پرسى پێكهێنانى حكومەتى هەرێم لەبازنەیەكى بەتاڵدایە

پوختە

ماوەی زیاتر لە 10 مانگە پڕۆسەی پێکهێنانی حکومەتی نوێی هەرێمی کوردستان لە بازنەیەکی بەتاڵدا گیری خواردوە، بەتایبەتى دوای دانوستانە وەستاوەکان و ناکۆکییە قوڵە حزبییەکانی نێوان هەردو لایەنى سەرەکی "پارتى و یەكێتى"، كە بۆتە هۆى ئەوەى ئەگەری ئەوە هەبێت پرۆسەکە بۆ دوای هەڵبژاردنەكانى عێراق دوابخرێت.

چاودێرانى سیاسى پێیانوایە، ئەگەرچى هەڵبژاردنەكانى عێراق هیچ پەیوەندییەكیان بە هەڵبژاردنە پەرلەمانییەكەى كوردستانەوە نییە، بەڵام پێدەچێت لەسەر بنەماى كورسى بەدەستهاتوى حزبەكان لە پەرلەمانى بەغدا، وەزارەتەكانى هەرێم و پشكى یەكێتى و پارتى لە كوردستان جیابكرێنەوە، كە ئەمەش گاڵتەجاڕییەكى بێهاوتایە لە كۆى مۆدێلەكانى حوكمڕانى لە جیهاندا.

هاوكات، سەرەڕای دوبارەبونەوەی خولەکانی دانوستان و ناوبەناو لێدوانی ئەرێنی، بەڵام تا ئێستا ئەو لێدوانانە هیچ پێشکەوتنێکی ڕاستەقینەیان لە قەیرانەکەدا بەدەستنەهێناوە.

بۆچى كادرە پێشكەوتوەكانى پارتى پێیان باشە حكومەت پێكنەهێنرێت؟

مەهدی عەبدولکەریم كادرى پێشكەوتوى پارتى، لە لێدوانێكى رۆژنامەوانیى دا رایگەیاند،  دانوستاندنەکان بۆ پێکهێنانی حکومەتی هەرێم ماوەیەکی زۆرە بەهۆی بەردەوامیی ناکۆکی سیاسی لەسەر هەندێک هەڵوێستی گرنگ و هەستیار وەستاون، ئەمەش بەپێى وتەى ناوبراو تێکدانی هەمو ڕێککەوتنە سیاسییەکانە.

عەبدولکەریم هەر لەو لێدوانەى دا ئەوەى دوپاتكردەوە كە لە ئێستادا ئاستەنگی هەیە بۆ هەنگاونان بەرەو پێکهێنانی حکومەت، بەبێ چارەسەرکردنی ناکۆکییەکانی نێوان پارتی و یەکێتی و دۆزینەوەی چارەسەری خێرا و بەردەوام لەگەڵ بەغدا بۆ بەردەوامبون لە ناردنی موچەی فەرمانبەران.

هاوكات ناوبراو ئەوەى پێشنیارکرد كە پێکهێنانی حکومەتی هەرێمی کوردستان دوابخرێت بۆ دوای هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق کە بڕیارە مانگی تشرینی دوەمی داهاتو ئەنجام بدرێت، بەوپێیەی لە ئێستادا هەموان سەرقاڵی بانگەشەی هەڵبژاردن و پڕوپاگەندە دەبن.

ئەو ئەندامەی پارتى پێیوایە، ڕەنگە لە هەر ساتێکدا گۆڕانکاریی ڕوبدات، بەڵام داتاکانی ئێستا ئاماژەن بۆ چەقبەستویی سیاسی و نەبونی پێشکەوتن لە هەر دانوستانێکی نوێ سەبارەت بە پێکهێنانی حکومەتی نوێ.

تا ئێستا چەند كۆبونەوەى بێ ئەنجام بۆ پێكهێنانى حكومەت سازكراوە؟

لەماوەی سێ مانگی ڕابردودا زیاتر لە 15 کۆبونەوەی ڕاستەوخۆی هەردولا بۆ گەیشتن بە لێکتێگەیشتن لەسەر فۆرم و بەرنامەی حکومەت، و دابەشکردنی پۆستە سەرەکییەکانی هەرێم، ئەنجامدراون، بەڵام تا ئێستا هیچ هەنگاوێکی واقیعی بۆ پێکهێنانی حکومەت سەریهەڵنەداوە، ئەمەش لە کاتێکدایە کە هێزە کوردییە بەناو ئۆپۆزسیۆنەكان داوای هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان و ڕێکخستنەوەی هەڵبژاردن دەکەن.

لەلایەكى ترەوەو لە رۆژى 21ی تەمموزدا؛ دادگای باڵای فیدراڵی دو داوای یاسایی لەسەر پرسى هەڵوەشاندنەوەی ئەنجامی هەڵبژاردنەکان و ڕێکخستنەوەیان و گەڕاندنەوەی ئەو ئیمتیازە داراییانەی کە بە نوێنەرانی ئێستا دراوە، ڕەتکردەوە، ئەوەش بە هۆکاری نەبونی دەسەڵاتی دادوەریی، ئەگەرچى ئەم بڕیارەش دوای چەند مانگێک لە دواخستن هات.

بۆچى ئەو دو حزبە بەردەوام لە شەڕى پۆستدان و رێكناكەون؟

لە ماوەی پێنج مانگی ڕابردودا هەرێمی کوردستان شاهیدی بنبەستی ڕاوێژ و کۆبونەوەکانی نێوان هەردو حزبی دەسەڵاتداری هەرێم "پارتی و یەکێتی" بوە، سەبارەت بە پێکهێنانی حکومەتی نوێ. هەر لایەنێک پێداگریی لەسەر دەستەبەرکردنی سەرۆکایەتی هەرێم و ئەنجومەنی وەزیران دەکات، ئەگەرچى بە روكەش لە چەند ڕۆژی ڕابردودا شایەتی لێکنزیکبونەوەی سیاسیی نێوان ئەو دو لایەنە هەبو، بەڵام بە هۆی جیاوازی ڕوانگە و هاتنە ناوەوەی هێزەکانی بەناو ئۆپۆزسیۆن بۆ ناو ململانێکان دیسانەوە دۆخەکە خراپتر بۆوە.

ڕۆژی 8ی ئایار، سروە عەبدولواحید سەرۆکی لیستى نەوەی نوێ لە پەرلەمانى بەغدا، ڕایگەیاند، بەهۆی ڕەتکردنەوەی هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمانی هەرێم و هەڵنەبژاردنی سەرۆکی پەرلەمان لە وادەی یاساییدا، سکاڵای یاساییمان لەسەر نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان لە دادگای فیدراڵی تۆمارکردوە.

ئەگەرچى ڕۆژی 22ى نیسان، شاسوار عەبدولواحید، سەرۆکی جوڵانەوەى نەوەی نوێ، هەڕەشەی هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمانی کوردستانی نوێ کردەوەو وتى: ئەگەر لە ماوەی دو هەفتەی داهاتودا پەرلەمانی کوردستان کۆنەبێتەوە ئەوا هەوڵەكانیان بۆ هەڵوەشانەوەى پەرلەمانى كوردستان دەخەنەگەڕ، بەڵام ئەو قسەیەى ناوبراو هەروەك هەوڵە پۆپۆلیستییەكانى ترى بە هەواداچو.

رەگوڕیشەى ناكۆكییەكان بۆچى دەگەڕێتەوە؟

هەرێمی کوردستان لە دوای هەڵبژاردنەکانەوە توشی قەیرانێکی سیاسیی بەردەوام بوەو دانوستانەکان بۆ پێکهێنانی حکومەت لە نێوان هەردو لایەنی سەرەکیدا بەردەوام شکستدەهێنن.

بە بڕواى چاودێرانى سیاسى، رەگوڕیشەى ناکۆکییەکان لە دیدگای جیاوازدایە سەبارەت بە دابەشکردنی دەسەڵات و دەسەڵاتی پۆستە سەرەکییەکانی وەک سەرۆکایەتی هەرێم ، حکومەت و پەرلەمان.

هاوكات، سەرەڕای چەند کۆبونەوەیەک لەنێوان لیژنەکانی دانوستانکاری هەردولا، بەڵام پێشکەوتنەکان بە سنورداریى ماونەتەوە، ئەمەش چەقبەستویی سیاسیی هەرێم زیاتر گەورەتر دەکات لەنێو پێشبینییە ناوخۆییەکان و فشارە دەرەکییەکان بۆ چارەسەرکردنی قەیرانەکە.

پەیڕەوی ناوخۆی پەرلەمانی هەرێم چى تێدا نوسراوە؟

بەپێی پەیڕەوی ناوخۆی پەرلەمانی هەرێم، پێویستە سەرۆکی هەرێم لە ماوەی 10 ڕۆژدا لە دوای پەسەندکردنی ئەنجامی هەڵبژاردن، پەرلەمانی هەڵبژێردراو بۆ یەکەمین دانیشتنی خۆی کۆبکاتەوە، ئەگەر سەرۆكى هەرێمیش نەیتوانی ئەندامان بۆ دانیشتنی یەکەم بانگهێشت بکات، ئەوا پەرلەمانتاران دەتوانن لە یازدەهەمین ڕۆژی دوای پەسەندکردنی ئەنجامەکان کۆببنەوە، گەورەترین ئەندامیش لە روى تەمەنەوە پێش هەڵبژاردنی سەرۆکی هەمیشەیی و دوای سوێندخواردنی دەستوریی، دەتوانێت سەرۆکایەتی دانیشتنەکانی پەرلەمان بکات.

خولی شەشەمی پەرلەمان لە سەرەتای مانگی کانونی یەکەمی ساڵی 2024 یەکەم دانیشتنی خۆی ئەنجامدا، کە تەنها بۆ موچە وەرگرتن؛ سوێندخواردنی ئەندامەکانی لەخۆگرتبو. دانیشتنەکە بەهۆی کێشە چارەسەرنەکراوەکانی دەوروبەری پۆستە سەرەکییەکانی هەرێم بە کراوەیی مایەوەو لە ئێستاشدا واقیعی ئەم ململانێیەی نێوان هەردو حزبی تەقلیدی "پارتی و یەکێتی" پرسیارى ئەوە دەوروژێنێت؛ ئایا بەو بژاردانەی لەبەردەستدان بۆ تێپەڕاندنی سەقفی مەرجی هاوبەش و ڕاکێشانی هێز لە ئۆپۆزسیۆن، ئومێدى ئەوە دەكرێت لە داهاتودا شتێك هەبێت بەناوى حكومەتى هەرێم؟ ئەگەرچى پێكهێنانى ئەو حكومەتەش هەمان عەقڵییەت و هەمان دەموچاو بەڕێوەى دەبات.