ژینگەی وەبەرهێنانی عێراق لە لێوارى كەوتنێكى حەتمى دایە

پوختە

لەکاتێکدا حکومەتی عێراق ئاماری وەبەرهێنانی بەرفراوانی ڕاگەیاندوە کە لە ماوەی ساڵانی ڕابردودا زیاتر لە 100 ملیار دۆلار بوە، مشتومڕ لەنێو شارەزایاندا لەسەر واقیعییەتی ئەو ژمارانە و کاریگەرییە ڕاستەقینەکانیان لەسەر ئەرزى واقیع زیاتر دەبێت، ئەمەش لە کاتێکدایە کە هۆشدارییەکان لە پەرەسەندنی کەلێنی نێوان بەیاننامە فەرمییەکان و جێبەجێکردنی ڕاستەقینە فراوانتر دەبێت، بەتایبەتی لە ژێر ڕۆشنایی ژینگەیەکی وەبەرهێناندا کە بەردەوامە لە ناهاوسەنگییەكى درێژخایەن.

ئایا چالاككردنى وەبەرهێنانى بیانى بژاردەیەكى دروستە؟

ناسر ئەلتەمیمی شارەزای کاروباری ئابوری لە لەلێدوانێكى دا بۆ كەناڵەكانى راگەیاندنى ناوخۆ، جەختی لەوەکردەوە کە چالاککردنی وەبەرهێنانی بیانی چیتر بژاردە نییە، بەڵکو پێویستییەکی بەپەلەی نیشتمانییە بۆ ڕوبەڕوبونەوەی ئاستەنگە ئابورییە خراپەکان، كە دیارترینیان بێکاری و خاوبونەوەی گەشەکردن و دابەزینی بەرهەمی ناوخۆیە.

ئەلتەمیمی ئاماژەى بەوەشدا، ڕاکێشانی وەبەرهێنانی ڕاستەوخۆی بیانی دەتوانێت بەشداربێت لە دروستکردنی هەلی کاری ڕاستەقینە و گواستنەوەی تەکنەلۆژیا و بەرزکردنەوەی کارایی کەرتە بەرهەمدارەکان، کە ئەوەش پێویستی بە چاکسازی قوڵی یاسایی و کارگێڕی و دابینکردنی ژینگەیەکی سەلامەت و ژێرخانی گونجاو و ئاسانکاریی ڕێکارەکان بۆ وەبەرهێنەران؛ هەیە، بەڵام هەنگاوە کردارییەکان لەسەر ئەرزى واقیع لە ژێر ئاستی خوازراودا دەمێننەوە. ناوبراو، داوای کەمکردنەوەی بیرۆکراسی و دابینکردنی هاندانێکی ڕاستەقینە كرد كە دوربێت لە قسەکردنى بانگەشە ئامێز، چونكە ئەوجۆرە هاندانە شکست دەهێنێت لە بەدیهێنان.

ئامارە راگەیاندراوەكانى وەبەرهێنان چۆن مەزەندە دەكرێن؟

سەرەڕای ئەو گەشبینییەی لە لێدوانە فەرمییەکاندا دەربڕدراوە، بەڵام واقیعی وەبەرهێنان کەلێنێکی ڕون لە نێوان پڕۆژە ڕاگەیەندراوەکان و جێبەجێکردنی ڕاستەقینەیان ئاشکرا دەکات، دەیان ڕێککەوتن و یاداشتنامەی لێکتێگەیشتن هێشتا لە قۆناغی پلاندانان یان پەرەپێدانی میدیایى دان، كە بەبێ جێبەجێکردنی دارایی، کاریگەرییە ئابورییە ڕاستەقینەکانیان لاواز دەکات.

بەپێی شیکارییەکی ئەم دواییەی زیاد ئەلهاشمی شارەزای ئابوری، ئامارە ڕاگەیەندراوەکانی وەبەرهێنان بەو شێوەیەی خوارەوە مەزەندە دەکرێت:

نەوت و گاز (پڕۆژەکانی ئێستا): لە نێوان 35% بۆ 45%، لەوانەش پەرەپێدانی کێڵگە و وەستاندنی سوتاندنی گاز.

ژێرخانی و نیشتەجێبون (پڕۆژەی داهاتو): لە نێوان 30% بۆ 40%، لەوانەش پڕۆژە گەورەکانی وەک نیشتەجێبون، هێڵی ئاسن، و فڕۆکەخانەکان.

بەرهەمهێنان، وزە و خزمەتگوزارییەکان (پڕۆژەکانی داهاتو): ڕێژەی سەدی ماوە پێکدەهێنن، کە بەسەر ئەو کەرتانەدا دابەشکراون و هێشتا جێبەجێکردنی ڕاستەقینەیان نەبینیوە.

ئەلهاشمی ئاماژە بەوە دەکات کە دەرفەتی ڕاستەقینە لە ژمارەکاندا نییە، بەڵکو لە بەڕێوەبەرایەتیدایە. ناوبراو ڕونیشی دەکاتەوە زۆربەی ئەو پڕۆژانە هێشتا تەواو نەبون یان نەچونەتە قۆناغی خەرجکردن و جێبەجێکردنەوە، ئەمەش ڕونکردنەوەیە بۆ نەبونی کاریگەرییان لەسەر هاوسەنگی دارایی یان بازاڕی کار.

داتاكانى بانكى ناوەندى عێراق چیمان پێدەڵێن؟

بە وتەى مەنار ئەلعوبەیدى شارەزاى ئابورى و بەگوێرەی داتاکانی بانکی ناوەندی عێراق، ساڵی 2024 کورتهێنانی 8 ملیار دۆلاری لە وەبەرهێنانی دەرەکی تۆمارکردوە، کە لە ئەنجامدا 7.6 ملیار دۆلار وەك وەبەرهێنانی بیانی لە عێراقەوە دەرچوە، ئەمە جگە لەوەی 400 ملیۆن دۆلار لە وەبەرهێنانی عێراقی لە دەرەوەی وڵات خراونەتەگەڕ.

لە چارەکی یەکەمی ساڵی 2025دا، ڕەوتی نەرێنی بەردەوام بو، زیاتر لە یەک ملیار و 100 ملیۆن دۆلار لە پارەى وەبەرهێنانی بیانی براوەتە دەرەوەى عێراق، ئەمەش ڕەنگدانەوەی بەردەوامی دابەزینی متمانەیە بە ژینگەی وەبەرهێنانی ناوخۆ، سەرەڕای ئەوەی حکومەت ڕایگەیاند کە لە ماوەی دو ساڵی ڕابردودا ٦٣ ملیار دۆلارى لە وەبەرهێنان ڕاکێشاوە.

ئەلعوبەیدی ڕونیکردەوە کە ئەم پڕۆژانە لە ڕاستیدا لە داتاکانی باڵانسی پارەدان ڕەنگدانەوەیان نەبوە، ئەمەش ئەوە پیشان دەدات کە هێشتا لە دەرەوەی خولی جێبەجێکردنی دارایین یان لە قۆناغی پلاندانانی ناچالاکداین.

وەبەرهێنان لە عێراق پێویستی بەچییە؟

بە لێکۆڵینەوە لە بۆچونی پسپۆڕان و داتا فەرمییەکان، ئەوەمان بۆ ڕون دەبێتەوە کە قەیرانی وەبەرهێنان لە عێراقدا لە نەبونی پڕۆژە یان بودجەدا نییە، بەڵکو لە بەڕێوەبردنی لاواز و نەبونی حوکمڕانی و بڕیاردانی ئابوریی پارچەپارچەدایە، لە کاتێکدا حکومەت لە کۆنفرانس و ڕاپۆرتەکاندا قسە لەسەر ژمارەیەکی زەبەلاح لەبوارى وەبەرهێناندا دەكات، بەڵام هاوڵاتییان هێشتا چاوەڕێی کاریگەرییەکانیان دەکەن لەسەر ئەرزى واقیع، جا چ لە شێوەی هەلی کار، یان باشترکردنی خزمەتگوزاری، یاخود پەرەپێدانى زیاتر بە ژێرخانی ئابورى.

هێشتا دەرفەتەکە ماوە، بەڵام کات تەواو دەبێت، ئەوەی پێویستە بكرێت "بە وتەی شارەزایان"  گواستنەوەی بەپەلەیە لە بەرەوپێشبردنی سیاسییەوە بۆ جێبەجێکردنی پراکتیکی، بێگومان ئەوەش لە چوارچێوەیەکی شەفاف و ڕون و پڕ لە لێپرسینەوەدا.