هەرێم چاوى لە واشنتۆنە بۆ پاراستنى كێڵگە نەوتییەكانى

پوختە

حکومەتی هەرێمی کوردستان بەردەوامە لە هەوڵەکانی بۆ چارەسەرکردنی هێرشى درۆنەكان كە لەماوەى رابردودا دامەزراوە نەوتییە گرنگەکانى كردە ئامانج و زیانێكى ماددى زۆرى لێكەوتەوە.

هاوكات، دوای دڵنیاکردنەوەی ئەو کۆمپانیا بیانییانەى لە كوردستان کاردەکەن بۆ بەردەوامیدان بە پرۆسەى بەرهەمهێنانی نەوت، لە ئێستادا حکومەتی هەرێم بەنیازە سیستمی بەرگریی ئاسمانیی دابین بکات بۆ بەرزکردنەوەی توانا ئەمنییەکانی، بێگومان ئەوەش بە ڕوکردنەوە ئەمریکا دەبێت.

لێدوانەكانى سەفین دزەیى سەبارەت بەو پرسە چیبون؟

سەفین دزەیی، بەرپرسى فەرمانگەى پەیوەندییەکانی دەرەوەی حکومەتی هەرێمی کوردستان لە لە لێدوانێكى رۆژنامەوانی دا ئاشكرایكرد، هێرشە درۆنییەكان بۆتە هۆی کەمبونەوەی بەرهەمهێنانی نەوت و ئەمریکاش نیگەرانە لەم هێرشانە، ناوبراو ئەوەشى خستەڕو كە وەك حكومەتى هەرێم  داوای دابینکردنی سیستمی بەرگرییان کردوە بۆ بەرپەرچدانەوەیان.

دزەیى لە واشنتۆنەوە ئەوەشى خستەڕو کە ئەو گرێبەستەى هەرێمی کوردستان لەبوارى وازە لە واشنتۆن ئەنجامیداوە، بۆتە ئامانجی فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکان، کە بەم دواییە کێڵگە نەوتییەکانیان کردۆتە ئامانج، كە ئەمەش ئاماژەیە بۆ ئەوەی هێرشە درۆنییەكان بەرهەمهێنانی نەوتی هەرێمی کوردستانی بەشێوەیەکی بەرچاو کەمکردۆتەوە، هیوادارین دوبارە نەبێتەوە "بە وتەى خۆى".

دزەیى لە درێژەى لێدوانەكەى دا پێیوایە ئەمریکا پێشوازی لەو گرێبەستانە دەکات و نیگەرانە لەم هێرش و تەحەددایانە، هەربۆیە ئێمە داوای سیستمی بەرگریمان کردوە نەک تەنها بۆ کۆمپانیاکان، بەڵکو بۆ هەرێمی کوردستان و هەمو عێراقیش بە هەمان شێوە.

بەرپرسى فەرمانگەى پەیوەندییەکانی دەرەوەی حکومەتی هەرێمی کوردستان ڕونیشیکردەوە، باڵیۆزخانە و کونسوڵخانەی ئەمەریکا لە بەغدا و هەولێر ئاگاداری کۆبونەوەکانی نێوان هەرێمی کوردستان و حکومەتی فیدراڵن، تەنانەت لە چەند بۆنەیەکدا بەشدارییان کردوە، ئەوان هانمان دەدەن بۆ ئەوەی بگەینە ڕێککەوتن، ئێمەش هەمیشە داواکارییەکانی بەغدامان جێبەجێکردوە.

سەفین دزەیی جەختی لەوەش کردەوە کە سەردانەکەمان ئەمجارە بۆ واشنتۆن بۆ بەدواداچونە بۆ ئەنجامی سەردانەکەی سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان لە مانگی ئایاری ڕابردودا.

هێرشە درۆنییەكان زیانى چەند بەرمیل نەوتى رۆژانەیان دابو لە كێڵگەكان؟

لە ماوەی یەک مانگی ڕابردودا زیاتر لە 22 فڕۆکەی بێفڕۆکەوان هێرشیان كردۆتە سەر كێڵگە نەوتییەكانى هەرێمی کوردستان، لەو سەروبەندەشدا کاربەدەستانی هەرێم ئەوەیان پشتڕاستکردەوە کە ئەو هێرشانە زیانى نزیکەی 200 هەزار بەرمیل نەوتى رۆژانەیان لە كێڵگەكانى كوردستان داوە.

داتاکانی بەرهەمهێنانى نەوت لە ناوچەکەدا ئاماژە بەوە دەکەن کە بەرهەمی هەرێم، پێش هێرشەکان، بە 280 بۆ 300 هەزار بەرمیل نەوت لە ڕۆژێکدا خەمڵێندراوە، دواى هێرشەكان دابەزی بۆ نزمترین ئاستی كە تەنها 81 هەزار بەرمیل نەوت بو لە ڕۆژێکدا، بەڵام ئێستا وردە وردە توانیویەتى بگەڕێتەوە بۆ نزیکەی ئاستى بەرهەمهێنانى پێش هێرشەكان.

لەلایەكى ترەوە سەرچاوە ئاگادارەکان پێشتر ڕاگەیاندبو، حکومەتی هەرێمی کوردستان لە دۆخێکی نالەباردایە سەبارەت بە پابەندبونی بە هەناردەکردنی نەوت، ئەمەش وای لێکردوە ڕێوشوێنی بەپەلە بگرێتەبەر بۆ بەرزکردنەوەی پاراستنی کێڵگەکان و دامەزراوەکان.

سەرچاوەكان ئاماژە بەوەدەكەن كە ئەم ڕێوشوێنانە بریتین لە: بڵاوەپێکردنی هێزی زیادە لە دەوروبەری کێڵگەکان، چالاککردنی سیستەمی چاودێریی و ئاگادارکردنەوەی پێشوەختە، و پەیوەندی ڕاستەوخۆ لەگەڵ کۆمپانیا بیانییەکان بۆ دڵنیابون.

پێشتر وەزیرى ناوخۆى هەرێم چۆن باسى هێرشەكانى كردبو؟

ڕۆژی 28ی تەمموز، ڕێبەر ئەحمەد، وەزیری ناوخۆی هەرێمی کوردستان  لە كۆنگرەیەكى رۆژنامەوانی دا ئەوەى دوپاتكردەوە كە سەرەڕای گەیشتن بە ئەنجام سەبارەت بەو هێرشانەی کە ناوچەکەیان کردۆتە ئامانج، بەڵام تا ئێستا هیچ ڕێوشوێنێکی توند لەلایەن بەغداوە نەنراوە، حكومەتى بەغدا هەر بێدەنگە، لەبەرئەوە هەرێمی کوردستان چیتر بێدەنگ نابێت ئەگەر چارەسەرێک بۆ کۆتاییهێنان بەم هێرشانە نەکرێت.

لەلایەكى ترەوە، قاسم ئەعرەجی ڕاوێژکاری ئاسایشی نیشتمانی، پاش ئەوەى بە یاوەری شاندێکی ئەمنی بە مەبەستى لێکۆڵینەوە لە هێرشەکانی ئەم دواییەی فڕۆکە بێفڕۆکەوانەكان بۆ سەر كێڵگەكانى هەرێم، سەردانى كوردستانى كردبو، بە ئاشكرا دانى بەوەدا نا كە هێرشبەرەكان ناسراون.

لە 18ی تەمموزیشدا، حکومەتی عێراق ئەنجامی لێکۆڵینەوەکانی لەبارەی هێرشە درۆنییەكانەوە  ڕاگەیاند، بەڵام لایەنە پەیوەندیدارەکانی ئاشکرا نەکرد، ئەگەرچى لە لێکۆڵینەوەکاندا دەرکەوتوە ئەو فڕۆکە بێفڕۆکەوانانەی بەکارهێنراون لە یەک جۆر بون و بە كڵاوەى جەنگيی تەیارکراون کە لە دەرەوەی عێراق دروستکراون، هەربۆیە لە ئێستادا هەرێم لە هەوڵى ئەوەدایە؛ بەیارمەتى ئەمریكا سیستمێكى بەهێزى ئاسمانيى بۆ پاراستنى ئاسمانى خۆى دابینبكات.