لە نێوان هەڕەشەکانى هەرێم و دەستشکاندنەوەکانى بەغدا مووچە خۆران دەبنە قوربانى

نوسراوەکەى وەزارەتى دارایى عێراق لە بارەى کۆتایى هاتنى مووچەى هەرێم کاردانەوەى لێکەوتەوە و بە وتەى  ئەندامانى لیژنەى دارایى ئەو شێوازەی پشکی هەرێمی پێ هەژمارکراوە بنەمای یاسایی و ژمێریاری نییە، بەڵام تا ئیستا بە فەرمى لەلایەن وەزارەتى دارایى هەرێمەوە وەڵامى ئەو نوسراوەى تەیف سامى نەدراوەتەوە.

وەزارەتى دارایى عێراق دوێنێ 28/5/2025،  بەنوسراوی ژمارە 14502 دەربارەی موچەی مانگی (5) حکومەتی هەرێمی ئاگادارکردەوە کە گوایە تەرخانکراوی دارایی هەرێم 12.67 لەیاسای بودجەی سێ ساڵیی کۆتایی هاتووە، هەموو داهاتی نەوتی و نانەوتی هەرێمی بۆ ساڵی 2023 و 2024 و 2025 حساب کردووە لەگەڵ ئەوەی کەناردویەتی بۆ هەرێم.

لە بەرامبەر ئەو نوسراوە تا ئێستا وەزارەتى دارایى هەرێم بە فەرمى هیچ هەڵوێستێکى نەبووە و بێدەنگى هەڵبژاردووە، مووچە خۆرانیش لە چاوەڕوانى مووچەى مانگى پێنجدان  بۆ ئەوەى بە گرفانى بەتاڵ جەژن نەکەن.

رێباز حەملان بریکاری پێشووی وەزارەتی دارایی عێراق رایگەیاند، لیستی مووچەی مانگی 5 هیچ كێشەیەكی یاسایی و ئیداری و دارایی نیە و  وەزیری دارایی عێراق داردەستێکی سیاسیە، محەمەد شیاع سوودانی و چوارچێوەی هەماهەنگی و دەوروبەر بۆ مەرامی سیاسی بانگەشەی هەڵبژاردن و فشاركردن لەسەر گەشەسەندن و پێشكەوتنی هەرێمی كوردستان بەكاریدەهێنن هەركات بیانەوێت.

دەشڵێت، بەغداد تەنها پارەی مووچەی ناردووە نەک پشکی بودجە، پشکی بودجە هەرێم بۆ ساڵی 2025 11 ترلیۆن و 500 ملیار دینارە بەڵام بەغداد تائێستا سێ ترلیۆن و 800 ملیار دیناری بۆ هەرێم ناردووە.

بە وتەى عومەر کوچەر، ئەندامی پەرلەمانی عێراق ئەگەری هەیە نەناردنی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم پەیوەندی بە گرێبەستەکانەوە بێت لە ئەمریکا.

بەڕێوەبەری پەیوەندییەکان و بەدواداچوون لە نوێنەرایەتی حکومەتی هەرێم لە بەغداد ئاماژە بەوە دەکات،  به‌شێکی نووسراوەکە فشارێكه‌ بۆ‌ سه‌ر هه‌رێم بۆ پاشگه‌زبوونه‌وه‌ له‌و دوو گرێبه‌سته‌ی له‌سه‌ر گازی سروشتی له‌ گه‌ل دوو كۆمپانیای ئه‌مه‌ریكی كردی، بەڵام  پاشگه‌زبوونه‌وه‌ له‌و دوو گرێبه‌سته‌ مه‌حاڵه‌‌ پاساوەکانی وەزارەتی دارایی عێراق بێ بنه‌مان چونكه‌ تا ئێستا حكومه‌تی فیدراڵی یه‌ک دیناری بودجه‌ی وه‌به‌رهێنان و پترۆدۆلاری نه‌ناردوه‌ ئه‌وه‌ی بەغداد ناردوویەتی ته‌نها مووچه‌ بووه‌ ئه‌ویش هه‌ر جاره‌ی به‌ بیانوویەک‌ دواكه‌وتووه‌.

بە وتەى  نەرمین مەعروف ئەندامى لیژنەى دارایى لە ئەنجومەنى نوێنەرانى عێراق،  هەڵوێستەکەی وەزارەتی دارایی عێراق پێچەوانەی بڕیاری دادگای فیدڕاڵییە ئەو شێوازەی پشکی هەرێمی پێ هەژمارکراوە بنەمای یاسایی و ژمێریاری نییە، بۆ چارەسەری ئەم کێشەیە هەموو رێکارێکی دەستووری و پەرلەمانی دەگرینەبەر.

هاوکات  عەلى حەمەساڵح سەرۆکى ڕەوتى هەڵوێست لە بارەى نوسراوەکەى تەیف سامى نوسیویەتى، عێراقیش تاوانبارە و دڵخۆش مەبن بەو بڕیارەی وەزیری دارایی عێراق، ئەوان دەڵێن: داهاتی نەوت ‌و ناوخۆ نەگەڕاوەتەوە، لەبری سزای بەرپرسانی هەرێم بدەن‌و ڕێکاری یاسایی بگرنەبەر.. لەبری ڕاگرتنی نەوتی تانکەر.. هاتون سزای موچەخۆرێک دەدەن کە چەندین ساڵە قوربانیە.

نەبیل مەرسومی- شارەزای عێراقی لەبواری ئابوریدا  دەپرسێت، جگە لە بڕینی موچەی فەرمانبەران ئامرازێكی تر نییە بۆ سزادانی هەرێم؟! چۆن هەرێم تەواوی پشكی خۆی لە بودجە وەرگرتووە لەكاتێكدا هێشتا لە مانگی (ئایار)داین، بەزانینی ئەوەی كە هەرێم لەمساڵدا لە پشكی خۆی لە بودجە كە دەگاتە 13.5 ترلیۆن دینار؛ بڕی 3.8 ترلیۆن دیناری وەرگرتووە؟

ئایا هیچ ئامرازێكی تر نییە بۆ سزادانی هەرێم جگە لە بڕینی موچەی فەرمانبەران كە بەردەوام قوربانی ناكۆكییە سیاسیی و ئابورییەكانن لەنێوان ناوەندو هەرێمدا؟؟ ئایا بڕیارە (مەبەستی لە بڕیاری تەیف سامییە بۆ راگرتنی ناردنی موچەی هەرێم) پەیوەندیی بە ئیمزاكردنی دوو گرێبەستە نەوتییەكەوە هەیە لەلایەن هەرێمەوە لەگەڵ دوو كۆمپانیای ئەمریكیی بەبێ ئاگاداریی بەغداد؟  

ئایا راگرتنی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم پەیوەندی بە كەمی نەختینەی بەردەستی حكومەتی فیدراڵییەوە هەیە؟ ئایا بڕیارەكە بەتەنیا بڕیاریكی داراییە یاخود رەهەندی سیاسیشی هەیە لە ساڵی هەڵبژاردندا؟؟

د. ره‌عد ره‌فعه‌، سەرۆکی تیمی سکاڵاکارانی دەزگای ستاندەر لە دادگای فیدڕاڵی عێراق باسى لەوە کردووە، ئه‌و نوسراوه‌ی ته‌یف سامی كاردانه‌وه‌ی ته‌واونه‌كردنی رێكاره‌كانی ته‌وتینی موچه‌یه‌ له‌لایه‌ن حكومه‌تی هه‌رێم (ته‌وتین ته‌نها) ناردنی ژماره‌ی حسابی بانكی موچه‌خۆران ماوه‌ بۆ وه‌زاره‌تی دارایی عێڕاق له‌لایه‌ن هه‌رێمه‌وه‌.


د. ره‌عد ره‌فعه‌ له‌باره‌ی بڕیاره‌كه‌ی وه‌زاره‌تی دارایی عێراق له‌باره‌ی موچه‌ی فه‌رمانبه‌رانی هه‌رێمی كوردستان، ڕایگه‌یاند، "ئه‌وه‌ ئه‌نجامێكی ئاسایی و یاسایی چه‌سپاندنی ده‌سته‌واژه‌ی (الانفاق الفعلی) له‌بودجه‌ی عێڕاق بۆ ساڵه‌كانی (2023-2024-2025) كه‌ له‌لایه‌ن وه‌زیر و په‌رله‌مانتاره‌كانی كورد له‌عێراق په‌سه‌ندكراوه‌ یان به‌لایه‌نی كه‌میه‌وه‌ تێپه‌ڕیوه‌ به‌سه‌ر هه‌مو حزبه‌كانی ده‌سه‌ڵات و ئۆپۆزسیۆن‌
ئاماژه‌ی به‌وه‌شكرد، ئه‌و حزبانه‌ی ده‌سه‌ڵات ئه‌وه‌نده‌ی له‌ به‌غدا له‌خه‌می وه‌رگرتنی پۆست و ئیمتیازاتن، ئه‌وه‌نده‌ له‌خه‌می مافه‌كانی خه‌ڵك نین، حزبه‌كانی ئۆپۆزسیۆنیش له‌به‌غدا تا نوسینی ئه‌و بابه‌ته‌م كه‌س نازانێت ئه‌وانه‌ به‌شدارن له‌حكومه‌ته‌كه‌ی سودانی؟ یان ئۆپۆزسیۆنی حكومه‌ته‌كه‌ی سودانین

د. ره‌عد ره‌فعه‌ باسی له‌وه‌شكرد، "ده‌بێت خه‌ڵكیش هه‌ڵوه‌سته‌یه‌ك بكات بزانێ كێی ناردوه‌ته‌ په‌رله‌مانی عێراق كه‌ یاساكان به‌زمانی عه‌ره‌بی داده‌ڕێژرێن؟ خه‌ڵك ده‌بێت له‌مه‌ودوا كوێرانه‌ ده‌نگ نه‌داته‌ حزب و كاندیدێك كه‌ نه‌یناسێت و نه‌زانێ ئاستی رۆشنبیری یاسایی چه‌ند؟".
ئه‌وه‌شی خستوه‌ته‌ڕو، "هه‌ندێك له‌حزبه‌كان به‌ده‌سه‌ڵات و ئۆپۆزسیۆن ده‌گه‌ڕێن زبڵی كۆمه‌ڵگه‌ ده‌نێرنه‌ به‌غدا بۆ نوێنه‌رایه‌تی كورد كه‌ له‌زمانی عه‌ره‌بی (قل) و(فل) لێكناكه‌نه‌وه‌، ئه‌و نوسراوه‌ی ته‌یف سامی كاردانه‌وه‌ی ته‌واونه‌كردنی رێكاره‌كانی ته‌وتینی موچه‌یه‌ له‌لایه‌ن حكومه‌تی هه‌رێم (ته‌وتین ته‌نها) ناردنی ژماره‌ی حسابی بانكی موچه‌خۆران ماوه‌ بۆ وه‌زاره‌تی دارایی عێڕاق له‌لایه‌ن هه‌رێمه‌وه‌".

د. ره‌عد ره‌فعه‌ وتیشی، "ته‌یف سامی و حكومه‌تی سودانی ده‌یانه‌وێت ده‌قی بڕیاره‌كه‌ی دادگای فیدڕاڵی له‌ ناوه‌ڕۆك و مانا عه‌ره‌بیه‌ رونه‌كه‌ی لابدەن به‌وه‌ی وشه‌ی (تخصم) بڕینی بڕی موچه‌‌ی موچه‌خۆرانی هه‌رێمی له‌سنوری به‌شه‌بودجه‌ی هه‌رێمی لێكداوه‌ته‌وه‌ به‌وه‌ی نابێت بڕی موچه‌كه‌ له‌ به‌شه‌ بو‌دجه‌ی هه‌رێم زیاتر بێت".

لە لایەکى دیکەوە مامۆستایەکى زانکۆ بۆ یەکلایکردنەوەى کێشەکانى هەولێر و بەغدا داوا دەکات هەر چوار پارێزگاکە بایکۆتی هەڵبژاردنى داهاتووى عێراق بکەن.

یاسین تەها، ڕۆژنامەنوس و مامۆستاى زانکۆ بۆ چارەسەرى کێشەکانى هەرێم و بەغدا پێشنیارى ئەوە دەخاتەڕوو هەر چوار پارێزگاکەى هەڕێم بایکۆتی هەڵبژاردنى داهاتووى پەرلەمانى عێراق بکەن.

لەپەیامەکەیدا دەڵێت: بۆ چارەسەرە باو و کاتییەکان لەگەڵ بەغدا هەمان ئەنجامەکانی پێشوویان لێدەکەوێتەوە. چی دەبێت ئەگەر ئەم جارە هەر چوار پارێزگاکە بایکۆتی هەڵبژاردن بکەن؟ هەم لە ڕکابەری و موزایەدەی ناوخۆیی بێتام ڕزگاریان دەبێت.

بە بۆچونى ئەو رۆژنامەنوسە، هەرم دەتوانن بە یەک دەنگ، سەنگ و قورساییەک دروستبکەن بۆ تیشکخستنە سەر ئەو قەیرانەی 11 ساڵە بەردەوام ئاڵۆز دەبێت و نوێنەرایەتی پەرلەمانی و وەزاریی کوردی لە بەغدا هیچ کاریگەرییەکی ئەرێنی لەسەری نەبووە.