سەرچاوەیەک بۆ ئیرادە: لێدوانەکەی قاسم شەشۆ پیلانێکی مەترسیدار بوو

ناوەندی هەواڵ

سەدان خێزانی ئاوارەی ئێزیدی، بە "ناچاری و لە ترسی قسەكانی قاسم شەشۆ" كەمپەكانی هەرێمی كوردستان بەرەو شنگال بەجێدەهێڵن، ئەوەش دوای ئەو مشتومڕەی چەند ڕۆژێكە لە نێوان پەیڕەوانی ئایینیی ئیسلام و ئێزیدی سەریهەڵداوە.

لێدوانەکەی قاسم شەشۆ پیلانێکی مەترسیدار بوو

سەرچاوەیەکی ئاگادار بەدەزگای میدیایی"Erada"ی وت:  لێدوانەکەی قاسم شەشۆ پیلانی پارتی دیموکراتی کوردستان بووە بۆ دروست کردنی ئاڵۆزی و ڕووبەڕوو کردنەوەی هەڕەشە بۆ سەر ئێزیدیەکان و  لە پیلانەکەدا سەرکەوتوو بووە، بەوهۆیەشەوە هەڕەشە و ئاڵۆزی خێزانە ئێزیدیەکانی ڕووبەڕووی مەترسی کردۆتەوە .

بەپێی ڕاپۆرتێکی ماڵپەڕی (كەركوك ناو)، لە دوای لێدوانەکە،  لە كەمپەكانی شاریا، چەممشكۆ، خانكێ، باجیدكەنداڵا، بێرسیڤ و باعەدرێ-ی سنوری پارێزگای دهۆك، سەدان خێزانی ئێزیدی لە ناكاو و بەبێ ئامادەكاری پێشوەختە و راییكردنی مامەڵەی ڕەسمی، بەرەو ناوچەكانی خۆیان بە تایبەت بۆ قەزای شنگال، گەڕاونەتەوە.

خەڵك ترساون و ئارام نین

خەڵەف خدر، دانیشتوی كەمپی چەممشكۆ دەڵێت" هەرچەندە لێپرسراوانی كەمپەکە  دڵنیایی بە خەڵك دەدەن، كە هیچ شتێك رونادات، "بەڵام خەڵك ترساون و ئارام نین، بۆیە دەگەڕێنەوە،  لەو كۆڵانەی ماڵی ئێمەی تێدایە لەناو كەمپ، تەنها من ماومەتەوە، لە هەموویان ڕۆیشتون، تەنیا لەم كەمپە نزیكەی 500 خێزان ڕۆیشتوون بەرەو شنگال، لە ترسی ئەو گرژی و ئاڵۆزییەی هەیە."

بەپێی ئامارەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان، زیاتر لە 20 كەمپی دیکە لە هەرێم هەن و هەزاران خێزانیان تێدایە كە 30٪ یان ئێزیدین.

ئەوەش لەكاتێكدایە چەند ڕۆژێكە لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكاندا، شەپۆلێك لە مشتومڕ و وتاری ڕق و كینە تا ڕادەی هەڕەشەكردن لە نێوان كۆمەڵێك لە پەیڕەوانی ئایینیی ئیسلام و ئێزیدی دروستبووە، ئەویش دوای ئەوەی قاسم شەشۆ فەرماندەی هێزەكانی پێشمەرگە لە شنگال، لە وتارێكیدا لە مەزارگەی شەرەفەدین، وتی "تا محەمەد و ئایینەكەی مابێت، هێرش و فەرمانەكان بۆ سەر ئێزیدییەكان بەردەوام دەبن".

شەشۆ لەسەر ئەو قسەیە ژمارەیەك سكاڵای یاسایی لەسەر تۆماركراوە و لەلایەن دادگای لێكۆڵینەوەی نەینەواشەوە،ڕۆژی پێنجشەممە 8ی ئاب فەرمانی دەستگیركردنی بۆ دەرچوو، بە تۆمەتی بێڕێزی بە پەیامبەری ئیسلام و هاندانی شەڕ لەنێوان ئایینەكاندا، بەپێی ماددەی 195ی یاسای سزادانی عیراقی.

ماددەی 195ی یاسای سزادانی عیراقی

لەو ماددە یاساییەدا هاتووە؛ هەركەسێك ئامانجى دروستكردنى شەڕی ناوخۆیی یان تائیفی بێت، لەڕێی پڕچەككردنی هاوڵاتیانەوە یان وابكات دژی یەكتری چەك هەڵبگرن، یاخود هانیان بدات بۆ شەڕكردن، ئەوا بە زیندانی هەتاهەتایی سزادەدرێت و ئەگەر ئامانجەكەی بێتەدی سزاكەی دەبێتە لەسێدارەدان.

هاوکات، وەزارەتی كۆچ و كۆچبەرانی عیراق لە ڕاگەیەندراوێكدا بڵاویكردەوە، ئاگاداری هەموو فەرمانبەر و كادیرانی وەزارەتەكەیان لە پارێزگا جیاوازەكان كردووە كە بچنە شنگال، بۆ ئەوەی بەدەم ئەو خێزانە ئێزیدییانەوە بچن كە لە كەمپەكانی دهۆكەوە گەڕاونەتەوە، تا بەرەسمی تۆماربكرێن و لە هاوكاری و مینحەی دارایی سودمەندبن. بەبێ ئەوەی ئاماژە بەهۆكاری گەڕانەوەی لەناكاوی ئەو خێزانانە بكات.

هەر خێزانێك لە كەمپ بگەڕێتەوە، پێشتر پێویستە مامەڵەی گەڕانەوە بكات، تا حكومەتی عیراق بڕی چوار ملیۆن دینار و ژمارەیەك كەلوپەلی ناوماڵی پێبدات.

"با ئاوارەکان دڵنیابن کە هیچ کەسێک ناتوانێت هیچ شتێکیان لێبکات"

"بارودۆخەكە مەترسیدارە بۆ هاوڵاتیانی ئێزیدی، بە تایبەت لە كەمپەكانی ئاوارەیی، توشی نیگەرانی و دودڵی بون، لە ترسی هێرشی توندڕەوەكان و دەرچونی بارودۆخەكە لەژێر كۆنتڕۆڵ" ئەمەش بەپێی بەیاننامەی كۆمەڵگەی ئێزیدی، كە ڕۆژی هەینی 9ی ئاب2024،  لە بەردەم مەزارگەی شەرەفەدین و بە ئامادەبونی سەدان كەس خوێندرایەوە.

بەگوێرەی ڕاپۆرتەکەی ماڵپەڕی ((کەرکوک ناو) پیر عەلو کەچەل، بەڕێوەبەری کەمپی خانکێ ڕایگەیاندووە، ژمارەیەك لە ئێزیدییەكانی كەمپەكەی ئێمە بۆ گردبوونەوەكەی مەزارگەی شەرەفەدین ڕۆیشتوون، نەك بە یەكجاری گەڕابێتنەوە" چونكە وەك ئەو دەڵێت "هیچ مەترسی و فشارێک لەسەر ئاوارەکان نییە".

لە بەیاننامەكەی ئەمڕۆی كۆمەڵگەی ئێزیدی هاتووە، ئەو بارودۆخەی هەیە بەهۆی "وشەیەكی بێ مەبەستەوە بووە كە شیكردنەوەی هەڵەی بۆ كراوە"، لە بەرانبەردا، هەڵمەتێك لە وتاری ڕق و كینە و "هاندان بۆ كوشتنی هاوڵاتیانی ئێزیدی" بە تایبەت لە سۆشیال میدیادا هەیە، وەك لە بەیاننامەكەدا بەناوی كۆمەڵگەی ئێزیدییەوە جەختی لێكراوەتەوە، "بێڕێزی بە هەموو ئایین و مەزهەب و عەقیدەیەك ڕەتدەكەینەوە و ڕێز لە هەموو پیرۆزییەكانیان دەگرین".

لەگەڵ ئەوەشدا، بەیاننامەكە ئیدانەی "وتاری ڕق و هەڵمەتی میدیایی توندڕەوانە دژی ئێزیدییەكان" دەكات، جگە لە پێشوازیكردن لە هەوڵەكانی هێوركردنەوەی بارودۆخەكە لەلایەن مەرجەعی باڵای شیعەكان و یەكێتیی زانایانی ئایینی و هەر لایەنێكی دیكە.

"یەكێك لە پیرۆزییەكانمان ئەوەیە رێز لە پیرۆزیی ئایینی تر بگرین"

عه‌لی ئه‌لیاس، بابه‌شێخی ئێزیدییه‌كان له‌ عیراق و جیهان كە بەرزترین پلەی ئایینییە ئەو پێكهاتەیە، دڵنیایی بە موسڵمانان دا كە وتەكانی قاسم شەشۆ، بە "ئەنقەست نەبووە"و جەختیكردەوە "یەكێك لە پیرۆزییەكانمان ئەوەیە رێز لە پیرۆزیی ئایینی تر بگرین"، دوابەدوای كۆبونەوەی لەگەڵ وەزیری ئەوقاف و كاروباری ئایینی حكومەتی هەرێمی كوردستان و یەكێتیی زانایانی ئایینی ئیسلامی، كە پێنجشەممە 8ی ئاب لە هەولێر بەڕێوەچوو.

هەرچەندا پێشتر قاسم شەشۆ ڕونكردنەوەیەكی بڵاوكردەوە و تێیدا دەڵێت "لێدوانەكەم هیچ سوكایەتییەكی تیانەبوو بۆ پێغەمبەری ئیسلام (محەمەد)، چونكە ئایینی ئێزیدی سوكایەتیكردنی بە پێغەمبەران و پیاوچاكانی هەموو ئایین و بیروباوەڕەكان قەدەغە كردووە".

لەلایەکی دیکەوە، سەرۆكایەتی هەرێم ڕایگەیاند، دوای ئەوەی كەسایەتیەكی ئێزدی لێدوانێكی داوە و كاردانەوەی دروستكرد، جه‌خت ده‌كه‌ینه‌وه‌ كه‌ هیچ جۆرە پێشێلكارى و بێڕێزییه‌ك به‌رامبه‌ر به‌ هه‌ر بیر و بڕوا و ئایینێك، قبوڵكراو نییە و سەركۆنەی دەكەین. 

سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان لە ڕاگەیاندراوێكدا بڵاویكردەوە، ماوه‌ى چه‌ند ڕۆژى ڕابردو كاردانه‌وه‌یه‌كى فراوان به‌تایبه‌تى له‌ تۆڕه‌ کۆمه‌ڵایه‌تییه‌کاندا به‌رامبه‌ر به‌ لێدوانێکی نادروستی كه‌سایه‌تییه‌كى ئێزدى هاته‌ ئاراوه‌، لێره‌دا جه‌خت ده‌كه‌ینه‌وه‌ كه‌ هیچ جۆرە پێشێلكارى و بێڕێزییه‌ك به‌رامبه‌ر به‌ هه‌ر بیر و بڕوا و ئایینێك، قبوڵكراو نییە و سەركۆنەی دەكەین.

ڕێگە لە دروستبونی گوتاری ڕق و كینە و نكۆڵیكردن بگیرێت

ئاماژەی بەوەشكردوە،  هه‌ڵه‌ى كه‌سێك له‌ هه‌ر ئایینێك بێت، نابێ به‌ هه‌ڵه‌ى هه‌مو په‌یره‌وانى ئایینه‌كه له‌ قه‌ڵه‌م بدرێت، بۆیه‌ ده‌بێ هەمو لایەك پابەندی كولتوری یەكترقبوڵكردن و لێبوردەیی و پێكەوەژیان بن و ڕێگە لە دروستبونی گوتاری ڕق و كینە و نكۆڵیكردن بگیرێت.

لایەنە پەیوەندیدارەكان بەرپرسن لە بەدواداچون و لێپرسینەوەی یاسایی

سەرۆكایەتی هەرێم باسی لەوەشكردوە، لایەنە پەیوەندیدارەكان بەرپرسن لە بەدواداچون و لێپرسینەوەی یاسایی، هەمو لایەكیش دڵنیا دەكەینه‌وه‌ كە هەرێمی كوردستان بۆ هەمیشە وەك نمونەی پێكەوەژیانی ئاشتیانە و برایەتی دەمێنێتەوە.

هیچ پاساوێك بۆ نانەوەی ئاڵۆزی و پشێوی قبوڵ ناكرێت

جەختی لەوەشكردوە،  هیچ پاساوێك بۆ نانەوەی ئاڵۆزی و پشێوی و دروستكردنی هەڕەشە بۆ سەر هاوڵاتیان و  پێكهاتە ئایینی و نەتەوەیییەكانی كوردستان قبوڵ ناكرێت.

قسەكانی قاسم شەشۆ كە ناڕەزایی لێكەوتەوە، لە ساڵیادی تێپەڕبونی 10 ساڵ بەسەر هێرشی "چەكدارانی دەوڵەتی ئیسلامی لە عیراق و شام" ناسراو بە (داعش) بۆ سەر شنگال و ئێزیدییەكان هات، لەو هێرشەی 3ی ئابی 2014 بۆ قەزای شنگال (120كم خۆرئاوای موسڵ)، شه‌ش هه‌زار و 417 ئێزیدی رفێنران لە ناویاندا ژن و منداڵ، جگە لە كوژرانی هەزار و 293 ئێزیدی، خاپوربونی 68 مەزارگە و تائێستاش زیاتر لە 80 گۆڕی بەكۆمەڵی ئێزیدییه‌كان دۆزراونەتەوە و هەزاران خێزانیش ڕوبەڕوی ئاوارەیی و كۆچی وڵاتان بونەوە.