عێراق دەخنكێت.. سێ كارتى لەبەردەمدایە

پوختە

لە ناوەڕاستی سەدەی ڕابردوەوە عێراق نەیتوانیوە ڕێگەچارەی یەکلاکەرەوە بۆ دوبارەبونەوەی قەیرانی ئاوی بدۆزێتەوە، ئەمەش بوەتە کارتێکی فشار بۆ وڵاتانی باكورى خۆى، بەتایبەتی تورکیا، بۆ بەدەستهێنانی دەستکەوتی سیاسی و ئابوری لەڕێگەی کۆنترۆڵکردنی ڕۆیشتنی ئاو بۆ ناو وڵاتەکە.

لەگەڵ لێدوانە دژبەیەکەکان سەبارەت بە پابەندبونی تورکیا بەو ئاوانەی کە مانگی ڕابردو دەستیپێکرد بە بەردانەوەى بۆ یارمەتیدانی عێراق بەمەبەستى تێپەڕاندنی قەیرانی کەمیی ئاو، کە کاریگەریی تەواوى لەسەر ژیانی ژمارەیەکی زۆر لە پارێزگاکان بەجێهێشتوە، لیژنەی کشتوکاڵ و ئاوی پەرلەمانی عێراق پشتڕاستیکردەوە کە بەغدا سێ بژاردەی هەیە بۆ فشارى نێودەوڵەتى و وەرگرتنەوەی مافە ئاوییەكانى لە ئەنقەرە.

توركیا چۆن ئاوى عێراق وشك دەكات؟

تورکیا ئاوی ڕوباری دیجلەى لە ڕێگەی بەنداوی "ئەلیسۆ" ڕاگرتوە، لە کاتێکدا بەنداوی "ئەتاتورک" زیاتر لە دو ساڵە ڕێگریی لە ڕۆیشتنی ڕوباری فورات بۆ ناو سوریا دەکات. ئاستی ئاوی فورات لە عێراق بۆ نزمترین ئاستی مێژویی دابەزیوە و کاریگەری لەسەر ژیانی ملیۆنان کەس لە عێراق دروستکردوەو لە ئێستادا روبارەكە تەنها بۆتە رێڕەوێكى تەنك و هەر جێماوى ئاوەكەى تێدا ماوە.

یاسا نێودەوڵەتییەكان بۆ روبارە هاوبەشەكانى وڵاتان چى دەڵێن؟

سائیر ئەلجبوری، ئەندامی لیژنەی کشتوکاڵ و ئاوی پەرلەمان لە لێدوانێكى دا بۆ ماڵپەڕى "ئەلعالەم ئەلجەدید" ڕایگەیاند، کۆمەڵێک یاسای نێودەوڵەتی هەیە کە ڕێگای ڕون بۆ چارەسەرکردنی کەمیی ئاوی ئەو وڵاتانە دیاری دەکەن کە دەکەوێتە سەر ڕوبارە هاوبەشەكانى نێوان وڵاتانى باكورو باشورى یەكدى، یاساكان بەجۆرێكن كە دەبێت هەردولا دڵنیابن لەوەی کە پشکی دادپەروەرانە وەردەگرن.

ئەلجبوری ئاماژەی بەوەشکرد، ئەنقەرە لەماوەی ڕابردودا بەڵێنەکانی بۆ زیادکردنی ڕێژەی ئاو لە ڕوبارەکانی دیجلە و فورات جێبەجێنەکردوە، ئەمەش عێراقی گەیاندۆتە قۆناغێکی زۆر مەترسیدار لە دۆخی ئەمنی ئاوەکەیدا.

بژاردەو كارتەكانى عێراق بۆ قەیرانى ئاو چین؟

ئەلجبورى لە درێژەى لێدوانەكەى دا ئەوەى رونكردەوە کە بەغدا سێ بژاردەی هەیە بۆ ئەوەی لە ئاستی نێودەوڵەتیدا سودی لێ وەربگرێت، ئەوانیش نەتەوە یەکگرتوەکان و دادگای نێودەوڵەتی و ناوبژیوانی نێودەوڵەتی، هەروەها ڕێکخراوە ناوچەیی و ئیسلامییەکان کە خاوەنی ئامرازی فشارن بۆ ئەوەی ڕۆشنایی بخەنە سەر قەیرانی کەمی ئاو لە تورکیاوە بەرەو عێراق، بەپێى خۆیان كاریگەرییان هەیە بەوپێیەى توركیاش وڵاتێكى ئیسلامییە.

ناوبراو ئەوەشى خستەڕو كە عێراق تەنها داوای مافە ڕەواکانی خۆی دەکات بۆ وەرگرتنی پشکی دادپەروەرانەی ئاوی ڕوبارەکانی دیجلە و فورات، کە زیاتر لە 70%ی پێداویستییەکانی پارێزگاکانی عێراق پێکدەهێنن.

داتاى ئاوارەبونى خێزانە عێراقییەكان چەندە؟

پێشتر عێراق لە70%ی داهاتی ئاوی خۆی لە دەرەوەی سنورەکانییەوە دەستدەکەوت و حکومەتیش هەوڵیدەدا لەگەڵ وڵاتانی دراوسێى خۆیدا "توركیاو سوریا" سەبارەت بەو داهاتە ئاوییە هەماهەنگی بکات.

ڕوقەیە ئەلنوری، ئەندامی پەرلەمانی عێراق لەسەر لیستى رەوتى "هەردو فوڕات" لەلێدوانێكى رۆژنامەوانیى دا ئەوەى ئاشکراکرد، كە بەهۆی وشکەساڵی و گۆڕانی کەشوهەوا، 24 هەزار و 500 خێزان لە ناوخۆی عێراق ئاوارەبون. ناوبراو ئاماژەى بەوەشكردوە كە حکومەت شەش ڕێوشوێنی بۆ کەمکردنەوەی شەپۆلی ئاوارەبون لە باشور پەرەپێداوە.

گۆڕانی کەشوهەوا یەکێکە لە ئاستەنگە دیارەکانی بەردەم عێراق، بەشدارییەکی بەرچاوی هەیە لە بەرزبونەوەی پلەکانی گەرما و خراپتربونی وشکەساڵی. ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ دابەزینی بەرچاوی ئاستی ئاو کە لە تورکیا و سوریا و ئێرانی دراوسێوە دەڕژێتە ناو ڕوبارەکانی دیجلە و فورات، کە خۆشیان لە هەمان كاتدا بەدەست کاریگەرییەکانی گۆڕانی کەشوهەوا دەناڵێنن.

ئەم واقیعە تاڵە تەحەددیاتی ژینگەیی و تەندروستی و مرۆیی ڕوبەڕوی عێراق گەورەتر دەکاتەوە، بەوەى پێشبینی ئەو کارەساتانە نزیکدەکاتەوە کە کاریگەرییان لەسەر لایەنە جیاوازەکانی ژیان دەبێت، بەتایبەتی کە ئەمساڵ بە وشکترین ساڵ دادەنرێت لە ماوەی نزیکەی هەشت دەیەی ڕابردودا، بەپێی خەمڵاندنی پسپۆڕان.

عێراق ساڵانێکە گلەیی لە سیاسەتی نادادپەروەرانەی ئاو دەکات کە تورکیا پەیڕەوی لێدەکات، لەكاتێكدا ئەو وڵاتە ژمارەیەکی زۆر بەنداوی لەسەر ڕوباری دیجلە دروستکردوەو بۆتە هۆی دابەزینی ڕێژەی ئاوی گەیشتو بە عێراق.

لەلایەكى ترەوە ئێران بەجۆرێكى تر ئەو سیاسەتە لە دژى عێراق پەیڕەو دەكات ئەویش بەوەى زیاتر لە 30 ڕوبار لە ناو خاکی خۆیدا بۆ ڕێگریکردن لە گەیشتنیان بە خاکی عێراق ئاراستەیان گۆڕدراوە. جگە لەوەش وشکەساڵی و کەمی بارانبارین لە ماوەی چوار ساڵی ڕابردودا بارودۆخی ژینگەیی و کشتوکاڵی وڵاتی خراپتر کردوە.

عەون زیاب عەبدوڵڵا وەزیری سەرچاوە ئاوییەکان،  لەم دواییانەدا ڕایگەیاندبو کە تورکیا تا ئێستا ئەو بڕى ئەو ئاو بەردانەوەیەى کە پێشتر ڕێککەوتنی لەسەر کرابو، کە دەكاتە 420 مەتر سێجا لە چرکەیەکدا بۆ مانگەکانی تەمموز و ئاب جێبەجێ نەکردوە.

ناوبراو ڕونیشیکردەوە، کۆی گشتی گەیشتنى ئاو لە تورکیا و سوریاوە بۆ ناو عێراق لە ئێستادا تەنها 353 مەتر سێجایە لە چرکەیەکدا، کە زۆر لە خوار پێویستی ڕاستەقینەی مەزەندەکراوی ڕوبارەکانی دیجلە و فوراتە، و دەبێت لە حاڵەتى ئاساییدا بڕى 600 مەتر سێجا بێت لە چركەیەكدا.

جێى ئاماژەیە، لە 3ی تەمموزدا، سائیر ئەلجبوری، وتبوى: بڕى بەردانەوەى ئاوى توركیا لە ئێستادا، تەنها لەسەدا 15ی ئەو بڕە پێکدەهێنێت کە لەگەڵ عێراق بۆ هاوین ڕێککەوتنی لەسەر کراوە، جەختیشی کردەوە ئاسایشی ئاو لە عێراق بە قۆناغێکی زۆر مەترسیداردا تێدەپەڕێت.