تره‌مپ ده‌یه‌وێت كار به‌ستراتیژیه‌تێكى 200 ساڵه‌ى ئه‌مریكا بكات.. ئه‌وروپییه‌كان توڕه‌ن

دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمەریکا، دوێنێ هەینی، ستراتیژیی ئاسایشی نەتەوەیی وڵاتەکەی خستەڕوو، کە گۆڕانێکی ڕیشەیی لەسیاسەتی دەرەوەی ویلایەتە یەکگرتووەکاندا نیشاندا. 

پێگەی 'عەرەبییە' بڵاویکردەوە "ستراتیژیی ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریکا، چەقی زلهێزیی لەگۆڕەپانی جیهانییەوە بۆ دراوسێ هەرێمییەکان گواستووەتەوەو هۆشداریی لە'لەناوچوونی شارستانەتیی ئەورووپا' داوە.

ئەو ستراتیژییە، هەروا سنووردارکردنی کۆچی بەکۆمەڵی خستە پێشینەی کارەکانییەوە.

بەگوێرەی ئەو بەڵگەنامەیەی ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریکا، ئێستا ئەمەریکای لاتین لەڕیزبەندی سەرەوەی ئەجێندای ویلایەتە یەکگرتووەکاندایە؛ ئەمەش گۆڕانێکی ڕیشەییە لەبانگەوازە مێژووییەکەی ئەمریکا بۆ ناساندنی ئاسیا وەک پێگەیەکی سەرەکی بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی هەڵکشانی چین، لەگەڵ تۆمارکردنی پاشەکشەیەکی گەورە لەبایەخدانی ئیدارەی ئێستا بەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست.

بۆچی ئەوروپییه‌كان تووڕەن؟
بۆ وەڵامی ئەم پرسیارە، سەرەتا دەبێت بگەڕێینەوە بۆ دەقی ئەو بەڵگەنامەیە، چونکە ئاماژەی بە 'لەناوچوونی شارستانەتیی ئەورووپا' کردووە؛ هەروەها باسی پاشەکشەی ئابووریی ئەورووپا کردووەو ڕایگەیاندووە "کێشە ڕاستەقینەکانی ئەورووپا زۆر لەوە  قووڵترن‌و چالاکییەکانی یەکێتیی ئەورووپا، ئازادیی سیاسی‌و سەروەری لاوازدەکەن‌و پشتیوانیی سیاسەتی کۆچی بەکۆمەڵ دەکەن کە دەبێتە هۆی گۆڕانی کیشوەرەکە لەهەموو ڕوویەکەوە."

لەبەڵگەنامەکەدا هاتووە "یەکێتیی ئەورووپا چاودێری بەسەر ئازادیی ڕادەربڕیندا سەپاندووەو ئۆپۆزیسیۆنی سیاسی سەرکوتدەکات‌و ناسنامە نیشتمانییەکان بزر دەکات."

بەڵگەنامەکەی ستراتیژیی ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریکا، ڕوونیکردووەتەوە "پاشەکشەی پشکی ئەورووپا لەئابووریی جیهانیدا، تاڕادەیەکی زۆر بەهۆی هەڵکشانی چین‌و هێزەکانی دیکەوەیە؛ پاشەکشەی ئابووری لەژێر سێبەری ئەگەری ڕاستەقینەو ڕوونتردا بزر بووە کە ئەویش سڕینەوەی شارستانییە ڕەسەنی ئەورووپایە.. ئەگەر ئەم ڕەوتە سیاسی – ئابوورییەی ئێستای ئەورووپا بەردەوامبێت، ئەوا لەماوەی 20 ساڵ یان کەمتر، چیدی ناتوانرێت کیشوەرەکە بناسرێتەوە."

ئەو بەڵگەنامەیە ئاماژەی بەوەکردووە، "دەبێت ئەمریکا لەناوخۆی ئەورووپادا تۆوی بەرگریی دژی ڕێڕەوی ئێستای ئەورووپا بچێنێت." ئەم ستراتیژییە، پشتیوانیی ئاشکرای واشنتۆنیشی بۆ پارتە نەتەوەییە ڕاستڕەوە توندڕەوەکان لەئەورووپا ڕوونکردووه‌تەوە.

 بەڵگەنامەکە، جەختیکردووه‌تەوە "سەردەمی کۆچی بەکۆمەڵ دەبێت کۆتایی پێبێت‌و ئەمریکا، لەسەردەمی ترەمپدا هەوڵی بەدیهێنانی ئامانجی هاوشێوە لەئەورووپا دەدات کە لەگەڵ ئەجێندای پارتە ڕاستڕەوە توندڕەوەکاندا دەگونجێن."

ستراتیژییەکە، بەزمانێکی نامۆ لەزمانی گفتوگۆ لەگەڵ هاوپەیمانە نزیکەکاندا، ئاماژەی بەوەداوە، ئیدارەی ئەمریکا کاردەکات بۆ گەشەپێدانی بەرگریی دژی ڕێڕەوی ئێستای ئەورووپا لەناوخۆی کیشوەرەکەدا.

هەربۆیە وەڵامی یەکێتیی ئەورووپا، تووڕەبوونی پێوەدیاربووه‌و لەڕێگەی ئەڵمانیاوە ڕایگەیاندووه‌، "ئەورووپا پێویستی بەوەنییە کەس لەدەرەوە ئامۆژگاری بکات." 

لەکاتێکدا گریگۆری میکس پەرلەمانتاری دیموکراتەکان بۆچوونى وایه‌، بەڵگەنامەکە، لەپێناو دیدگەیەکی جیهانیی ترسنۆکانەو بێ پرەنسیپ، کۆتایی بەدەیان ساڵ لەسەرکردایەتیی ئەمریکا دەهێنێت کە لەسەر بنەمای بەهاکان دامەزراوە.

لەکاتێکدا، دۆناڵد ترەمپ هەوڵدەدات کۆتایی بەجەنگی ئۆکرانیا بهێنێت بەپێی پلانێک کە زەوی زیاتر بەڕووسیا دەبەخشێت، ستراتیژییەکە ئەورووپییەکان بەلاوازی تۆمەتباردەکات‌و جەختدەکاتەوە، دەبێت ئه‌مریكا تەرکیزبکاتەسەر "ڕێگریی لەفراوانبوونی بەردەوامی هاوپەیمانیی ناتۆ."

پرەنسیپی مۆنرۆ
سەرباری ئەوەش، ستراتیژییەکە، بەڕاشکاوی باسی لەبەهێزکردنی هەژموونی ویلایەتە یەکگرتووەکان کردووە لەئەمریکای لاتین، کە تێیدا ئیدارەی ترەمپ قاچاخچییە گریمانەییەکانی ماددە هۆشبەرەکان لەدەریادا لەناودەبات‌و دژی سەرکردە چەپەکان دەستێوەردان دەکات‌و بەئاشکرا هەوڵی کۆنترۆڵکردنی سەرچاوە سەرەکییە ئابوورییەکانی وەک کەناڵی پەنەما دەدات.

ئەمەش 'پرەنسیپی مۆنرۆ' دێنێتەوە یاد کە لەسەردەمی دامەزراندنی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا، واتە 200 ساڵ لەمەوبەر، ڕاگەیەنراوەو تێیدا ئەمریکای لاتین وەک ناوچەیەکی قەدەغەکراو بۆ هێزە ڕکابەرەکان، دەستنیشانکراوە.

لەبەرامبەردا، ستراتیژییەکە بایەخێکی کەمتری بەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستداوە، ئەو ناوچەیەی کە هەمیشە واشنتۆنی بەخۆیەوە سەرقاڵکردووە. 

 سەرۆکەکانی ئەمریکا، لەماوەی هەر خولێکی حوکمڕانیاندا لەکۆشکی سپی، بەڵگەنامەی "ستراتیژیی ئاسایشی نەتەوەیی" دەردەکەن، دوایین دانە کە جۆ بایدن لەساڵی 2022 بڵاویکردەوە، ئەولەویەتی بەباڵادەستی کێبڕکێ لەگەڵ چین‌و کۆنترۆڵکردنی ڕووسیا، دابوو.