریاکەوتن هەوڵەكانیان چڕكردۆتەوەو و هەوڵی دواخستنی هەڵبژاردنیش دەدەن، ئەگەرچى هەمان ئایدیا و میتۆد لەلایەن لایەنەکانی خاوەن لۆبی دەرەکییەوە بۆ بەدیهێنانی ئەم دواخستنە بەکاردەهێنرێت، لەبەرئەوە ئەو لایەنانە هەستی ناسیۆنالیستى یان بەرپرسیارێتییان نییە، و تاکە خەمی ئەوان حوکمڕانییە.

شایانی باسە کە ئەمە یەکەمجار نییە کە هاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا بە سەرۆکایەتی نوری ئەلمالیکی هۆشداری لە دواخستنی هەڵبژاردنەکان دەدات. ناوبراو پێشتر جەختی لەوەکردۆتەوە کە دواخستنی هەڵبژاردن بە مانای "ڕوخان"ی پڕۆسەی سیاسی و شەرعیەتی پەرلەمان و حکومەت و ڕودانی "کارەسات" لە عێراقدا دێت.

پێشهاتەكانى ناوچەكە چۆن هەڵدەسەنگێندرێت؟

ناوچەکە بە هۆی شەڕی بەردەوامی سەر غەززە لە لایەک و ئامادەكاریى ئێران و ئیسرائیل بۆ شەڕێکی ئاشکرا کە دەتوانێت لە چڕی و ماوەی هەر شتێک تێپەڕێت کە پێش خۆی بوبێت، شایەتی بارودۆخێکی پشێوی هەیە.

جگە لەوەش، سوریا هەڵبژاردنی لە سێ پارێزگادا بەهۆی ئاستەنگە ئەمنییەکانەوە دواخستوە، ئەمەش عێراقی خستۆتە ناو دڵی ئەو تەحەددایانە.

هاوكات، سەرەتای ئەم مانگە کەسایەتییە سیاسییەکان باسیان لە فشارەکانی لایەنە ناوخۆییەکان کرد کە لەلایەن ئۆرگانەکانی نێودەوڵەتی و ناوچەییەوە پاڵپشتی دەکرێن بۆ دواخستنی هەڵبژاردنی یاسادانان بە بیانوی ناسەقامگیریی ناوچەکە.

جێگای سەرنجە کە پڕۆسەی هەڵبژاردن لە عێراق بە پێی یاسای کارپێکراوی هەڵبژاردن بەڕێوەدەچێت، واتە یاسای (هەڵبژاردن بۆ ئەنجومەنی نوێنەران و ئەنجومەنی پارێزگا و قەزاکان كە ئەویش بریتییە لە یاساى ژمارە (12)ی ساڵی 2018، وەک هەموار کراوەتەوە)، هەروەها سیستەمی هەڵبژاردن کە بەپێی یاسای پێشو پەسەندکراوە، لەسەر بنەمای نوێنەرایەتی ڕێژەیی دامەزراوە،  ئەمەش لە کاتێکدایە کە دۆخی چەقبەستویی سیاسی و نەبونی پەیوەندی جەماوەریی لەگەڵ هەڵبژاردنی یاسادانانی داهاتو لە 11ی تشرینى دوەم، ساردوسڕییەكى زۆرى خستۆتە بەردەم ئەگەرەكانى سازدان و ئەنجامنەدانى پرۆسەى هەڵبژاردن.

هۆشیار زێبارى چ هۆشدارییەكى داوە؟

هۆشیار زێباری، وەزیری دەرەوەى پێشوی عێراق و ئەندامى مەكتەبى سیاسى پارتى، هۆشداریی دا لە مەترسیی قۆستنەوەی سەرچاوەکانی دەوڵەت لە پڕۆسەی هەڵبژاردنەکانی داهاتودا، ناوبراو ئەمە بە هەڕەشە لە یەکپارچەیی پرۆسەی دیموکراسی دەزانێت.

زێباری داوای لە دەسەڵاتی دادوەری عێراق و نوێنەرایەتی نەتەوە یەکگرتوەکان بۆ هاوکاری عێراق (یۆنامی) و کۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکان کرد؛ رێوشوێنی توند بەرامبەر سەرپێچیکاران بگرنەبەر و بە ئاشکرا ناویان بێنن بۆ دڵنیابون لە یەکپارچەیی هەڵبژاردنەکانی داهاتو، ئەمەش لەكاتێكدایە خودى زێبارى لەماوەى ساڵانى رابردودا كاتێك وەزیرى دارایى بو؛ لەسەر گەندەڵى لەكارەكەى لابرا.

جێى ئاماژەیە، زۆربەی ئەو ئاماژانەى کە لەلایەن چاودێرانەوە خراونەتەڕو، ئاماژە بە دابەزینی بەشداریکردن لە هەڵبژاردنەکاندا دەکەن بەهۆی ناڕەزایی جەماوەریی و هەستکردن بە سەختی گۆڕینی سیستەمی سیاسی، بەتایبەتی کە پارتەکان پابەندن بە پرەنسیپی پشکی حزبی و تائیفی و نەتەوەیی لە ئیدارەی دەوڵەتدا.

بەشێک لە بازنەی سیاسی و چاودێری خەرجییەکانی هەڵبژاردنی داهاتوی پەرلەمانی عێراق؛ خەرجیى پرۆسەى هەڵبژاردنەكە لەنێوان 2.5 بۆ 3 ترلیۆن دیناری عێراقی دەخەمڵێنن. ئەم ژمارە شۆککەرە یەکسانە بە نزیکەی 2 ملیار دۆلاری ئەمریکی، لەبەرئەوە دەیان پرسیار لەبارەی دادپەروەریی هەڵبژاردنەکان و شەرعیەتی ئەو پارانەی کە بەکاردەهێنرێن و نەبونی میکانیزمی چاودێریی و لێپرسینەوە دەوروژێنێت.