خەرجییە سنوردارەکانى هەرێم و ئەنجامێکی پێشوەختەى هەڵبژاردن

پوختە

لەگەڵ نزیکبونەوەی هەڵبژاردنەکانی داهاتو، قسەکردن لەسەر ئەو بڕە پارەیەی کە بۆ بانگەشەی هەڵبژاردنەکان خەرجدەکرێت زیاتر دەبێت، بەتایبەتی لە ژێر ڕۆشنایی چەندینجار تۆمەتبارکردنی لایەنە عێراقییەکان بە بەکارهێنانی پارەی سیاسی بۆ کاریگەریى دانان لەسەر دەنگدەران، لە کاتێکدا پێشبینی دەکرێت هەندێک لە پارێزگاکان شاهیدی پێشبڕکێیەکی گەرمی دارایی بن، بەڵام توێژەران پێیانوایە لایەنە کوردییەکان لە مەنهەجیەتى كاركردنیان دا جیاوازن لەگەڵ هاوتا شیعە و سوننەکانیان، ئەمەش بەهۆی ئەو ڕەچاوکردنانەی پەیوەستن بە سروشتی بازنەکانی هەڵبژاردن و میکانیزمى ئیدارەدانى دەسەڵاتیان لەناوچەكانى خۆیان دا.

ئایا نایەكسانى لە خەرجكردنى پارە لاى حزبەكانى هەرێم و شیعەو سوننە بۆچى دەگەڕێتەوە؟

نەوزاد لەتیف توێژەری کاروباری سیاسی، لە لێدوانێكى رۆژنامەوانیى دا بە میدیا عێراقییەكانى راگەیاند، ئاستی خەرجکردنی پارە لاى لایەنە کوردییەکان کەمترە لە ئاستی لایەنە شیعە و سوننەکان، بەتایبەتی حزبە گەورەو باڵادەستەكانى ناوەڕاست و باشور، کە لە هەر هەڵبژاردنێکدا خەرجییەکانیان ژمارەیەكى ترسناك تێدەپەڕێنێت.

بە بڕوای چاودێران ئەم نایەکسانییە لە خەرجکردندا دەگەڕێتەوە بۆ جیاوازیی پێکهاتە سیاسی و کۆمەڵایەتییەکان، لە کاتێکدا هێزە شیعە و سوننەکان پشت بە کڕینی دڵسۆزیی یان بەدەستهێنانی دەنگی دودڵ و یەكلانەبوەوە دەبەستن؛ لە ڕێگەی پارەی سیاسییەوە، بەڵام پارتە کوردییەکان "بەتایبەت یەكێتى و پارتى" بنکەیەکی دەنگدەرانی تەقلیدیی سەقامگیریان هەیە، ئەمەش پێویستییان بە خەرجییە بەرفراوانەکانی بانگەشەی هەڵبژاردن کەمدەکاتەوە.   

تا چەندە پرۆسەى دەنگدان لاى كورد بابەتێكى رێكخراوەیییە نەك دارایى؟

نەوزاد لەتیف لە درێژەى لێدوانەكەى دا ئەوەدەخاتەڕو كە ئامادەبونی دەنگدەرانى حزبە کوردییەکان لە هەڵبژاردنەكان دا جێگیرن، ئەو لایەنانەش پشت بە فەرمانبەران دەبەستن لە دامودەزگا حزبی و حکومییەکان بەتایبەتی لە دامودەزگا ئەمنییەکانی پێشمەرگە و ئاساییش و دەزگاکانی دیکە.

ئەم پەیوەندییە نزیکەی دەنگدەرانی کورد و دامودەزگا حزبییەکان، پرۆسەی کۆکردنەوەی هەڵبژاردن زیاتر دەکاتە بابەتێکی ڕێکخراوەیی نەک دارایی. فەرمانبەران و ئەندامانی دەزگا ئەمنی و خزمەتگوزارییەکان، جگە لە بنەماڵەکانیان، لیستێكى هەڵبژاردنی ئامادەکراو پێکدەهێنن و لە پشت ئەو حزبەوە یەکدەگرن کە زاڵن بەسەر دامەزراوەکەدا.

شارەزایان پێیانوایە ئەم شێوازە ڕەنگدانەوەی مۆدێلی "دەنگدانی ئاراستەکراو"ە، کە پێگە یان پەیوەندی دامەزراوەیی دەبێتە ئامرازێکی کۆنترۆڵکردنی سیاسی، ئەمەش پێویستی بە کڕینی ڕاستەوخۆی دەنگەکان نامێنێت.

هەر سەبارەت بەو شێوازى كاركردنە، ئەو توێژەرەى كاروبارى سیاسى؛ ئاماژەی بەوەشکرد كە ئەم ئامادەبوانەى سەر سندوقەكانى دەنگدان؛ بەردەوام جێگیرن، هەربۆیە ئەو لایەنانە پێویستیان بە خەرجییەکی زۆر نییە، ئەوان لەسەر ئەرزى واقیع ئامادەن و دەسەڵات بەڕێوەدەبەن و بەمجۆرە دامەزراوە حکومییەکان بۆ بانگەشەی هەڵبژاردن بەکاردەهێنرێن، كە ئەمەش خەرجییەکان کەمدەکاتەوە.

چۆن كۆنترۆڵكردنى جومگەكانى دەسەڵات ئامرازى نفوز دەبەخشێت بە یەكێتى و پارتى؟

چاودێرانی هەڵبژاردن ڕونیدەکەنەوە کە کۆنتڕۆڵکردنی جومگەكانى دەسەڵات لە هەرێم لەلایەن حزبە کوردییە باڵادەستەكانەوە، ئامرازی نفوزیان پێدەبەخشێت، کە ئەو ئامرازە لەبەردەستی هێزەکانی دیکەی پارێزگاکانی ترى باشورو ناوەڕاست دا نییە.

هاوكات، دامەزراوە حکومییەکان هەندێکجار وەک چەکی پشتیوانی هەڵبژاردن بەکاردەهێنرێن، جا چ لە ڕێگەی دامەزراندنەوە بێت، یان لە ڕێگەی بەکارهێنانی سەرچاوە گشتییەکانەوە بێت بۆ بانگەشەی هەڵبژاردنەکان، یاخود تەنانەت لە ڕێگەی تۆڕەکانی کاریگەریی لە کۆمەڵگەی ناوخۆییدا، كە چەند لایەنێكى هەست و سۆزو پێشینەى دەنگدانى تاكەكەس پێكەوە گرێدەدات، لەبەرئەوە ئەم واقیعە وا دەکات بانگەشەی هەڵبژاردن کەمتر تێچوی هەبێت، بەڵام پرسیار لەبارەی دادپەروەری کێبڕکێ و ئەگەری بەدەستهێنانی هەڵبژاردنێکی یەکسانیش دەوروژێنێت.

ئایا خەرجیى سنوردارى حزبەكوردییەكان ماناى شەفافیەتە؟

شارەزایان پێیانوایە، مەرج نییە خەرجییە سنوردارەکانی هەڵبژاردنی پارتە کوردییەکان ڕەنگدانەوەی شەفافیەتێکی زیاتر بێت، بەڵکو پەیوەندی بە هەڵگرتنی کەرەستەی بەدیلەوە هەیە بۆ پارەی سیاسی، کە بە کاریگەرییان بەسەر دامودەزگاکانی دەوڵەت و قۆرخکارییان بەسەر بازنەیەکی جێگیردا نوێنەرایەتی دەکرێت، لە کاتێکدا هێزەکانی بەغدا و بەسرە و دیالە ملیۆنەها دۆلار خەرج دەکەن بۆ دەستەبەرکردنی کورسییەکانی پەرلەمان، بەڵام لایەنە کوردستانییەکان لە نێو بازنەکانی هەڵبژاردنیاندا سەقامگیرتر دەردەکەون، لەگەڵ ئەوەشدا کەمتر پابەندن بە پرەنسیپی یەکسانی دەرفەتی کاندیدەکان و لەژێرەوە كار بۆ ئەو كاندیدانە دەكەن كە خۆیان زیاتر مەبەستیانە.