لە هەڵبژاردنى داهاتوى عێراق دا تەقینەوەى سیاسى رودەدات

لە دیمەنێکی سیاسی ناوازە و جێی پرسیاردا، کۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق رایگەیاند، ژمارەی ئەو حزبانەی مۆڵەتی فەرمییان هەیە لە عێراق گەیشتۆتە 343 کورسی، کە 329 کورسی پەرلەمانی عێراق تێدەپەڕێنێت.

 ئەم پارادۆکسە ژمارەییە چیتر تەنها گاڵتەیەک نییە لە نێو چاودێراندا؛ بەڵكو بۆتە هێمای قەیرانێکی راستەقینە لە پێکهاتەی سیستەمی فرەییخوازیدا، کە رەنگدانەوەی ناسکی نوێنەرایەتی و پوچی ناوەرۆکی سیاسی و وەرینی مانای راستەقینەی چەمکی "حزب"ە لە عێراقی دوای 2003.

 بەگوێرەی راگەیەندراوێکی کۆمیسیۆن کە دەست ئیرادە کەوتوە، ژمارەی لایەنە مۆڵەتپێدراوەکان گەیشتۆتە 343 حزب و لایەن، هاوکات 60 حزبی دیکەش لە پرۆسەی دامەزراندنداندان، ئەمەش بەو مانایەیە کە بەمزوانە وڵاتەکە دەتوانێت زیاتر لە 400 حزبى هەبێت، ئەگەر ڕێکارەکانی مۆڵەتدان تەواو بکرێن.

 سەرەڕای ئەم فرە حزبییە، تەنها 118 لایەن ئارەزوی بەشداریکردنیان لە هەڵبژاردنەکاندا دەربڕیوە، واتە زیاتر لە دو لەسەر سێی پارتە تۆمارکراوەکان لە روی سیاسییەوە ناچالاکن، یان رەنگە بونیان سنوردار بێت بە کاغەز و مۆرێک.

 لەسەر ئاستی هاوپەیمانی، لە هەڵبژاردنەکانی پێشودا 66 هاوپەیمانی تۆمارکران، لەکاتێکدا تا ئێستا تەنها پێنج هاوپەیمانی نوێ رەزامەندییان وەرگرتوەو یازدە هاوپەیمانی چاوەڕوانی بڕیاری دەستەی کۆمیسیارانن و تەنها 25 هاوپەیمانییان خواستی خۆیان بۆ خۆکاندیدکردن لە هەڵبژاردنەکان دەربڕیوە، ئەمە جگە لە 16 لیستی تاکەکەسی، ئەم ئامارانەش رادەی ئەو ئاژاوەگێڕییە ئاشکرا دەکەن کە هاتۆتە سەر گۆڕەپانی حزبی عێراقی.

دامەزراندنی حزبەکان چیتر ملکەچی هیچ پێوەرێکی ئایدیۆلۆژی و بەرنامەیی و تەنانەت ڕێکخراوەیی نابێت، بەڵکو زۆرجار بۆتە پڕۆژەیەکی کەسیی، خێزانیی، یان ناوچەیی، کە وەک ئامرازێک بۆ دەستەبەرکردنی بودجەی هەڵبژاردن یان بۆ رەشبگیری گەورەى لیستەكان لە گرێبەستەکانی پێش هاوپەیمانیدا بەکاردەهێنرێت.

 بە پێی بەدواداچوونەکانی میدیای ئیرادە "ئەم پارتانە لەبری ئەوەی گوزارشت لە دابەشبونێکی کۆمەڵایەتی یان فرەچەشنییەکی سیاسی رەوا بکەن، نوێنەرایەتی پارچەپارچەبونی دەستکردی کۆمەڵگە دەکەن و چانسی پێکهێنانی ئۆپۆزسیۆنی راستەقینە لاواز دەکەن و ئەرکی بنیاتنانی زۆرینەی دەسەڵاتدار یان ئۆپۆزسیۆنی کاریگەر ئاڵۆزتر دەکەن.

سیستمی هەڵبژاردنی داهاتوو و ئایندەی قەوارە بچوکەکان

 سیستەمی هەڵبژاردنی ئێستا، قەوارە بچوكەكان بەرهەم دەهێنێتەوە، پەرلەمانێک بەرهەم دەهێنێت کە لە نێوان هێزەکاندا پەرتەوازە دەبێت و تەنها بە ململانێی کاریگەر یەکگرتون.

 ڕاستییەکە ئەوەیە کە زۆربەی ئەو حزبانە بنکەیەکی جەماوەریی بەرچاو و بونێكى کاریگەر و گوتارێکی سیاسی جیاوازیان نییە، سەرەڕای ئەوەش، کێبڕکێی هەڵبژاردن هاوشێوەی "مەزادێکی گشتی"یە بۆ دەنگی دەنگدەران، ئەوەش بە سود وەرگرتن لە نا رونیی یاساکە و دابەشکردنی کورسییەکان بەپێی سیستمێکی فرە قەزایی، کە تەنانەت لاوازترین کاندیدیش رێگە بە سەرکەوتن دەدات ئەگەر لیستى دەنگدانی بەرتەسكیان هەبێت.

 مەترسییەکە لەوەدایە کە زۆرجار ئەم حزبانە دەبنە ئامرازی بێدەنگ لەناو پەرلەماندا، بێ هەڵوێست و پڕۆژە بونیان دەبێت و رازین بە مانۆڕکردن بۆ مانەوە و دانوستان لە پشتى پەردەوە، ئەمەش دەسەڵاتی یاسادانان لە ناوەڕۆکی چاودێریکردنی بەتاڵ دەکاتەوە و دەیکاتە مەکۆیەک بۆ ئاڵوگۆڕی بەرژەوەندییەکان.

 ئەم راستییە ئاڵنگارییەکی چارەنوسساز دەخاتە بەردەم کۆمیسیۆن و کۆمەڵگە و نوخبە سیاسییەکان بەوەى ئایا ئێمە لەبەردەم سیستەمێکی دیموکراسی زیندوداین کە رەنگدانەوەی فرەچەشنەیی بیروبۆچونە، یان روبەڕووی حاڵەتێکی تەقینەوەی فەرمی دەبینەوە کە دامەزراوەکان دەخنکێنێت نەوەک زیندویان بکاتەوە؟.

 درێژەدان بەم رێڕەوە، ئاماژەیە بۆ پەرلەمانێکی پارچەپارچەتر و حکومەتێکی لاوازتر و ئۆپۆزسیۆنێک کە ژاوەژاوترە نەک کاریگەر،لەبەرئەوە تا یاسای پارتە سیاسییەکان بە پێوەرێکی توندتر نەنوسرێتەوە و سیستمێکی هەڵبژاردن کە پارچەپارچەبون کەم بکاتەوە پەسەند نەکرێت، ئەوا دیموکراسی لە عێراق بەردەوام دەبێت لە پوكانەوە نەک گەشەکردن.