بۆچی ڕۆژئاوا نه‌یتوانی شكست به‌ ڕوسیا بهێنێت؟

ئیرادە میدیا

له‌ كاتژمێره‌كانی یه‌كه‌می به‌ره‌به‌یانی شوباتی 2022دا كاتێك ئاگر له‌ ناوه‌ڕاستی كێفی پایته‌خیتی ئۆكرانیا كه‌وته‌وه‌، جێهان زانی شتێكی مه‌زن ڕووده‌دات، كاتێك تانكه‌كانی ڕوسیا سنووره‌كانیان به‌ره‌و قوڵایی ئۆكرانیا بڕی، ئیتر ڕوون بووه‌وه‌ شتێكی ترسناك له‌ جیهاندا ڕوویداوه‌ و ئیدی جیهان به‌و ڕووداوه‌وه‌ كاریگه‌ر ده‌بێت.

بڕینی سنووری ئۆكرانیا له‌ لایه‌ن ڕوسیاوه‌، ته‌نیا سنوورشكاندنێكی ئاسایی نه‌بوو، به‌ڵكو دووباره‌ داڕشتنه‌وه‌ی سنووره‌ جیۆسیاسیه‌كانی دونیا بوو له‌ قوڵایی ئۆاسیاوه‌، كه‌ ته‌ماحی زلهێزه‌كانی جیهانی له‌سه‌ره‌، و هه‌مووشیان له‌ ململانێی تاقیكردنه‌وه‌ی هێزدان له‌به‌رامبه‌ر یه‌كتردا.

ده‌ستپێكی ئه‌م شه‌ڕه‌ تاقیكردنه‌وه‌یه‌كی مه‌زن بوو بۆ سیسته‌می نوێی جیهانی كه‌ سێ ده‌یه‌یه‌ له‌سه‌ر بنچینه‌ی ڕوخانی بلۆكی سۆڤیه‌تی خۆی بونیاد نابوو. 

به‌لای ڕوسیاوه‌ ئه‌م جه‌نگه‌ پێویست بوو، چونكه‌ ده‌بوو هه‌ڵه‌كانی شكستی جیۆسیاسی خۆی له‌ دوای جه‌نگی سارده‌وه‌ ڕاست بكاته‌وه‌، دوای ئه‌وه‌ی ناوچه‌ی جێپێی ستراتیژی خۆی له‌ ئه‌وروپای ڕۆژهه‌ڵات پێ چۆڵكرابوو. ئه‌م جه‌نگه‌ به‌لای رووسیاوه‌ جێبه‌جێكردنی خه‌ونی ئیمپراتۆریانه‌ی خۆیه‌تی بۆ ده‌ستگرتن و هه‌ژموون به‌سه‌ر ئه‌وروپادا، یان لانی كه‌م نه‌هێشتن و دوورخستنه‌وه‌ی مه‌ترسییه‌كانی جیهانی ڕۆژئاوا له‌سه‌ری.

له سه‌ره‌تای شه‌ڕه‌كه‌وه‌، كۆمه‌ڵێكی زۆر له‌ پایته‌خته‌كانی ئه‌وروپا گره‌ویان له‌سه‌ر ئه‌وه‌ ده‌كرد كه‌ ڕوسیا له‌ ڕێگه‌ی كۆمه‌ڵێك له‌ ڕێوشوێنه‌ ئابوورییه‌كان و ئابڵوقه‌ ئابوورییه‌كانه‌وه‌ ده‌كرێت ڕابگیرێت، هه‌روه‌ها له‌ ڕێگه‌ی هاوكاریكردنی سه‌ربازی و هه‌واڵگرییه‌وه‌، ده‌كرێت ئه‌و وڵاته‌ خاوه‌ن پاشخانه‌ ئیمپراتۆریی و چه‌كه‌ ناوه‌كییه‌ ڕابگیرێت، یانی لانی كه‌م له‌ ڕێگه‌ی خوێنبه‌ربوونی ماوه‌ درێژه‌وه‌ ماندوو بكرێت.

به‌ڵام درێژه‌كێشانی جه‌نگ، و په‌رسه‌ندنه‌ مه‌یدانییه‌كانی شه‌ڕ و دبلۆماسیه‌ت، كورتبینی ئه‌م گره‌وه‌یان ئاشكرا كرد، هه‌روه‌ها ئه‌وه‌یان به‌ده‌رخست چۆن ڕۆژئاوا زۆر دووره‌ له‌ سه‌ركه‌وتنی یه‌كلاكه‌ره‌وه‌وه‌. دوای زیاتر له‌ سێ ساڵ، ئاشكرا بوو كه‌ شكسته‌ سه‌ربازییه‌كانی به‌ره‌ی ڕۆژئاوا، ته‌نیا له‌ ڕووی سه‌ربازی و مه‌یدانییه‌وه‌ نییه‌، به‌ڵكو ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ چه‌ندین هۆكاری سیسته‌ماتیكی بنه‌مایی زۆر قوڵ، له‌ نێویاندا ڕه‌هه‌ندگه‌لی جیۆسیاسی و دیمۆگرافی و ستراتیژی.

سه‌ره‌ڕایی فشاری نێوده‌وڵه‌تی به‌رده‌وام، ڕوسیا پیشانی دا كه‌ توانای بێ هاوتای هه‌یه‌ له‌ دانبه‌خۆداگرتن و مانه‌وه‌ و سازان له‌گه‌ڵ شه‌ڕ و خوێنبه‌ربوونی درێژخایه‌ندا، له‌كاتێكدا ڕۆژئاوا خۆی تووشی دابڕان و بۆشایی بووه‌ له‌نێوان توانا زۆرو زه‌به‌نده‌كانی و تواناكانی بۆ به‌رده‌وامیدان به‌شه‌ڕ له‌سه‌ر ئاستی مه‌یدانی.

 به‌ڵام چی وای كرد ڕۆژاوا شكست بهێنێت له‌ ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌كه‌یدا له‌به‌رامبه‌ر ڕوسیادا؟ بۆچی شه‌ڕه‌كه‌ له‌وه‌ نزیك ده‌بێته‌وه‌ بگاته‌ ساڵی چواره‌م و هێشتاكه‌ له‌ ئاسۆوه‌ هیچ ئومێدێك بۆ ڕێكه‌وتن نییه‌ كه‌ هۆیه‌كانی هه‌ڵگیرسانی ئه‌و جه‌نگه‌ له‌ ڕیشه‌وه‌ چاره‌سه‌ر بكات؟

هاوسه‌نگی هێز و گۆڕانكارییه‌ بنه‌ڕه‌تییه‌ سیاسییه‌كان:

دوای زیاتر له‌ سێ ساڵ له‌ ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی گشتی ڕۆژاوا له‌گه‌ڵ مۆسكۆدا، ڕوسیا به‌ كرده‌یی ده‌ستیگرتووه‌ به‌سه‌ر 20% خاكی ئۆكرانیادا. له‌نێویاندا دوورگه‌ی قرم كه‌ له‌ ساڵی 2014دا خستییه‌ سه‌ر خاكه‌كه‌ی‌، هه‌روه‌ها چوار ناوچه‌كه‌ی تر: لۆگانسك، دۆنیتسك، زاباروچیا و خێرسۆن، ئه‌و چوار ناوچه‌یه‌ی كه‌ مۆسكۆ له‌ دوای هه‌ڵمه‌ته‌ داگیركارییه‌كانی له‌ ساڵی 2022دا ڕایگه‌یاند كه‌ به‌شێكن له‌ خاكه‌كه‌ی.

ئه‌م ده‌ستكه‌وته‌ جیۆسیاسیانه‌ هاوكاتی گۆڕانبوون له‌ سیاسه‌تی ئه‌مریكیدا، به‌هاتنی دۆناڵد تره‌مپ، كه‌ سیاسه‌تێكی ته‌واو پراگماتیی له‌به‌رامبه‌ر ڕوسیا و ئه‌وروپادا گرتۆته‌به‌ر، به‌شێوه‌یه‌ك هیچ كێشه‌یه‌كی نییه‌ له‌باره‌ی داگیركارییه‌كانی ڕوسیاوه‌ ئه‌گه‌ر دانوستاندن به‌ڕێوه‌ بچێت.

له‌ سه‌ره‌تای جه‌نگه‌كه‌دا، ڕوسیا به‌ شێوه‌یه‌كی خێرا چه‌ندین ناوچه‌ی داگیركرد، به‌ڵام هه‌رزوو به‌ هاتنه‌ ناوه‌وه‌ی چه‌ندین ده‌وڵه‌تی ئه‌وروپی شه‌ڕه‌كه‌ بوو به‌ شه‌ڕی خوێنله‌به‌رچوونێكی درێژخایه‌ن، له‌م دۆخه‌شدا ئه‌وه‌ی ده‌بێته‌ هۆی سه‌ركه‌وتن، به‌ستراوه‌ به‌ دوو هۆكاره‌وه‌، یه‌كه‌میان توانای شه‌ڕ، دووه‌م: توانای به‌رده‌وامیدان به‌ شه‌ڕ.

توانای ده‌وڵه‌تێكیش له‌ بردنه‌وه‌ی جه‌نگدا به‌وه‌ ناپێورێت چه‌نده‌ تانك و چه‌ك و موشه‌ك و فڕۆكه‌ی بێفڕۆكه‌وانی هه‌یه‌، به‌ڵكو تا چه‌ند ده‌توانێت به‌رده‌وای بدات به‌ به‌رهه‌مهێنانی چه‌ك و چۆڵ، له‌ ڕووی پیشه‌سازیی سه‌ربازییه‌وه‌ چه‌نده‌ توانات هه‌یه‌ و چه‌ند ده‌توانیت به‌رده‌وام به‌رهه‌مبهێنیت؟!

ڕوسیا به‌رده‌وام بودجه‌ی سه‌ربازی خۆی زیاد كردووه‌، ساڵی ڕابردوو، بودجه‌ی سه‌ربازی خۆی له‌ 3% گه‌یانده‌ 6%، ئه‌مه‌ش لانی كه‌م به‌رده‌وامی له‌سه‌ر ئاستی مه‌یدان بۆ فه‌راهه‌م ده‌كات، هه‌روه‌ك سه‌رۆك پۆتین داوای كرد 180هه‌زار سه‌ربازی دیكه‌ بۆ سوپای وڵاته‌كه‌ی زیاد بكرێت، ئه‌مه‌ش واته‌  گه‌شتنی ژماره‌ی سه‌ربازانی وڵاته‌كه‌ی بۆ زیاتر له‌ یه‌ك ملیۆن و نیو سه‌رباز.

ئه‌مه‌ش به‌ پێچه‌وانه‌ی ئۆكرانیای دوژمنیه‌وه‌یه‌ كه‌ ده‌ناڵێنێت به‌ده‌ست له‌رزۆكی ئاستی شه‌ركردنی سه‌ربازی و خوێنله‌به‌رچوونی پله‌ به‌ پله‌یه‌ی له‌سه‌ر ئاستی مه‌یدانی. 

به‌ له‌به‌رچاوگرتنی پشتبه‌ستنی ته‌واوه‌تی ئۆكرانیا به‌ هاوكارییه‌ سه‌ربازی و هه‌واڵگرییه‌كانی وڵاتانی ڕۆژئاوایی. چونكه‌ مانه‌وه‌ و سه‌برگرتن و به‌رده‌وامی ئۆكرانیا به‌ستراوه‌ به‌ هاوكارییكردنی ئه‌مریكا و وڵاتانی تری ئه‌وروپاوه‌.

به‌ڵام ئه‌و وڵاتانه‌ به‌شێوه‌یه‌كی ڕێكوپێك هاوكاری ئه‌و وڵاته‌یان نه‌كردووه‌ و خۆشیان كێشه‌یان هه‌یه‌ له‌ڕووی ئاماده‌یی سه‌بازیی درێژخایه‌نه‌وه‌، و فریای به‌رده‌وامی ودرێژه‌كێشانی شه‌ڕی ئۆكرانیا نه‌كه‌وتوون.

یه‌كێك له‌ ئاماژه‌كانی ئاماده‌نه‌بوونی ڕۆژئاوا په‌نابردنیان بوو بۆ كۆریای باشوور تا هاوكاریان بێت له‌ ناردنی چه‌ك بۆ ئۆكرانیا، هه‌روه‌ك ئه‌مریكا هاوكاری چه‌كی قه‌ده‌غه‌كراوی پێشكه‌ش به‌ ئۆكرانیا كرد، ئه‌مه‌ش به‌ڵگه‌یه‌كی تره‌ له‌سه‌ر ماندووبوونی وڵاتانی ڕۆژئاوایی له‌ هاوكاریكردنی به‌رده‌وامی ئۆكرانیا.

جوگرافیا شه‌ڕ بۆ ڕوسیا ده‌كات:

ڕوسیا به‌گه‌وره‌ترین وڵاتی جیهان داده‌نرێت له‌ڕووی ڕووبه‌ره‌وه‌، كه‌ خاكه‌كه‌ی زیاتر له‌ 17 ملیۆن مه‌تر دووجا ده‌بێت. ئه‌مه‌ش هاوكاریه‌كی به‌رده‌وامییه‌تی بۆ شكاندنی ئابڵوقه‌ به‌رده‌وامه‌كانی ڕۆژئاوا له‌سه‌ری، چونكه‌ ڕوسیا هاوسێی 16 وڵاته‌، هه‌ندێك له‌و وڵاتانه‌ هاوپه‌یمانی خاوه‌ن چه‌كی ناوه‌كیی خۆیین، له‌نێویاندا چین، دووه‌م گه‌وره‌ترین هێزی ئابووری و سه‌ربازی له‌ جیهاندا، به‌ سنوورێك كه‌ زیاتره‌ له‌4200 كیلۆمه‌تر. ئه‌مه‌ جگه‌ له‌ كۆریای باكوور، هه‌روه‌ها ئێران كه‌ سنووری وشكانی له‌گه‌ڵدا نییه،‌ به‌ڵام له‌ ڕێگه‌ی ده‌ریای قه‌زوینه‌وه‌ پێك ده‌گه‌ن، ئه‌مانه‌ش توانایه‌كی وا ده‌به‌خشنه‌ ڕوسیا كه‌ شتێكی زه‌حمه‌ت بێت به‌ ئاسانی ئابڵوقه‌ی بخرێته‌ سه‌ر و بخنكێنرێت.

هه‌موو ئه‌و ده‌وڵه‌تانه‌ی له‌ وێنه‌ی چین و كۆیای باكور و ئێران و مه‌نغۆلیا وایان كردوو ئابڵوقه‌كانی ئه‌وروپا و ئه‌مریكا له‌سه‌ر ڕوسیا كاریگه‌رییه‌كی وایان نه‌بێت، هه‌موو ئه‌و ده‌وڵه‌تانه‌ به‌ ئاشكرا و به‌ نهێنی كارێكیان كردووه‌ ڕوسیا به‌ ئاسانی شكست نه‌خوات.

گه‌رچی هه‌ندێك له‌و ده‌وڵه‌تانه‌ هاوپه‌یمانی ڕوسیاش نه‌بن له‌ شه‌ڕدا، به‌ڵام ته‌نیا به‌رده‌وامیدانیان به‌ ئاڵوگۆڕی بازرگانی وایان كردووه‌ ڕوسیا له‌ ڕووی ئابووری و سیاسییه‌وه‌ شكست نه‌خوات، بیرمان نه‌چێت كۆریای باكور به‌ زیاتر له‌ 10 هه‌زار سه‌رباز به‌شدار بووه‌ له‌ شه‌ڕكردن له‌پاڵ سوپای ڕوسیادا بۆ به‌رگری له‌ كۆرسك.

به‌رگری ناوه‌كی هێشتاكه‌ به‌ركاره‌:

له‌ ڕۆژانی سه‌ره‌تای جه‌نگی ڕوسیا-ئۆكرانیاوه‌ یه‌كێك له‌ هه‌ره‌ مه‌ترسییه‌ سه‌ره‌كییه‌كانی جیهان به‌كارهێنانی چه‌كی ناوه‌كی بوو له‌ لایه‌ن ڕوسیاوه‌ له‌م جه‌نگه‌دا، بۆیه‌ وڵاتانی ئه‌وروپی و ئه‌مریكا سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی به‌ به‌رده‌وامی هاوكاری سه‌ربازی پێشكه‌شی ئۆكرانیا ده‌كه‌ن و هه‌موو هه‌وڵێك ده‌ده‌ن ئه‌و وڵاته‌ نه‌كه‌وێت به‌ڵام، چاویشیان به‌رده‌وام له‌سه‌ر ئه‌وه‌یه‌ شتێك نه‌كه‌ن ڕوسیا تووڕه‌ بكات و چه‌كی ناوه‌كی به‌كاربهێنێت و دونیا بخاته‌ به‌ر مه‌ترسی ماڵوێرانییه‌كی گه‌وره‌وه‌، بۆیه‌ هه‌رگیز چه‌كی دوورمه‌ودایان نه‌داوه‌ به‌ ئۆكرانیا و ئه‌گه‌ر هه‌ر چه‌كێكی كاریگه‌ریشیان پێدابێت ئامۆژگاریان كردووه‌ كه‌ قوڵایی خاكی ڕوسیا نه‌كاته‌ ئامانج.

به‌مشێوه‌یه‌ ڕوسیا تا ئاستێكی زۆر له‌ڕووی ناوخۆییه‌وه‌ دوور بووه‌ له‌ جه‌نگ و به‌مشێوه‌یه‌ جموجوڵه‌ سه‌ربازییه‌كانی به‌ سه‌لامه‌تی كردووه‌، هه‌روه‌ها ژیانی مه‌ده‌نی و ئارامی ناوخۆیی پارێزراو بووه‌، ئه‌مه‌ جگه‌ له‌وه‌ی وه‌به‌رهێنانی سه‌ربازی به‌رده‌وام و بێكێشه‌ به‌ڕێوه‌چووه‌، به‌پێچه‌وانه‌ی ئۆكرانیاوه‌ كه‌ دوورترین ناوچه‌كانی له‌ هێرشی سه‌ربازی ڕوسیا به‌دوور نه‌بووه‌ و له‌ ڕووی تێكچوونی ئارامی گشتییه‌وه‌ به‌هۆی هێرشه‌كانی سوپای ڕووسیاوه‌ زیانی گه‌وره‌ی به‌ركه‌وتووه‌ ئه‌مه‌ش وای كردووه‌ نابه‌رامبه‌رییه‌كی به‌رچاو له‌نێوانیاندا بێته‌ ئاراوه‌.

هه‌رچه‌نده‌ به‌كارهێنانی چه‌كی ناوه‌كی له‌لایه‌ن ڕوسیاوه‌ شتێكی زه‌حمه‌ته‌، به‌ڵام به‌رپرسانی ڕوسیاو له‌نێویاندا سه‌رۆك پۆتین چه‌ندین جار هه‌ڕه‌شه‌ی ئه‌وه‌یان كردووه‌ ئه‌گه‌ر هه‌ست به‌ مه‌ترسییه‌كی بونیادی بكه‌ن له‌سه‌ر وڵاته‌كه‌یان ئه‌وا ناچارن چه‌كی ناوه‌كی بۆ به‌رگری له‌خۆیان به‌كاربهێنن، بۆیه‌ مه‌ترسیی ڕۆژئاوایه‌كان گه‌رچی ته‌واویش نه‌بێت به‌ڵام دوور نییه‌.

سه‌رنجی سه‌ره‌كی ئه‌مریكا:

له‌گه‌ڵ هاتنه‌ سه‌ركاری دۆناڵد تره‌مپدا، به‌شێك له‌ پرسه‌ ده‌ره‌كییه‌كان له‌ سیاسه‌تی ئه‌مریكیدا گۆڕانیان به‌سه‌ردا هات، له‌وانه‌ تره‌مپ وه‌ك سه‌رۆكه‌ كلاسیكییه‌كانی ئه‌مریكا ناڕوانێته‌ شه‌ڕی هه‌میشه‌یی نێوان ڕۆژئاوا و ڕوسیا، ئه‌و نه‌ ڕۆژئاو و ئه‌وروپا به‌ ته‌واوه‌تی و بۆ هه‌میشه‌ به‌ دۆست و هاوپه‌یمان ده‌زانێت، نه‌ ڕوسیا به‌ دوژمنی هه‌میشه‌یی ده‌بینێت، به‌لای تره‌مپه‌وه‌، ئاشته‌وایی و قازانجی ئابووری له‌ ڕوسیا كه‌متر نییه‌ له‌ ئه‌وروپا، به‌ڵام بۆ چین وا ناڕوانێت، به‌لای تره‌مپه‌وه‌ چین دوژمنێكی ستراتیژی ئه‌مریكایه‌وه‌ ده‌بێت سه‌ره‌نجی سه‌ره‌كی سیاسه‌تی ده‌ره‌وه‌ی ئه‌مریكای له‌سه‌ربێت، بۆیه‌ پێی وایه‌ شه‌ڕی ئۆكرانیا- ڕوسیا، شه‌ڕێكێ ناپێویسته‌ و ده‌بێت كۆتایی پێبهێنرێت، به‌ڵام به‌ده‌ستكه‌وتی ئابوورییه‌وه‌ بۆ ئه‌مریكا، له‌وانه‌ به‌ده‌ستهێنان و وه‌به‌رهێنانی كانزا ده‌گمه‌‌نه‌كانی ئۆكرانیا بۆ ئه‌مریكا.
 
ئاینده‌ی شه‌ڕی ئۆكرانیا- ڕوسیا:

به‌ هه‌موو پێوه‌ره‌كان، ڕوسیا گه‌رچی زیانی گه‌وره‌ی مرۆیی و سه‌ربازی و ئابووری له‌شه‌ڕی ئۆكرانیادا به‌ركه‌وتووه‌، به‌ڵام زیانه‌كانی ئه‌وه‌نده‌ نه‌بووه‌ كه‌ ئه‌وروپا و ئه‌مریكا پێیان وابووه‌ ده‌بێته‌ هۆی به‌چۆكداهاتن و ته‌سلیمبوونی، شه‌ڕی ئۆكرانیا به‌لای ڕوسیاوه‌ شه‌ڕێكی ستراتیژییه‌ و په‌یوه‌ندی به‌ تێگه‌شتنی ئه‌و وڵاته‌وه‌ هه‌یه‌ له‌باره‌ی ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی خۆیه‌وه‌، بۆیه‌ تا دوا ئه‌ندازه‌ ئاماده‌یه‌ شه‌ڕی له‌سه‌ر بكات، هه‌موو ئه‌و ئابڵوقانه‌ش كه‌ ئه‌مریكا و ئه‌وروپا به‌سه‌ریاندا سه‌پاندووه‌، به‌هۆی گه‌وره‌یی خاكه‌كه‌ی و به‌رفراوانی و پێگه‌ی ستراتیژی جوگرافی و چه‌ندین هۆكاری دیكه‌ی ناوخۆیی و جیهانییه‌وه،‌ تا ئاستێكی زۆر شكستیان خواردووه‌. بۆیه‌ كۆتایهێنان به‌شه‌ڕی ئۆكرانیا چه‌نده‌ پێویستییه‌ك بێت بۆ ڕووسیا، ئه‌وه‌نده‌ زیاتر پێویستییه‌كه‌ بۆ ئه‌وروپا و ئه‌مریكا.