هەڵبژاردنەكانى عێراق.. ئینشیقاقى ئێستا و هاوپەیمانێتى سبەینێ

پوختە

لە ساڵی 2003ەوە گۆڕەپانی عێراق شاهیدی هاوپەیمانی ناجێگیری نێوان کوتلە سیاسییە گەورەکان (شیعە، سوننە و کورد) بوە، کە زۆرجار بەرژەوەندیی دەستبەجێ سەنگى مەحەك بوە؛ نەک دیدگایەکی ستراتیژیی.

لەگەڵ هەر خولێکی هەڵبژاردندا دابەشبونەکان نوێ دەبنەوەو هاوپەیمانێتییەكان بەپێی هاوسەنگییەکی نوێی هێز دادەڕێژرێن، لەکاتێکدا هەڵبژاردنی داهاتو بەدۆخێكى ساردوسڕدا تێدەپەڕێت، بەڵام پەرەسەندنی دابەشبونە سوننەییەکان مەودای زیاتر بە لایەنە شیعییەکان دەبەخشێت بۆ مانۆڕ، چونكە لەئێستادا سەرنج دەچێتە سەر ئەوەی کە ئایا هێزە عێراقییەکان توانای بەرهەمهێنانی ئەو فۆرمولە سیاسییەیان هەیە کە لەگەڵ خواستەکانی هاوڵاتیاندا بگونجێت و سوڕی خراپەی قەیرانەکان تێكبشکێنێت؟، ئەگەر نا، ئەوا دەرئەنجامەكانى هەڵبژاردنى ئەمجارە، ئەگەر بە زەحمەتیش قبوڵ بكرێت، بەڵام پێكهێنانى حكومەتى داهاتو، ئاڵۆزییەكى زۆر بەخۆیەوە دەبینێت.

ئینشیقاقى سوننە چ كاریگەرییەكى لەسەر هاوپەیمانێتییەكانى داهاتو دەبێت؟

نەبیل عەزاوی توێژەر و ئەکادیمیست لە لێدوانێكى رۆژنامەوانیى دا بۆ میدیا عێڕاقییەكان؛ ئەوەى پشتڕاستكردەوە كە ئینشیقاقى نێوان هێزە سوننەکان كە لە چاو پێشوتر گەیشتۆتە ئاستێکی زۆر مەترسیدارترو ناوزڕاندن؛ ئینشیقاقەكە لە هەڵکشاندایە و تۆمەتەکان بێسنوربون.

عەزاوى، ڕونیشیکردەوە، لە داهاتودا ئەم ناکۆکییانە کاریگەری نەرێنی لەسەر هاوپەیمانێتى ئەو حزبە سونییانە دەبێت، ئاماژەی بەوەشکرد، ڕەنگە فراكسیۆنە شیعییەكان ئەو لاوازییە بقۆزنەوەو بە ڕاکێشانی هەندێک هێزی سوننە کە ناکۆکیان لەگەڵ ڕکابەرەکانیان هەیە؛ دوای ڕاگەیاندنی ئەنجامی هەڵبژاردنەکان بیانخەنە نێو هاوپەیمانێتى خۆیانەوە. 

هاوكات، لەگەڵ نزیکبونەوەی هەڵبژاردنەکان، دوبەرەکی لەناو کوتلە سیاسییەکانی عێراقدا پەرەدەسێنێت، بەتایبەتی لە گۆڕەپانی سوننەدا، هێزە سونییەكان لەئێستادا بازرگانی بە تۆمەتەوە دەکەن و خەریکی ململانێی ناوخۆیی خۆیانن.

توێژەران پێیانوایە ئەم دابەشبونانە بەبێ ئیستغلال نامێننەوە، چونکە دەتوانێت ڕاستەوخۆ سود بە لایەنە شیعییەکان بگەیەنێت، کە هەوڵدەدەن سود لەو دوبەرەكى و ئینشیقاقانە وەربگرن و هاوپەیمانێتى نوێى پێ دروستبكەن، ئەوەش لە پێناوى دوبارە داڕشتنەوەى خۆیان و گرتنەوە دەستى جڵەوى رەهاى دەسەڵات لە عێڕاق دا.

هاوپەیمانێتییەكانى داهاتو چۆن دەبن؟

عەزاوی ڕونیکردەوە کە هاوپەیمانێتییەكانى داهاتو لەگەڵ یەک شەبەنگى سیاسیدا هاوتەریب نابن، بەڵکو شایەتحاڵی هەمەجۆریی دەبن کە ڕەنگە گۆڕانکاريی لە نەخش و ڕەفتارە کۆنەکاندا بکات،  ناوبراو ئاماژەى بەوەشدا که هاوڵاتییانی عێراق چیتر دروشمه کۆنەکان قبوڵ ناکەن و ئێستا به دوای یەكدەنگییەك دا دەگەڕێن که توانای پێشکەشکردنی "خزمەتگوزاریی کاریگەر"یان هەبێت.

ئەو توێژەر و ئەکادیمیستە پێیوایە باری دەرونی خەڵك وەك فشارێكى گەورە پاڵدەنێت بەرەو پەرەپێدانی هاوکێشە سیاسییە نوێیەکان، کە دورن لەو چوارچێوە تەقلیدییانەی سەلماندویانە سەرکەوتو نابن.

بە بڕواى چاودێران و پسپۆڕانى بوارى هەڵبژاردن، لایەنى شیعە دەتوانێت سەرکەوتو بێت لە هەڵدانەوەی لاپەڕەیەکی نوێ، جیاواز لە لاپەڕەکانی پێشو، بەتایبەت بەو شێوەیەی کە هیوای بۆ دەخواست، هەرچى هێزە سوننەکانیشە لای خۆیانەوە بەدوای بونی ڕاستەقینەدا دەگەڕێن لە قۆناغی داهاتودا، ئەمەش لەسەر بنەمای هاوبەشی جیددی نەک چارەسەری نیوە کوڵاو.

هاوكات، گۆڕانە ناوچەیی و نێودەوڵەتییەکان پاڵ بە هەموانەوە دەنێن بەرەو دروستکردنی هاوپەیمانێتییەكی نەرم و نیان، کە زیاتر هاوتەریب بن لەگەڵ بەرژەوەندییە ناوخۆییەکانی عێراق.

ئەگەرەكانى ئێستا چین؟

لە نێوان دابەشبونەکانی ناو ئۆردوگای سوننە و هەوڵەکانی ئۆردوگای شیعە بۆ سەرمایەگوزاریی بە كورسیيەكانى داهاتوى پەرلەمانەوە، دیمەنی سیاسی کراوەیە بۆ چەندین ئەگەر لەوانە، لەلایەک متمانەی جەماوەریی بە هێزە تەقلیدییەکان بە هۆی ململانێ ناوخۆییەکانیانەوە خەریکە دەڕوخێت، لەلایەکی دیکەوە، هۆشیاریی جەماوەریی لە پێویستی هاوپەیمانێتییە خزمەتگوزارییە ئاڕاستەکراوەکان لە گەشەکردندایە، کە دەتوانێت هاوکێشەی نوێ بسەپێنێت.

لەبەرئەوە، ئەگەر ئۆردوگای شیعە سود لەو ساتە وەربگرێت، ڕەنگە خۆی لەبەردەم دەرفەتێکی مێژوییدا ببینێتەوە بۆ دوبارە بنیاتنانەوەی هاوبەشییەکی سیاسی تۆکمەتر، هەرچەندە پێشبینى دەكرێت هاوبەشییەك بێت کە بە توانای وەڵامدانەوەی کاریگەرانە بۆ داواکارییەکانی شەقام بەڕێوەبچێت.